کلام ایام تاریخی -۶۰۳، شکوه محبت پیامبر خدا – صلی الله علیه وآله – و ماه شعبان
بخش چهارم
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
در مقاله شماره -۶۰۱، متذکر محورهای اصلی موضوعات این سلسله مقالات شدیم و در این نوشتار و چند شماره بعدی به بیان و توضیح آن عناوین و موضوعات محوری مربوط به ماه شعبان و اعمال و عبادات معین شده برای آن خواهیم پرداخت. اما لازم به تذکر است که ترتیب مطالب مورد بحث مرتبط با اولویت هائی خواهد بود که در نظر گرفته شده از جمله: گذشتن دو ثلث از ایام ماه شعبان و فرصت اندک باقی مانده از این ماه معظم و جبران بعضی از نواقص مربوط به موضوعات قبلی حتی موضوعات مربوط به ماه رجب و ایام تاریخی آن و بعضی مطالبی که در مقالات قبلی نوشته شده اگر چه بصورت خیلی فشرده و مطالب دیگر.
زمینه مساعد برای دریافت برکات خدای سبحان در ماه شعبان
در بعضی مباحث قبلی متذکر شدیم که در عالم دنیا دو نوع نظام برای انتقال رحمت و برکات خداوند برقرار است. یکی نظام عمومی که در همه زمانها و بطور عادی وجود دارد و عموم انسانها از فواید و فراورده های آن نظام بطور عادی بهره مند می شوند. مثل تابش آفتاب و برقراری نور و حرارت آن و نزول باران و قوانین حاکم بر رشد نباتات و دیگری نظام خاص فوق عادی که در بعضی از زمانها و مکانها برقرار است و کسانی از آن نظامِ انتشار و انتقال رحمت بهره مند می شوند که در مسیر آن نوع جریانات رحمت قرار بگیرند و استعداد مناسبی برای دریافت آن را با اعمال خود به وجود آورند و ظرفیت خود را برای دریافت آن نوع رحمت و برکات فوق عادی افزایش دهند.
در بعضی از ماههای سال و در رأس آنها سه ماه نورانی رمضان و شعبان و رجب، و در مجموع ایام و لیالی آنها، جریان رحمت فوق عادی و بسیار فراوانی در فضای حیات انسانها برقرار می شود و بالخصوص در بعضی از روزها و شب ها و ساعات همین ماههای بسیار نورانی و سرشار از رحمت و برکات خداوند.
در ماه شعبان جریان رحمت و برکات خدای سبحان در فضای زندگی روحی انسانها موج می زند و حتی به فضای زندگی جسمانی و دنیوی آنها هم ارتباط می یابد. این جریان پربرکت و فراوان رحمت ارتباطی به خدای سبحان و ربوبیت او دارد و ارتباطی به موقعیت و اعمال و رفتارهای انسانها. اما آنچه به پروردگار عالمیان مربوط می شود، نظامی است که او در عالم به وجود آورده است. او دارای فضل عظیمی است و بطور مکرر در کتاب آسمانی متذکر فضل عظیم خود شده است. از جمله:
- «إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُونَ» (البقره آیه ۲۴۳) یعنی: به راستی الله نسبت به انسانها دارای فضل [بخشش] است، اما بیشتر مردم، شکر آن را بجای نمی آورند.
- « فَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لَكُنْتُمْ مِنَ الْخَاسِرِينَ» (البقره آیه ۶۴) یعنی: اگر فضل خدا بر شما و رحمت او نبود، قطعاً شما از زیانکاران بودید.
- «وَاللَّهُ يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ» (البقره آیه ۱۰۵) یعنی: و لکن خداوند دارای فضلی است بر عالمیان
- «وَلَقَدْ عَفَا عَنْكُمْ ۗ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ» (سوره آل عمران آیه ۱۵۲) یعنی: و همانا [خداوند] از شما درگذشت [شما را بخشید] و الله دارای فضلی است برای مؤمنان.
این آیات کریمه مثل آیات فراوانی در قرآن کریم متذکر فضل و رحمت بی پایان پروردگار عالمیان نسبت به انسانها شده است. مراد از فضل بحشش فوق عادی یا فوق انتظار و یا فوق استحقاق است. مثلاً اگر کسی مالی را که از آن خود اوست به کسی ببخشد و یا در مقابل عمل کوچکی به کسی مزد و پاداش زیادی عطا کند و یا یک شئ را به قیمت بسیار نازلی به شخصی که نیازمند است بفروشد، کار او فضل نامیده می شود.
خدای سبحان دارای فضل عظیمی است و از ناحیه همان فضل و کریمیت خود این موضوع را ده ها بار در کتاب آسمانی خود اعلام و اظهار فرموده است و پیامبران خود و بالخصوص پیامبر خاتم – صلی الله علیه و آله و سلم- را مـأمور فرموده است که این مطلب یعنی «فضل عظیم» پروردگار عالمیان را به مردم بطور مکرر اعلام و یادآوری کند، تا آنها از آن فضل عظیم بیشتر بهره مند شوند.
پس جریان و انتشار رحمت فوق عادی در ماه شعبان از طرف رحمت و کَرَم بی پایان خدای سبحان در عالم برقرار است و گاهی این جریان رحمت و در بعضی از جهات و از ناحیه بعضی از اعمال و عبادات اعلام شده، صدها و بلکه هزاران برابر ایام دیگر و ماههای عادی دیگر می باشد مثل اینکه: در روایتی از امام رضا – علیه السلام – از قول رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم نقل شد که روزه یک روز از ماه شعبان موجب شفاعت آن حضرت برای آن شخص خواهد شد (روایت شماره -۳ در مقاله شماره – ۶۰۰) و اینکه گفته شده هرکس در ماه شعبان هفتاد بار استغفار کند، مثل آن است که در ماهها و ایام دیگر هفتاد هزار بار استغفار کرده است. یعنی پاداش استغفار در ماه شعبان هزار برابر آن در ماههای عادی خواهد بود.
پس آنچه در این ماه نورانی شعبان از رحمت و برکات خدای سبحان منتشر می شود، بسیار فراوان و در سطوح بسیار متعالی است. اما آنچه به دریافت آن مراتب کثیر رحمت و برکات از طرف انسانها و بالخصوص اهل ایمان مربوط می شود، اتصال به مجاری رحمت خدای سبحان است که به اعمال انسانها در این ماه عظیم مربوط می شود. و آن هم در بخش اعمال و عبادات معین شده برای ماه شعبان بارها مورد تذکر قرار گرفته و در ادامه این مباحث هم مورد تذکر و توجه قرار خواهد گرفت ان شاء الله تعالی
عبادات و اعمال معین شده برای ماه شعبان
اعمال عبادی و خیرات و حسنات مجموعاً در ماه شعبان ثواب و آثار مطلوب فراوانی خواهد داشت، اما بعضی از آن اعمال بیشتر و بطور خاص مورد توجه و توصیه قرار گرفته است و در رأس آن اعمال و عبادات چند مورد ذیل قرار دارد و آنها عبارتند از:
- روزه ماه شعبان
- استغفار در ماه شعبان
- تصدق (صدقه دادن) و انفاق مال به نیازمندان
- صلوات فرستادن بر پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)
- اعانت به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)
روزه ماه شعبان
در اعمال و عبادات معین شده و سفارش شده برای ماه شعبان، روزه گرفتن، بالخصوص اگر محبت به رسول خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- هم در آن و برای آن مورد توجه قرار بگیرد، جایگاه بسیار رفیعی دارد. و روایات فراوانی در این زمینه در منابع حدیثی نقل شده است و ما در همین مقالات متذکر بعضی از آن روایات شدیم. از جمله روایاتی که در مقاله شماره -۶۰۰ با شماره های فرعی ذیل مورد تذکر قرار گرفت:
۱.«شعبان شهری…»
۲.«من صام شعبان …»
۳.«کان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) اذا رأی هلال شعبان…»
۷.«این انتم عن صوم شعبان…»
۸.«ان صیام شعبان…»
۹.«شعبان شهری…»
۱۰. «ان رسول الله …»
در روایت نقل شده از وجود مبارک رسول اکرم – صلی الله علیه و آله و سلم – آمده است که آن حضرت فرمود: هرکس یک روز از ماه من را روزه بگیرد، من شفیع او خواهم بود در روز قیامت .(روایت شماره -۱ در مقاله شماره-۶۰۰) یعنی پاداشی بسیار عظیم فوق حد محاسبه برای روزه گرفتن در یک روز از ماه شعبان . بطور قطع شفاعت رسول خدا-صلی الله علیه و آله وسلم- ارزش و قیمت فوق حد محاسبه دارد، چون شفاعت آن حضرت –صلی الله علیه و آله وسلم- درباره یک انسان بطور قطع سبب ورود او به بهشت و زندگی دائمی در آن خواهد بود.
در روایت دوم هم که از وجود مبارک امیر المؤمنین علی –علیه السلام- نقل شده، این موضوع یعنی اهل بهشت شدن چنین شخصی مورد تصریح قرار گرفته است.
همچنین باز در روایت سوم موضوع شفاعت پیامبر اکرم – صلی الله علیه و آله وسلم_ برای کسی که یک روز از ماه شعبان را طبق امر آن وجود مبارک و جهت اطاعت از او _ روزه بگیرد، مورد تصریح قرار گرفته است.
در روایت هفتم هم که از وجود مبارک امام صادق _ علیه السلام_ نقل شده، روزه ماه شعبان مورد تکریم قرار گرفته و ورود به بهشت و زندگی در آن ، پاداش و بهای آن اعلام شده است.
در روایات بعدی ذکر شده در آن مقاله آثار و فواید دیگری برای روزه ماه شعبان وعده داده شده که به زندگی دنیوی آنها هم مربوط می شود و در ادامه مباحث متذکر بعضی از آن آثار خواهیم شد.
استغفار در ماه شعبان
در بین اعمال و عبادات ماه شعبان تاٌکیدی هم در سخنان و سفارشات معلمان آسمانی درباره«استغفار» بعمل آمده و ثواب و پاداش عظیمی برای آن ذکر شده است. بطوریکه از امام علی بن موسی الرضا- سلام الله علیهما- نقل شده است که فرمود:
هر کس در هر روز از ماه شعبان هفتاد بار بگویید:«أستغفر الله و أساله التوبة» مثل کسی است که در غیر این ماه هفتاد هزار بار استغفار کند.
استغفار یعنی: طلب غفران، و درخواست آن از پروردگار عالمیان. عده ای از اهل لغت تصور کرده اند که مراد از آن بخشیده شدن گناهان است. اما استغفار در حقیقت منحصر به موضوع گناه و بخشیده شدن آن نیست بلکه اعم از آن است و اما غالباً در کنار گناه مطرح می شود درحالیکه اختصاص به آن ندارد. بلکه مراد از آن، درخواست رحمتی است از خدای سبحان چه برای بخشش گناهان و چه برای تقرب به او . یعنی استغفار بنده از پروردگارش اگر آن بنده گناهکار بود، سبب بخشیده شدن گناهش می شود و اگر گناهی مرتکب نشده بود، استغفار سبب ترفیع (بالا رفتن) درجات او می شود .
بطور کلی استغفار عملی است بسیار پر فایده و در اصل ، کار عبادی عظیمی است که در سطوح متعالی، رفتار دائمی اولیاء خاص خدای سبحان است و هم ، وقتی یک شخص خود را گناهکار تصور می کند، لازم است استغفار کند و هم در هر وقت دیگری که گناهی از او سر نزده است.
تذکر یک نکته اخلاقی هم در اینجا لازم است و آن اینکه اگر استغفار صرفاً برای بخشش گناهان هم باشد، لازم است اهل ایمان بطور مستمر و مکرر به این عبادت باشکوه اشتغال داشته باشند. چون اولیائ خدا در مقام توجه به خدای سبحان و عظمت آن ذات قدوس اعمال عبادی خود را اندک و ناچیز به حساب می آورند، اگر چه در مقام رفیع عبودیت قرار داشت باشند و اعمال عظیم و کثیری هم انجام دهند.
بطور کلی اعمال خود را در مقام عظمت پروردگار عالمیان اندک حساب کردن یک ادب جمیل توحیدی است اگر چه آن اعمال در اصل و در حقیقت، اندک و ناچیز هم نباشد اما خود شخص صاحب عمل آن را اندک به حساب آورد.
حاصل کلام اینکه «استغفار زیاد» یکی از اعمال و عبادات معینی شده و سفارش شده برای ایام ماه شعبان است و سبب تقرب به خدا و همچنین بخشش گناهان می شود.
اهل ایمان می توانند با استغفار زیاد در ایام ماه شعبان، استعداد دریافت برکات بیشتری را از پروردگار عالمیان کسب کنند و آمادگی بیشتری برای ماه رمضان و درک فضائل و برکات ماه خدا پیدا کنند.
عمل استغفار در هر زمانی و ساعات شب و روز ممدوح است و مورد سفارشات مؤکد قرار گرفته است اما زمان سحر یعنی اواخر ساعات شب تأثیر بیشتر و شدیدتری در روح انسان خواهد داشت. بطوریکه در قرآن مجید مورد تصریح قرار گرفته است. خدای سبحان در کتاب آسمانی فرمود:
« قُلْ أَؤُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرٍ مِنْ ذَلِكُمْ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَأَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ/ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ / الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَالْمُنْفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحَارِ » (آل عمران آیات ۱۵-۱۷)
یعنی : بگو [ای پیامبر] آیا به شما خبر دهم به بهتر از اینها، برای کسانیکه تقوا ورزیدند نزد پروردگارشان به باغهای بهشتی که در آنها نهرهائی جاری است و در آنها بطور دائم خواهند بود و همسران پاکیزه و رضوان [خوشنودی] از الله و اینکه الله نسبت به بندگان خود بصیر است. کسانیکه می گویند پروردگارا ما ایمان آوردیم، پس گناهان ما را مورد غفران قرار بده و ما را از عذاب آتش [جهنم] نگاه دارد. صابران و صادقان و فرمانبرادان و انفاق کنندگان و استغفار کنندگان در سحر ها.
در آیات مبارکه توصیفی از اهل ایمان حقیقی و اهل بهشت و رفتار ها و اعمال آنها به عمل آمده و در بین اعمال آنها به موضوع «استغفار در سحر ها» اشاره ای شده پس استغفار در زمان سحر ها تأثیرات مهمی در زندگی انسانها و رفتن آنها به بهشت خواهند داشت.
باز در آیات دیگری در توصیف اهل تقوا و اهل بهشت فرمود:
« كانُوا قَلِيلًا مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ / وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ » (الذاریات آیات ۱۷-۱۸) یعنی : آنها اندکی از شب را می خوابیدند و سحر ها آنها استغفار می کردند.
الیاس کلانتری
پاورقی ها:
- کلام ایام شماره-۱۶۰
- همان
- همان، روایت شماره -۵