کلام ایام تاریخی -۶۰۴، شکوه محبت پیامبر خدا – صلی الله علیه وآله – و ماه شعبان

بخش پنجم*

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ*

صدقه دادن در ماه شعبان

  در بین عبادات و اعمال ماه شعبان، موضوع تصدق یعنی صدقه دادن مورد سفارش زیادی قرار گرفته و ثواب فروانی برای آن در آموزشهای معلمان آسمانی ذکر شده است. صدقه و کمکهای مالی به نیازمندان رفتار مستمر و شبانه روزی آن شخصیت های قدسی بود و غالباً آن ذوات مقدسه در این راه و برای رفع نیازهای فقرا و نیازمندان خود را به سختی ها و مشقت ها می انداختند.

  انفاق مال به نیازمندان از ارکان عبادات و اعمال دینی محسوب می شود، بطوریکه در آیات قرآن کریم غالباً پرداخت زکات کنار اقامه عبادت باشکوه نماز و بطور مکرر ذکر شده است.

  در سوره مدثر که حداقل بخشی از آن در روزهای اول بعثت وجود مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده، ذکری از موضوع اطعام مساکین و در کنار موضوع «نماز» به میان آمده و می فرماید که وقتی از مجرمین و اهل جهنم سؤال خواهد شد که چه چیزی عامل سقوط شما در جهنم شد، آنها در جواب چند عامل و سبب ورود به جهنم را ذکر خواهند کرد که در رأس آنها «ترک نماز» و عدم اطعام به مساکین قرار دارد. بطوریکه فرمود:

  «مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ – قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ – وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ» (المدثر آیه ۴۲ – ۴۴) یعنی: چه عاملی شما را وارد جهنم کرد؟ آنها خواهند گفت: ما از نمازگزاران نبودیم و مساکین را اطعام نمی کردیم.

 در این آیات و آیات زیاد دیگری از قرآن مجید اصل اطعام به مساکین و انفاق به نیازمندان مورد نظر بوده است و نه صرفاً، زکات مالی معین واجب شرعی. یعنی «صدقه» و انفاق مال به نیازمندان اعم از زکات واجب شرعی و انفاقات واجب و مستحب دیگر است.

 در مورد دیگری هم در آیات قرآن مجید، اطعام به مساکین بعنوان یک عمل بسیار ضروری و عظیم بیان شده، بالخصوص در زمانی که گرسنگی و فقر مالی بین مردم زیاد شده، بطوریکه فرمود:

  «وَمَا أَدْرَاکَ مَا الْعَقَبَةُ – فَکُّ رَقَبَةٍ  –  أَوْ إِطْعَامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ  – یَتِیمًا ذَا مَقْرَبَةٍ  –  أَوْ مِسْکِینًا ذَا مَتْرَبَةٍ » (البلد آیه ۱۲-۱۶) یعنی: تو چه می دانی که آن عقبه [راه صعب العبور و سخت و مشقت آمیز] چیست؟ آن عبارت است از آزاد کردن یک برده – یا طعام دادن در روز [زمان] گرسنگی و  قحطی، به یتیم خویشاوند و یا به مسکین درمانده و خاک نشین

  در آیات کریمه فوق اشاره ای شده به عباداتی عظیم و سنگین که بمنزله رفتن در راهی و گردنه ای صعب العبور و سخت است اما عملی و عبادتی بسیار عظیم و دارای ثواب فراوانی است. یعنی مجموعاً در این آیات کریمه ارزش و اهمیت بعضی از عبادات عظیم ذکر شده که انقاف مال به نیازمندان و اطعام آنها و در رأس آنها یتیم خویشاوند و مسکین درمانده خاک نشین قرار دارند..

   امام امیر المؤمنین علی – علیه السلام – هم در یکی از خطبه های خود متذکر ارزش و اهمیت و موقعیت رفیع انفاق به نیازمندان و اطعام آنها شده و به آیات کریمه فوق الذکر هم اشاره ای کرده و فرموده:

  «ثمَّ إِنَّ الزَّكَاةَ جُعِلَتْ مَعَ الصَّلَاةِ قُرْبَاناً لِأَهْلِ الْإِسْلَامِ، فَمَنْ أَعْطَاهَا طَيِّبَ النَّفْسِ بِهَا فَإِنَّهَا تُجْعَلُ لَهُ كَفَّارَةً وَ مِنَ النَّارِ حِجَازاً وَ وِقَايَةً» ^(۱) یعنی: سپس همانا زکات همراه نماز و در کنار آن قرار داده شده و سیله تقرب [به خداوند] و هرکس آن را با رغبت و رضایت خاطر بپردازد، کفاره ای برای او قرار داده خواهد شد و مانعی و سپری در مقابل آتش جهنم.

  قابل تذکر است که خود آن وجود مبارک بخش عظیمی از فعالیت های شبانه روزی خود را در همین راه مقدس و برای رفع نیازهای مالی فقرا و اطعام آنها با روشی کریمانه و رعایت همه جهات اخلاقی صرف می کرد و حتی طوری رفتار می کردند که دریافت کنندگان کمک های مالی او، خود او را در وقت انفاق نشناسند، مثل اینکه غالباً در تاریکی شب به در خانه فقرا و مساکین می رفت و امثال آن.

   انفاق به نیازمندان و اطعام آنها در عین حال که عمل و عبادتی است که دائماً و در تمام ایام عمر اهل ایمان لازم است مورد عمل قرار بگیرد و آن از ارکان اصلی عبادات پیروان دین توحیدی محسوب می شود، در بعضی از ایام و زمانها مورد سفارش اکیدی قرار گرفته است مثل ایام ماه مبارک رمضان و مثل ایام ماه شعبان.

  در سخنان و رفتارهای معلمان آسمانی، این عبادت بزرگ جایگاه رفیعی دارد و سبب اعطاء پاداش عظیم خدای سبحان و آثار پربرکت زیادی خواهد شد. از جمله و بعنوان نمونه روایتی است که در مقالات قبلی ذکر شد. بطوریکه امام علی بن موسی الرضا – علیه السلام- فرمود:

  «مَنِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ فی کل یوم مِنْ شَعْبَانَ سبعین مَرَّةً حُشِرَ یوم القیامة فی زُمْرَةِ رَسُولِ اللَّهِ -صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ-، وَ وَجَبَتْ لَهُ مِنَ اللَّهِ الکرامة، وَ مَنْ تَصَدَّقَ فی شَعْبَانَ بِصَدَقَةٍ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ»^(۲) یعنی: کسی که در هر روز ماه شعبان هفتاد بار استغفار کند، در روز قیامت در گروه رسول خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- محشور خواهد شد و کرامتی از طرف خداوند برای او مقرر خواهد شد و کسی که در ماه شعبان صدقه ای دهد [هرچند اندک و ناچیز] اگر چه به اندازه قطعه ای از یک عدد خرما، خداوند بدن او را به آتش جهنم حرام خواهد کرد.» 

در این روایت شریف و امثال آن -که در آن اشاره ای به قطعه ای از یک عدد خرما شده – انفاق مال و تصدق وظیفه اخلاقی عموم اهل ایمان اعلام شده است، لذا نباید تصور شود که انفاق و تصدق و اطعام فقرا فقط وظیفه ثروتمندان است. بلکه لازم است که عمومیت این عبادت مورد توجه قرار بگیرد. یعنی غیر از اغنیاء و ثروتمندان که موظف به پرداخت زکات واجب به اندازه معین هستند، حتی افرادی هم که زندگی عادی دارند و ثروتمند محسوب نمی شوند، باز وظیفه انفاق و اطعام مساکین را باید به عهده بگیرند و انفاقی و اطعامی را هر چند ناچیز ملتزم شوند.

صلوات بر رسول خدا در ماه شعبان و محبت به آن حضرت

گفته شد که یکی از عبادات توصیه شده برای ماه شعبان، صلوات بر آن وجود مبارک است. همچنین محبت به او و اظهار و ابراز آن محبت از ناحیه روزه گرفتن در ماهی که به آن حضرت منسوب شده یعنی: ماه شعبان.

صلوات بر رسول خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- دستور صریح و مستقیم خدای سبحان به اهل ایمان است. به طوری که آن ذات قدوس -عزّوجلّ- فرمود:

«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ ۚ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا»(الاحزاب آیه ۵۶) یعنی: الله و فرشتگان او بر پیامبر [خدا] صلوات می فرستند، ای کسانی که ایمان آورده اید بر او صلوات بفرستید.

این آیه کریمه مشتمل بر سه مطلب اصلی درباره وجود مبارک رسول الله -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- است و آن هاعبارتند از:
۱- صلوات مستمر «الله» بر پیامبر اکرم (صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ)
۲- صلوات مستمر ملائکه بر آن حضرت (صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ)
۳- دستور خدای سبحان به اهل ایمان که بر پیامبر -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- صلوات بفرستند و به صورت خاصی سلام کنند.

علامه طباطبایی در تفسیر آیه کریمه فوق می فرماید:

قبلاً گفته شد که اصل در معنی «صلاة» انعطاف است، پس صلوات خدای تعالی انعطاف او بر رسول خود با رحمت، انعطافی به طوری که در آیه به چیزی مقید نشده و همچنین صلوات ملائکه بر او انعطاف بر اوست با تزکیه و استغفار و آن از طرف مؤمنان دعا و درخواست رحمت است و این که [در آیه کریمه] قبل از دستور به مؤمنان درباره صلوات بر آن حضرت، موضوع صلوات «الله» و «ملائکه» ذکر شده دلالتی وجود دارد بر این که: در صلوات فرستادن مؤمنان بر آن حضرت تبعیتی از الله و ملائکه و تأکیدی برای نهی بعدی قرار دارد.^(۳)

از آیه کریمه مورد بحث و تدبر در معانی آن رفعت مقام رسول الله -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- ارزش توجه مکرر به مقام قدسی او روشن تر می شود.

قابل تذکر است که صلوات اهل ایمان به رسول خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- عبادتی است که خدای سبحان دستور صریحی نسبت به آن داده است و این عبادت دائماً و در زمانهای مختلف مورد سفارش قرار گرفته و یکی از اجزای نمازها می باشد و در کنار بعضی عبادات مثل «دعا» به جای آورده می شود. پس لازم است حکمت آن و ضرورت خاص آن و آثار و نتایج فراوان مطلوب آن مورد توجهات خاص قرار بگیرد. دیگر این که اهل ایمان به این عبادت و به جای آوردن آن توجه بیشتری بنمایند و این که ثواب عظیم آن برای خود اهل ایمان خواهد بود، یعنی اهل ایمان به انجام آن احتیاج دارند و این دستور و توصیه به انجام این عمل یعنی به جای آوردن آن مورد نیاز شدید خود انسان است. به عنوان مثال: صلوات بر پیامبر خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- سبب استجابت دعای انسان ها می شود و آن یکی از فواید عظیم و آثار مطلوب این عبادت با شکوه است.

کثرت صلوات بر پیامبر خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- همچنین سبب رسیدن به مراحل برتر «ایمان» بنده ها می شود. یعنی: ایمان به الله و ایمان به رسول او و ایمان به کتاب آسمانی و همچنین ایمان به استمرار رهبری آسمانی یعنی «امامت» ذوات مقدسه امامان اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام). چون طبق روایات زیادی که در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت نقل شده، صلوات کامل و حقیقی بر رسول خدا شامل آل و عترت طاهره آن حضرت می شود و به طور مکرر در روایات آمده است که لازم است صلوات بر آن حضرت به صورت ذیل گفته شود:

« اللَّهُمَّ صلی علی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ »

 «الی اللَّهِ عزّوجلّ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ قَرَّبَهُ مِنْ کرامته یوم القیامة وَ أَوْجَبَ لَهُ الجنة»^(۴) یعنی: کسی که ماه شعبان جهت محبت پیامبر خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- و تقرب به خداوند -عزّوجلّ- روزه بگیرد، خداوند او را دوست خواهد داشت و او را به مقام کرامت خود نزدیک خواهد کرد و بهشت بر او واجب خواهد نمود.

مراد این است که روزه گرفتن در ماه شعبان که انتساب به رسول خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- دارد همراه با محبت به آن حضرت یعنی از ناحیه توجه به رسول خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- تقرّب به خدای سبحان، آن پاداش عظیم را برای یک مؤمن به دنبال خواهد داشت. به طوری که چنین انسانی محبوب الله قرار خواهد گرفت و این پاداش در مرتبه ای بسیار برتر از ارزیابی و محاسبات عادی بین انسان ها قرار دارد.

پاداش دوم او به جهت محبت به رسول خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- سبب تکریم خاص خدای سبحان نسبت به او خواهد شد و این پاداش هم فوق حد محاسبه و ارزیابی و قیمت گذاری می باشد. یعنی: تکریم پروردگار عالمیان جایزه ای است که به دوست داران و علاقه مندان به رسول خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- عطا خواهد شد و ارزش آن جایزه بیش از حد محاسبات و قیمت گذاری انسان ها در عالم دنیا است.

پاداش سوم انسان های دوستدار رسول خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- که محبت قلبی خود به آن حضرت را با اعمال خود از جمله روزه گرفتن در ماه منسوب به او اظهار کنند، ورود به بهشت و زندگی دائمی در آن جا خواهد بود.

بحث تفصیلی درباره محبت به رسول خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- و اظهار آن محبت قلبی در عمل و از جمله با روزه گرفتن در ماه شعبان که به آن وجود مبارک منسوب شده و ارتباط این سه نوع جایزه با یکدیگر و ارزش حقیقی زندگی در بهشت و دریافت نعمت های آن احتیاج به فرصت های دیگری دارد و با اشاره ای به آن آیه ای از قرآن مجید در این زمینه یعنی محبوب خدا قرار گرفتن، مربوط به فضائل ماه شعبان و ارزش های روزه گرفتن در آن را در این نوشتار به پایان می بریم.

اسباب و علل محبوبیت انسان نزد خدای سبحان

در قرآن مجید در آیات زیادی انسان ها مأمور به اطاعت از رسول خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ.- شده اند، تا جایی که در آیه کریمه ای اطاعت از آن حضرت، اطاعت از «الله» محسوب شده است به طوری که خدای سبحان در کلام خود فرمود:

«مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا» (النساء آیه ۸۰) یعنی: هر کس از رسول خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- اطاعت کند، [در حقیقت] از خدا اطاعت کرده است.

پس اطاعت از رسول خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- در ردیف اطاعت از الله قرار دارد. خدای سبحان فرمود:

«قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ» (آل عمران آیه ۳۱) یعنی: بگو [ای پیامبر] اگر شما الله را دوست دارید [دوست می داشتید] از من تبعیت کنید، تا [در نتیجه] الله هم شما را دوست بدارد و گناهان شما را مورد غفران قرار دهد، و خدا اهل غفران و رحمت است.

در این آیه کریمه گفته شده که اطاعت از پیامبر خدا سبب محبوبیت انسان در نزد خداوند خواهد شد و همچنین این اطاعت سبب غفران و از بین رفتن آثار گناهان خواهد بود‌.

محبوب خداوند قرار گرفتن جایزه و پاداش بسیار گرانبهایی است که در اثر انجام اعمالی نصیب انسان می شود و این نوع اعمال در اطاعت از پیامبر خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- خلاصه می شود.

طبعاً وقتی انسان محبوب خداوند شد، زندگی توأم با سعادت نصیب او خواهد شد و راه زندگی او به بهشت و محل سعادت و فلاح کامل منتهی خواهد شد.

الیاس کلانتری

پاورقی ها:

۱- نهج البلاغه، خطبه ۱۹۹
۲- مقاله شماره – ۶۰۰ در سلسله مقالات مربوط به ماه شعبان
۳-المیزان فی تفسیر القرآن، علامه محمد حسین طبابایی، تفسیر آیه۵۶ از سوره احزاب
۴- وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج۷ ص۳۶۴، حدیث-۱۴