کلام ایام-۶۰۶، مهمانی ملکوتی دائمی خدای سبحان

بخش یکم*

کلیات *

• با ورود ماه مبارک رمضان درهای آسمان به روی فضای زندگی انسان ها باز شده است.
• نزول رحمت و برکات خدای سبحان در زمان ها و مکانهای خاص
• ظرفیت بندگان برای دریافت رحمت و برکات و نعمت های خدا
• روزها و شب های ممتاز سال و موقعیت خاص آن ها مثل شب و روز جمعه و عید قربان و عید غدیر و عید فطر و امثال آنها
• مکانهایی که رحمت و برکات خدا در آنها در حجم عظیمی جریان دارد مثل  مسجد الحرام و کنار کعبه و عرفات و مشعر و مسجد النبی الله – صلّی الله علیه و آله و سلّم – و مسجد کوفه و حرم شریف امامان معصوم (علیهم السلام)
• عامل و سبب باز شدن درهای برکات خدا از آسمان و زمین
•  عامل و سبب محرومیت انسان ها از برکات خدا جلّ جلاله
• بعضی از شرایط استجابت دعاها 
• تفاوت نعمتهای خدا با دارایی های انسان
• گاهی نعمت های خدا در زندگی بعضی از انسانها از ناحیه رفتارهای او به نقمت ها و بلا ها تبدیل می شود
• کسب آمادگی جهت ورود به ماه رمضان و در روزهای اول آن نسبت به روزهای بعدی
• دعوت از عموم انسان ها و اهل ایمان به ضیافت خدا
• تکریم انسان‌ها و اهل ایمان از طرف خدا در ماه رمضان
• ماه ضیافت خدا
• لازم است تکریم مهمان ها و پذیرائی از آنها متناسب با امکانات صاحب مهمانی و دارائی ها و قدرت او باشد.
•  در مراسم و مجالس مهمانی نوع پذیرائی و تکریم به موقعیت مهمان ها از نظر سن و سال و وضعیت اجتماعی و شخصیتی آنها ارتباط پیدا می‌کند.
• تکریم خدای سبحان در ماه رمضان نسبت به انسان ها متناسب با قدرت و دارائی و کریمیّت او خواهد بود.
•  صاحب این ضیافت عظیم، ذات قدوس الله- عزّوجلّ- و فضای این مهمانی عالم دنیا و عالم بسیار وسیع آخرت و بهشت و مهمان‌ها بندگان بی شمار او و بطور خاص روزه‌داران هستند.
•  صاحب ضیافت عظیم در ماه رمضان، دارای کرامت بی پایان و دارائی و غنای بی پایان و قدرت و همه کمالات بی پایان است.
• دارائی خدای سبحان با امساک و خودداری از اعطاء زیاد نمی‌شود و با بخشیدن هم نقصان نمی پذیرد.
• محرومیت های بندگان از رحمت و نعمت های خدا و یا مراتبی از آنها از ناحیه وضعیت و موقعیت خود آنها است!
• میزان ارزش تکریم ذات قدوس الله- عزّوجلّ- از انسان ها و بالخصوص از روزه داران.
•  نَفَس کشیدن ها که ثواب تسبیح خدا را دارد!
• خوابی که عبادت خدا محسوب می شود.
•  اعمال انسان ها در ماه رمضان خاصیتی پیدا می کند که به مرتبه قبولی نزد خدا صعود می‌کند.
•  تشابه وضعیت خاص معنوی ماه رمضان به وضعیت هوای بهاری در ارتباط با گیاهان و درختان.
•  نوع بهره برداری از آب و هوا و باران بهاری به صورت عمومی و همگانی و به صورت فوق ‌عادی و اختصاصی.
• منظور از قبولی اعمال نزد پروردگار عالمیان چیست؟
• اعمال عبادی انسان و انجام فرمانهای خداوند، گاهی بصورتی انجام می گیرد که فقط تکلیف انسان ساقط می شود
• پرداخت بدهی به شخص طلبکار با دو روش 
• تلاش برای رفع نیازهای افراد خانواده مثل جهاد در راه خدای سبحان است
• در شب ها و روزها و ساعات ماه رمضان وضعیتی برقرار است که اعمال انسانها در آن وضعیت رفعت خاصی پیدا می کند و به درجه قبولی نزد خداوند می رسد.
• استجابت دعا در ماه رمضان برای روزه داران 
• درخواست توفیق از خداوند جهت روزه گرفتن و تلاوت کتاب او
• اعمال معین شده اصلی برای ماه مبارک رمضان و بهره بردای از فرصت های عظیم آن
• دعاهای زیاد در ماه رمضان 
• کلامی از امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – درباره نوع توجه اهل ایمان به بهشت
• نوع و میزان توجه اهل ایمان به موضوع «جهنم» و فرار از آن
• اگر فرشته قبض کننده روح انسان جهت قبض روح نزد ما حاضر شود، آیا امکان یک مهلت چند دقیقه ای برای آماده شدن ما وجود خواهد داشت؟
• شب قدر و همراهی با ملائکه و مصاحبت با آنها برای انسانها

* * * * * * * * * *

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ*

انتظار با شکوه قدسی به پایان رسید و سرانجام ماه مهمانی خدای سبحان با تمام برکات و عظمت و جلال خود به فضای زندگی انسان ها روی آورد و عطر ذکر الله کثیر فضای روح اهل ایمان را معطر ساخت.

در ایام ماه مبارک رمضان سال های قبل مقالات زیادی در فضائل و عظمت و برکات ماه رمضان منتشر شد. اما فضائل ماه خدای سبحان از یک نظر بی پایان است و اما توصیف ها و بیان فضائل آن مجموعاً اندک. همچنین آنچه در مقالات و کتاب ها و خطابه ها اظهار شده، لازم است مورد توجه مجدد و مکرر قرار بگیرد.

بهترین توصیف از عظمت و برکات ماه خدا، خطابه ای است که از وجود مبارک رسول اکرم -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- در سیره شریف آن بزرگوار و منابع حدیثی نقل شده است و ما قبلاً در مقالات متعددی، تفسیری و شرحی به طور پراکنده برای عمده اجزای آن نوشتیم، و در این نوشتار بعد از ذکر عناوین و شماره های مقالات قبلی درباره ماه رمضان می خواهیم آن مباحث را کنار هم و با ترتیبی که در خطبه شریف آمده ذکر کنیم.  تا مجدداً مورد توجه و مطالعه قرار بگیرد و اذهان علاقه مندان به این مقالات برای دریافت مطالب جدید آماده تر شود. اما قبل از مباحث مربوط به اوصاف ماه خدا عناوین و شماره ها تعدادی از مقالات قبلی را جهت سهولت در پیدا کردن و مطالعه مجدد، ذکر می کنیم:

عمده مقالات اصلی درباره ماه رمضان عبارتند از عناوین و شماره هایی که ذیلاً ذکر می شود. منظور از مقالات اصلی، تعدادی از آن ها است که به اصل موضوع ماه خدا و اوصاف آن در خطبه شریف رسول خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- و شب قدر مربوط می شود، اما درباره روزهای تاریخی وقوع یافته در این ماه مثل ولادت امام حسن مجتبی و شهادت امیر المؤمنین علی -علیهما السلام- غالباً مقالاتی با عناوین مستقل نوشته شده است.

عناوین و شماره های مقالات قبلی درباره ماه مبارک رمضان

۱- کلام ایام-۵۴، ماه رمضان زمان باز شدن درهای آسمانی ( در پنج بخش و با شماره های: ۵۵-۵۶-۵۷-۵۸)

۲- کلام ایام-۶۱، شب قدر نهر عظیمی از رحمت خداوند (در دو بخش و با شماره-۶۲)

۳- کلام ایام-۱۳۲، ماه رمضان ماه برکات بی پایان ( در هشت بخش و با شماره های: ۱۳۳-۱۳۴-۱۳۵-۱۳۶-۱۳۷-۱۳۸-۱۳۹)

۴- کلام ایام-۱۴۱، شب قدر کنار ملائکه و روح ( در دو بخش و با شماره-۱۴۲)

۵- کلام ایام-۱۴۴، ماه رمضان ماه برکات بی پایان (در چهار بخش و با شماره های: ۱۴۵-۱۴۶-۱۴۷)

۶- کلام ایام-۲۰۲، ماه رمضان و اوصاف آن در کلام رسول خدا ( در هفت بخش و با شماره های: ۲۰۳-۲۰۴-۲۰۵-۲۰۶-۲۰۷-۲۰۸)

۷- کلام ایام-۲۱۷، عید سرور حزن انگیز یا سرور دائمی ( در پنج بخش و شماره های: ۲۱۸-۲۱۹-۲۲۰-۲۲۱-۲۲۲)

۸- کلام ایام-۲۷۸، ماه رمضان و رحمت و برکات بی پایان ( در نه بخش و با شماره های: ۲۷۹-۲۸۰-۲۸۱-۲۸۲-۲۸۳-۲۸۴-۲۸۷-۲۸۸)

۹- کلام ایام-۲۸۵، استقبال از شب قدر ( در دو بخش و با شماره-۲۸۶)

۱۰- کلام ایام-۲۸۹، جوایز خدا در شب و روز عید فطر

۱۱- کلام ایام-۳۳۶، ماه رمضان و جایگاه آن در فرهنگ قدسی ( در دو بخش و با شماره: ۳۳۷)

۱۲- کلام ایام- ، یادگاری های گرانبها از ماه رمضان ( در دو بخش و با شماره: ۳۴۷)

۱۳- کلام ایام-۴۸۸، دعوت به ضیافت بهشتی در ماه خدای سبحان ( در پنج بخش و با شماره های: ۴۸۹-۴۹۰-۴۹۷-۴۹۸)

۱۴- کلام ایام-۵۳۰، دعوت رسول خدا -صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- از انسان ها برای ضیافت بهشتی (در شش بخش و با شماره های: ۵۳۱-۵۳۲-۵۳۳-۵۳۴-۵۳۵)

۱۵- کلام ایام- ماه مبارک رمضان و مهمانی ملکوتی خدای سبحان ( در دوازده بخش و با شماره های: ۵۵۵ تا ۵۶۵)

در این بخش ابتداءً خطبه شریف رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم- را با ترجمه آن ذکر میکنیم و بعد از آن شرح و توضیح عبارات خطبه را می آوریم.

خطبه رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – در زمان رسیدن ماه مبارک رمضان

از وجود مبارک امام رضا – علیه السلام – و از پدر و اجداد گرامی او و سرانجام از امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – نقل شده است که  رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – روزی در استقبال ماه مبارک رمضان خطابه ای برای مردم خواند و  فرمود 

۱-«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ»^(۱) یعنی: روزی رسول خدا- صلّی الله علیه و آله- در خطابه خود به ما فرمود: ای انسان ها ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به شما روی آورده است.

۲- «شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ» یعنی: آن ماهی است که نزد خدا برترین ماه‌ها و روزهای آن برترین روزها و شب های آن برترین شب ها و ساعت های آن برترین ساعت ها است.

۳- «هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ اللَّهِ» یعنی: آن ماهی است که شما در آن دعوت شده اید به مهمانی خدا و در آن از اهل کرامت خدا قرار گرفته‌اید. 

۴- «أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ» یعنی: نَفَس هایتان در آن، «تسبیح» و خوابتان در آن «عبادت» محسوب می‌شود و اعمالتان در آن مورد قبول ]خدا[ واقع می شود.

۵-«وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ» یعنی: دعای شما در آن ]ماه[ مستجاب می شود، پس از الله، پروردگارتان درخواست کنید با نیت‌های صادقه و قلب های طاهره ]پاک شده[ که شما را به روزه گرفتن در آن ]ماه[ و تلاوت کتابش موفق کند.

۶- «فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِیهِ جُوعَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقُوا عَلَی فُقَرَائِکُمْ وَ مَسَاکِینِکُمْ وَ وَقِّرُوا کِبَارَکُمْ وَارْحَمُواصِغَارَکُمْ وَ صِلُوا أَرْحَامَکُمْ» یعنی: پس به راستی ]و در حقیقت[ شقی ]و بدبخت[  کسی است که در این ماه عظیم از غفران خدا محروم شود، و یاد کنید با گرسنگی و تشنگی ]ناشی از روزه[ خود از گرسنگی و تشنگی روز قیامت. و صدقه بدهید به فقراء و مساکین خودتان و بزرگان خود را تکریم کنید و به کوچکترها ترحّم ]و محبت کنید[ و با بستگان خود پیوند برقرار کنید ]و به آنها محبت کنید[.

۷-«وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یَحِلُّ النَّظَرُ إِلَیْهِ أَبْصَارَکُمْ وَ عَمَّا لَا یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیْهِ أَسْمَاعَکُمْ» یعنی: زبان های خود را حفظ کنید و چشم های خود را بپوشانید از آنچه نگاه کردن به آن حلال نیست و گوش های خود را ببندید به آنچه گوش دادن به آن حلال نیست.

۸-«وَ تَحَنَّنُوا عَلَی أَیْتَامِ النَّاسِ یُتَحَنَّنْ عَلَی أَیْتَامِکُمْ» یعنی: به یتیمان مردم محبت و مهربانی کنید تا دیگران هم به یتیمان شما محبت و مهربانی کنند.

۹- «وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ» یعنی: توبه کنید بسوی خدا از گناهانتان.

۱۰-«وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ‏ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَی عِبَادِهِ یُجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یُلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یُعْطِیهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ یَسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ» یعنی: دست های خود را به طرف او بلند کنید جهت دعا در اوقات نمازها که اوقات نمازها بهترین ساعات است، به طوریکه در آن ساعت ها خدای- عزّوجلّ– با رحمت خود به بندگان توجه می کند و به آنها جواب می‌دهد ]و دعای آنها را مستجاب می کند[ وقتی ]حقیقتاً[ او را بخوانند.

۱۱-«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفُکُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُمْ وَ ظُهُورَکُمْ ثَقِیلَةٌ مِنْ أَوْزَارِکُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا یُعَذِّبَ الْمُصَلِّینَ وَ السَّاجِدِینَ وَ أَنْ لَا یُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ» یعنی: ای مردم جان های شما در گرو کارهای شما است! پس با استغفار آنها را آزاد کنید، شما بار سنگین آثار گناهان خود را بر پشت خود حمل می کنید، پس آنها را با سجده های طولانی سبک تر کنید و بدانید که خدا به عزّت خود قسم خورده است که نمازگزاران و سجده کنندگان را مجازات نکند و آن ها را هراسان ننماید، روزی که انسان ها برای پروردگار عالمیان قیام می کنند. ]روز قیامت[

۱۲-«أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَی مِنْ ذُنُوبِهِ،قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَیْسَ کُلُّنَا یَقْدِرُ عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ ص اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ» یعنی: ‏ای انسان ها هر کس در این ماه مؤمن روزه داری را افطاری دهد، در نزد خدا اجر آزاد کردن یک برده را خواهد داشت و گناهان گذشته او مورد غفران قرار خواهد گرفت. گفته شد ای رسول خدا همه ما بر این کار قادر نیستیم، آن حضرت فرمود: از آتش بپرهیزید، اگر چه با قطعه ای از یک عدد خرما و از آتش بپرهیزید اگرچه با جرعه ای آب.

۱۳-«أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَی الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ وَ مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِعَمَّا مَلَکَتْ یَمِینُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ حِسَابَهُ وَ مَنْ کَفَّ فِیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ» یعنی: ای مردم کسی که در این ماه حُسن خُلق در خود به وجود آورد ]اخلاقش را اصلاح و بهتر کند[ از صراط عبور خواهد کرد، در روزی که قدم ها در آن بلغزد و هر کس در این ماه بر خدمتکاران خود آسان بگیرد ]و فشارهای زندگی آنها را کم کند[ خدا در محاسبه اعمال او آسان خواهد گرفت. و کسی که در آن شرّ خود را باز دارد، خدا غضب خود را در روز ملاقاتش از او باز خواهد داشت.

۱۴-«وَ مَنْ أَکْثَرَ فِیهِ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ یَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِینُ وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیَةً مِنَ الْقُرْآنِکَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ» یعنی: هر کس در این ماه زیاد بر من صلوات بفرستد، خدا کفّه اعمال او را سنگین خواهد کرد، در روزی که میزان ها سبک خواهند شد، و هر کس در این ماه آیه ای از قرآن را تلاوت کند، برای او پاداشی خواهد بود مثل پاداش کسی که در ماه های دیگر قرآن را بطور کامل بخواند.

۱۵-«وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ وَصَلَ فِيهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ يَوْمَ يَلْقَاهُ » یعنی: کسی که در این ماه یتیمی را اکرام کند، خدا او را در روز ملاقات اکرام خواهد کرد، و کسی که در آن صله ارحام  بجای آورد، خدا رحمتش را به او خواهد رساند، و هرکس ]برعکس[ در این ماه ارتباطش را با بستگان خود قطع کند، خدا در روز دیدار رحمتش را از او قطع خواهد کرد.

۱۶-«وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِیهِ بِصَلَاةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ مَنْ أَدَّی فِیهِ فَرْضاً کَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّی سَبْعِینَ فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ» یعنی: هر کس در این ماه نماز مستحبی به جای آورد، خدا برای او برائت از آتش جهنم را مقدّر خواهد فرمود، و کسی که در این ماه فریضه ای به جای آورد، برای او ثواب هفتاد فریضه در ماه های دیگر خواهد بود.

۱۷-«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُغَلِّقَهَا عَنْکُمْ وَ أَبْوَابَ النِّیرَانِ مُغَلَّقَةٌفَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُفَتِّحَهَا عَلَیْکُمْ وَالشَّیَاطِینَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُسَلِّطَهَا عَلَیْکُمْ» یعنی: ای انسان ها درهای بهشت در این ماه باز است، پس از خدا بخواهید که آنها را برای شما نبندد و درهای جهنم در آن بسته است، پس از پروردگارتان بخواهید، که آنها را برای شما باز نکند و شیاطین در بند هستند، پس از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما مسلّط نکند.

۱۸-«قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقُمْتُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ؟فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ» یعنی: امیرالمؤمنین – علیه السلام – فرمود: پس من برخاستم و عرض کردم ای رسول خدا بهترین اعمال در این ماه کدام است؟! فرمود: ای اباالحسن برترین اعمال در این ماه پرهیز و خودداری از گناهان است.

تفسیری از خطبه رسول خدا (صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ) در فضائل و اوصاف ماه مبارک رمضان

به طوری که قبلاً ذکر شد، مباحث مربوط به شرح و تفسیر خطبه شریف در چند مقاله قبلاً ذکر شده بود و در این نوشتار و در ادامه آن بخش های مختلف را کنار هم قرار می دهیم تا خطبه به طور کامل و با سهولت مورد استفاده مجدد و مکرر قرار بگیرد. و در مواردی هم مباحثی و توضیحات جدیدی به مباحث قبلی در تفسیر عبارات خطبه شریف اضافه خواهد شد.

امام علی ابن موسی الرضا- علیهما السلام- از امام امیر المؤمنین علی -علیه السلام-  نقل کرده است که رسول خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- روزی در استقبال و آستانه ورود به ماه مبارک رمضان خطابه ای برای مردم خواند و فرمود:

۱- «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَيْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ» یعنی : ای  انسان ها ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به شما روی آورده است. وجود مبارک رسول خدا –صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ– در ابتدای خطبه شریف خود به اساسی ترین فضیلت این ماه اشاره  فرموده و به جای اینکه نام آن ـ یعنی ماه رمضان ـ  را  ذکر کند،  مهمترین  وصف آن را ذکر فرموده و آن عبارت است از «شهر الله»  و با این کار  توجهات انسان‌ها را به بالاترین و برترین و وسیع ترین ارزش ها و قداست های آن ماه و بلکه مجموعاً به اصل  ارزش ها و مجموع آنها، اشاره فرموده و در ادامه کلام شریف  متذکر برکت و رحمت و مغفرت خدا در آن شده است، یعنی برکت و رحمت و مغفرت در مرتبه اختصاصی و فوق متعارف. چون برکت و رحمت و مغفرت خدای سبحان در حد عادی و متعارف دائماً در فضای زندگی انسانها برقرار است.

این جهت از کلام شریف حاکی از رحمت گسترده‌ای است که از طرف خدای تعالی در این ماه عظیم در فضای زندگی انسان ها جریان می یابد و جهت دیگر موضوع یعنی نوع و میزان بهره برداری از آن به اعمال و رفتارهای انسان ها ارتباط خواهد داشت.

نکته مهم دیگر در این زمینه اعلام برقراری این جریان عظیم برکت و رحمت و مغفرت به انسانها و اطلاع دادن به آنها هم با اصل خطابه و کلام و هم نحوه بیان و اعلام آن است، مثل گفتن آن در مسجد و با آن روشی که توجه مردم را  به طور کامل به سوی آن جلب کند. از وجود مبارک رسول خدا –صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ– روایتی نقل شده است که فرمود :

«إنَّ أبْوابَ السَّماءِ تُفْتَحُ فِي أوَّلِ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، وَلا تُغْلَقُ إلی آخِرِ لَيْلَةٍ مِنْهُ.» یعنی :درهای آسمان  در شب اول ماه رمضان باز می شود و تا شب آخر آن بسته نمی شود. در این قسمت از بحث قطعه ای از یک مقاله منتشر شده قبلی را عین ذکر می کنیم.

موضوع باز شدن درهای آسمان در احادیث

«جهت روشن شدن معنای اراده شده از باز شدن درهای آسمان، تعدادی از احادیث را در این زمینه ذکر و بررسی می کنیم:

در روایتی از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که فرمود:

«إنَّ اللّهَ عز و جل يُحِبُّ مِن عِبادِهِ المُؤمِنينَ كُلَّ (عَبدٍ) دَعّاءٍ فَعَلَيكُم بِالدُّعاءِ فِى السَّحَرِ اِلى طُلوعِ الشَّمسِ فَاِنَّها ساعَةٌ تُفْتَحُ فيها اَبوابُ السَّماءِ وَ تُقسَمُ فيهَا الاَرزاقُ وَ تُقضى فيهَا الحَوائِجُ العِظامُ» یعنی: خداوند دوست دارد از بندگان خود بنده ای را که زیاد دعا کند، پس بر شما باد به دعا در وقت سحر تا طلوع آفتاب، زیرا آن ساعتی است که درهای آسمان در آن ساعت باز می شود و رزق ها در آن تقسیم می شود، و حوائج بزرگ در آن برآورده می شود.

از قرائن موجود در این روایت بر می آید که «درهای آسمان» برای دعا و درخواست بندگان باز می شود. یعنی در چنین ساعتی دعاهای بندگان به مقام استجابت صعود می کند. و همچنین امکان دارد مراد باز شدن درهای آسمان برای نزول رزق انسان ها باشد. و باز امکان دارد مراد باز شدن درهای آسمان جهت صعود اعمال بندگان باشد، از جمله دعاهای آن ها.

در روایتی از وجود مبارک رسول اکرم (صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ) نقل شده است که فرمود:

«یُفَتَّحُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ بِالرَّحْمَةِ فِی أَرْبَعِ مَوَاضِعَ عِنْدَ نُزُولِ الْمَطَرِ وَ عِنْدَ نَظَرِ الْوَلَدِ فِی وَجْهِ الْوَالِدَیْنِ وَ عِنْدَ فَتْحِ بَابِ الْكَعْبَةِ وَ عِنْدَ النِّكَاح» یعنی: در چهار موضع درهای آسمانی برای رحمت خداوند باز می شود، زمان نزول باران، و در جائی که فرزند ]با محبت و احترام[ به صورت والدین نگاه می کند، و زمان باز شدن در کعبه، و در جائی که عقد ازدواج برقرار می شود.

در این روایت اشاره شده است که درهای آسمان برای نزول رحمت خداوند باز می شود، و رحمتی از خداوند برای اهل آن چهار موضع نازل می شود.

در تفسیر المیزان در بحث روائی مربوط به آیه «وَ فُتِحَتِ السَّماءُ فَكانَتْ أَبْواباً» به نقل از تفسیر قمی آورده است که امام (علیه السلام) فرمود: درهای بهشت باز می شود، یعنی مراد از این آیه باز شدن درهای بهشت به روی اهل بهشت است.

با توجه به آیات قرآن و احادیث نقل شده از حضرات معصومین (علیهم السلام) یکی از معانی باز شدن درهای آسمان، فراهم شدن زمینه ورود به بهشت است. البته این عبارت معانی دیگری هم دارد مثل امکان صعود اعمال بالخصوص دعای بنده ها و نزول رحمت خداوند.

در آیه سوره اعراف- که قبلاً ذکر شد- فرمود: «درهای آسمان برای آن ها باز نمی شود و آن ها وارد بهشت نمی شوند» به این معنی تصریح شده است. یعنی مراد از باز شدن درهای آسمان، امکان ورود به بهشت است. اما اینکه در کلام شریف رسول خدا (صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ) آمده است که «درهای آسمان از شب اول ماه رمضان باز می شود» یا مراد این است که امکان ورود انسان ها به بهشت در این ماه فراهم می شود و انسان ها از ناحیه اعمال خاص این ماه و در رأس آن ها عبادت شکوهمند روزه، استعداد ورود به بهشت را پیدا می کنند. و یا مراد این است که امکان صعود اعمال انسان ها و در رأس آن ها روزه و تلاوت قرآن و دعاها در تمام این ماه به صورتی متفاوت با ایام دیگر فراهم می شود. و یا مراد آن است که درهای آسمان در تمام این ماه برای نزول برکات خاص و مرتبه متعالی از رحمت خداوند به سوی بندگان باز می شود! و یا در یک دید وسیع می شود گفت: کلام مورد بحث امکان دارد شامل همه این معانی باشد،و این معانی با یکدیگر ارتباط دارند و بین آن ها تعارضی وجود ندارد.»

۲ـ  «شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ ، وَ أَيَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَيَّامِ ، وَ لَيَالِيهِ أَفْضَلُ اللَّيَالِي، وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ» یعنی : آن ماهی است که در نزد خدا برترین ماه‌ها و روزهای آن برترین روزها و شب‌های آن برترین شبها و ساعات آن برترین ساعت ها است.

درباره تفاوت ماه ها و روز ها و فضیلت و خاص بعضی از ماهها و روزها در مقالات قبلی و همین مقاله حاضر مطالبی در حد ضرورت نوشته شد و در این بخش فقط اشاره ای می کنیم به اینکه عظمت و قداست مجموع این ماه و  اصل آن ، تمام تک تک روزها و شب ها و حتی ساعت های آن هم باید مورد توجه قرار بگیرد و از دست دادن حتی ساعتی از آن و پرداختن به کارهای غیر ضروری و کم اهمیت در آن، انسان را از فضائل و دارایی های عظیمی محروم خواهد کرد.

اهل ایمان می‌توانند  در هر فرصت به دست آمده حتی در حد یک یا چند دقیقه به قرائت تعدادی از آیات قرآن بپردازند و یا حداقل آیاتی از قرآن را در قلب خود مورد توجه قرار دهند و یا مشغول به یکی از انواع ذکر الله شوند و یک یا چند بار استغفارکنند و یا برای خود و دیگران دعا کنند و امثال آنها.

۳- «وَ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کرَامَةِ اللَّهِ» یعنی: آن ماهی است که شما در آن دعوت شده اید به مهمانی خدا و در آن از اهل کرامت خدا قرار گرفته اید. وجود مبارک رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – در این بخش از کلام شریف خود در مقام بیان اوصاف و فضائل ماه رمضان اشاره ای به فضیلتی از آن کرده است که از جهتی به همه فضائل آن ارتباط دارد و از جهتی دارای ارزشی است که با معیارهای متداول و متعارف دنیوی قابل سنجش و محاسبه و اندازه گیری نیست. این بخش از کلام شریف متضمّن سه نکته اصلی است و آنها عبارتند از :

یکم: ماه ضیافت خدا

دوم: دعوت از انسان ها و اهل ایمان به ضیافت خدا

سوم: تکریم انسان ها و اهل ایمان از طرف خدا در ماه رمضان

ماه ضیافت خدا

طبق مدلول این بخش از کلام شریف رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم- در این ماه ضیافتی از طرف پروردگار عالمیان برای انسان ها برقرار است. مهمانی ها مجالس و مراسمی  است دارای ارزش ها و لذت های زیاد و غالباً انسان ها از آن ها خاطره های دلنشین و احساس لذت بخشی دارند. انسانها در مهمانی‌ها مورد محبت و احترام و تکریم قرار می‌گیرند و به طور کلی فضای مجالس و مراسم مهمانی فضای دلنشین و لذت بخشی است.

لذت های حاصل از مهمانی ها برای انسان‌ها با موقعیت علمی و اخلاقی و شخصیتی مهمان ها ارتباط پیدا می کند مثل اینکه بعضی از افراد شرکت کننده در یک مراسم مهمانی، از نوع غذاها و نوشیدنی ها و شیرینیجات بیشتر لذت می برند، مثل کودکان! و بعضی از تکریمی که از آنها به عمل می‌آید بیشتر لذت می برند و خیلی به نوع خوردنی ها و آشامیدنی ها توجهی نمی کنند و بعضی از دیدن دوستان و بستگان بیشتر مسرور می شوند و بعضی از جهت اینکه مورد توجه قرار گرفته اند و به آن مراسم دعوت شده اند، لذت بیشتری احساس می کنند و امثال آن ها.

دیگر اینکه در مراسم و مجالس مهمانی پذیرائی از یک یا چند مهمان لازم است متناسب با امکانات زندگی و قدرت و توانایی صاحب یک مهمانی و باصطلاح میزبان باشد. بطوریکه اگر شخصی با درآمد و دارائی اندک و خانه کوچک یک یا چند نفر را به مهمانی در منزل خود دعوت کرده است، مهمان‌های عاقل و با شخصیت اخلاقی متعالی از پذیرایی خفیف آن میزبان خشنود و راضی می شوند. و از او کمال تشکر را بجای آورند.

اما اگر شخصی دارای ثروت زیاد و خانه وسیع و امکانات فراوان، یک عده انگشت شمار و اندک را برای یک مهمانی دعوت کند و به افراد دیگری از بستگان و دوستان بی اعتناء شود و آن ها را به آن مهمانی دعوت نکند و در آن مجلس هم پذیرائی خیلی خفیفی از نظر لوازم تهیه شده و فضای اختصاص داده شده به مهمانها مثل یک اطاق کوچک- به عمل آورد، آن نوع رفتار صاحب مهمانی، مورد تحسین عقلاء قرار نخواهد گرفت! و خلاف انتظارات مهمان ها خواهد بود. بالخصوص اگر آن میزبان اطلاع داشته باشد که یکی از مهمان ها گرفتاری مالی شدیدی پیدا کرده و احتیاج به کمک مالی یا حتی دریافت وام فوری و اضطراری دارد، اما او هیچ اعتنائی به موقعیت آن مهمان نکند در حالی که قدرت رفع مشکل او را دارد.

فرضاً اگر شخص دارای قدرت و ثروت زیاد مثل یک پادشاه یک یا چند نفر از بستگان و افراد دیگر را به یک مهمانی در قصر خود دعوت کند و یا رئیس یک مملکتی را جهت مهمانی و دیدار به کشور خود دعوت کند، از او انتظار می رود مراسم باشکوهی را برای آن مهمان برگزار کند و تکریمی شایسته موقعیت آن مهمان بجای آورد، و غالباً در این قبیل موارد صاحب مهمانی جهت هم در نظر گرفتن موقعیت یک مهمان و هم شخصیت و وجهه سیاسی و اجتماعی خود، تجلیل و تکریم زیادی از مهمان بجای می آورد. اگر فرضاً رئیس یک مملکت، جهت دیدار رسمی و یا حتی خصوصی از یک مملکت دیگر به آنجا رفته، رئیس کشور میزبان، به استقبال او می رود و مراسم تکریم باشکوهی از او به عمل می آورد.

در مراسم و مجالس مهمانی غالباً و در عرف عقلاء نوع پذیرائی و تکریم مهمان ها به موقعیت آن ها از نظر سن و سال و مقام اجتماعی و علمی و شخصیتی ارتباط خواهد یافت، مثلاً اگر در بین مهمان ها یک یا چند نفر کودک خردسال قرار داشته باشند، میزبان در صورت داشتن امکانات، بهتر است یک یا چند عدد اسباب بازی جهت آنها تهیه کند و اما معقول نیست که یک میزبان از مهمانی که در سنین بالای عمر است و مقام اجتماعی مهمی دارد و یا یک فرد دانشمندی است، با اسباب بازی ها و امثال آنها پذیرائی کند و آنها را از این طریق بخواهد تکریم کند!

 حال با این توضیحات مقدماتی می‌رویم سراغ بحث اصلی و آن موضوع «ضیافت خدا» در ماه رمضان است! توجه کردیم به این که رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- ماه رمضان را ماه مهمانی خدا نامیده و اعلام فرموده است که در این ماه انسان ها به مهمانی خدا دعوت شده‌اند. باید توجه کرد به اینکه صاحب این مهمانی وجود اقدس و اکرم پروردگار عالمیان است و مهمان‌ها بندگان بی شمار او، و فضای این مهمانی تمام عالم دنیا و عالم بسیار وسیع  و بی انتهای آخرت و بهشت است. پس لازم است این مهمانی بسیار باشکوه و با عظمت و بسیار مطلوب و دلنشین باشد.

 ذات قدوس الله- عزّوجلّ-  هم دارای کرامت بی پایان و هم دارائی و غنای بی پایان و هم قدرت بی پایان و بطور کلی همه کمالات بی پایان است. لذا در این مهمانی عظیم و باشکوه یک ماهه از طرف او هیچ محدودیتی برای تکریم مهمان ها و اعطاء خواسته های آنها و تأمین نیازهای آنها وجود ندارد. آن ذات اقدس و اکرم نه ناتوان است و نه قدرتش دچار آسیب می‌شود و نه وعده های خود را فراموش می کند و نه دچار غفلت نسبت به بندگان خود می شود و نه دارائی او نقصان پیدا می کند. و چقدر زیبا است کلام امیرالمؤمنین- علیه السلام- در این زمینه که فرمود:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَا يَفِرُهُ الْمَنْعُ وَ الْجُمُودُ وَ لَا يُكْدِيهِ الْإِعْطَاءُ وَ الْجُودُ، إِذْ كُلُّ مُعْطٍ مُنْتَقِصٌ سِوَاهُ وَ كُلُّ مَانِعٍ مَذْمُومٌ مَا خَلَاهُ»^(۲) یعنی: حمد مخصوص الله است که ممنوع ساختن و عدم اعطاء و بی اعتنائی به مخلوقات، به مال و دارائی او نمی افزاید و جود و بخشش و عطاء هم، او را دچار فقر و کمبود دارائی نمی کند، در حالیکه هر عطا کننده ای جز او دچار نقصان می شود و کار هر منع کننده ای جز او مذموم و ناپسند است. او عهده‌دار تأمین نیازهای بندگان و عطا کننده نعمت‌ها است و کمبودها و فقرها و محرومیت های انسان‌ها در اصل از ناحیه موقعیت خود آنها است و نه از ناحیه خدای کریم و غنی.

و در بعضی از مقالات قبلی در این زمینه بحثی را بصورت تفصیلی آوردیم و حاصل بحث این بود که پروردگار عالمیان رزق تمامی مخلوقات خود را به عهده گرفته است و برای آنها بطور دائم تولید رزق می‌کند، اما امکان دارد که انسان‌ها در مسیر رسیدن به رزق خود به بیراهه بروند و یا رزق آنها را دیگران غارت کنند و یا بعضی از بندگان در موقعیتی قرار بگیرند- چه عمداً و از روی اختیار و چه اجباراً- از جهاتی و مقداری از رزق خود محروم شوند. مثل اینکه شخصی در اطاقی سکونت کند که هرگز آفتاب به داخل آن اطاق نمی تابد، لذا او از نعمت تابش آفتاب به محل سکونت خود محروم شود! که البته در این صورت محرومیت او و افراد خانواده اش از تابش نور آفتاب از جهت کمبود نور و امثال آن نخواهد بود و این محرومیت از ناحیه خدای تعالی نمی باشد.

این مهمانی عظیم از عالم دنیا و از ماه رمضان ها شروع می شود و آثار و نتایج آن ادامه پیدا می‌کند و تا فضای بهشت امتداد می‌یابد و صورت دائمی پیدا می‌کند. و کسی را از آن بیرون نمی کنند، مگر اینکه خودش به میل خود و یا از ناحیه فریب خوردن از عواملی از فضای آن خارج شود. و دیگر شرایط ورود به آن را پیدا نکند و مجوز ورود به آنجا را از دست بدهد!

دعوت از انسان‌ها و اهل ایمان به ضیافت خدا

 لازم است این نکته هم مورد توجه قرار بگیرد که چه کسانی به مهمانی ماه مبارک رمضان دعوت شده‌اند؟! از ظاهر این کلمه شریف بر می‌آید که دعوت شده‌ها به این مهمانی اهل ایمان و روزه‌داران هستند! و بطور مسلّم این گروه از انسان‌ها در این مهمانی عظیم مورد توجه خاصی قرار می‌گیرند و بهره‌های فراوانی از آن خواهند برد. اما از عبارت اول خطبه بر می آید که این دعوت عمومی است و شامل عموم انسان ها می شود، چون وجود مبارک رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- فرمود:

در این ماه نورانی و باشکوه انسان ها از طرف پروردگار عالمیان به یک مهمانی دعوت شده‌اند و مورد عنایت و توجه آن ذات قدوس قرار گرفته اند و در آن مهمانی پذیرائی ها محدود به خوردن و آشامیدن و امثال آنها نمی‌شود، بلکه شامل همه خواسته ها و رفع همه نیازهای آنها می‌شود، حال با این وصف این مهمانی و این دعوت دارای چه لذت ها و فوایدی خواهد بود؟!

 اگر فرض کنیم یک انسان از ناحیه یک حکومت مقتدر و ثروتمند به همکاری دعوت شود. و به او گفته شود که شما در صورت همکاری با حکومت، چند برابر حدود متعارف حقوق و مزایا دریافت خواهی کرد و اگر صاحب مسکنی نیستی به شما یک واحد مسکونی واگذار خواهد شد و در صورت ابتلاء به بیماری ها چه خود و چه افراد تحت تکفّل تو بصورت رایگان در بیمارستان‌های مجهّز معالجه خواهید شد و هزینه تحصیل فرزندانتان هم به عهده دولت و حکومت خواهد بود و هر سال چند مورد مسافرت با افراد خانواده با هزینه سازمانی که در آنجا اشتغال یافته ای می توانی انجام دهی و در غیر این صورت هزینه آن مسافرت‌ها نقداً به شما داده خواهد شد و امثال این نوع مزایا!

در آن صورت آن اشتغال و آن همکاری تا چه اندازه دلپذیر خواهد بود؟! و یا فرضاً یک عده از انسان ها به یک مهمانی دعوت شوند و صاحب مهمانی فردی بسیار ثروتمند و دارای موقعیت رفیع اجتماعی مثل رئیس یک مملکت باشد و مقرّر شود که همه نیازهای معقول مهمان ها هم در آن مهمانی تأمین خواهد شد.

تکریم انسان‌ها و اهل ایمان از طرف خدا در ماه رمضان

 انسان ها در ضمن این ماه نورانی با برکات بی پایان از طرف پروردگار عالمیان مورد تکریم قرار می‌گیرند. و ارزش این تکریم متناسب با عظمت و قدرت و کَرَم بی پایان ذات قدوس الله- جلّ جلاله- می باشد. انسان یک وقت در محیط زندگی خود مورد تکریم اطرافیان مثل افراد خانواده و یا همسایه ها و یا دوستان و یا اهل یک مجلس قرار می‌گیرد و از آن تکریم لذت می‌برد! یک وقت هم در موقعیت برتری مورد تکریم قرار می گیرد، مثلاً از ناحیه درستکاری و امانت داری و وظیفه شناسی و جدیّت در انجام وظایف شغلی و امثال آنها و این تکریم و قدردانی و تحسین از طرف مقامات بالاتر سازمانی و مؤسسه ای انجام می‌گیرد که او در آنجا اشتغال به کار دارد.

گاهی تکریم یک شخص در سطح کشور و از ناحیه انسان های زیاد انجام می گیرد مثلاً جهت دفاع قهرمانه از کشور خود و تحمل خطرات ناشی از شرکت در یک جنگ دفاعی و یا قهرمانی در فضای علوم و تحقیقات و یا در ورزش و امثال آن ها.

یک وقت هم شخصی به جهت اخلاص برای پروردگار عالمیان و دفاع از دین خدا و قهرمانی ها در مسیر رفتارهای متعالی و نوعدوستی ها و تحمل خطرات به وجود آمده از طرف دشمنان دین خدا، از ناحیه کلام و رفتار رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم-  مورد تکریم  و تحسین قرار می‌گیرد. مثل تکریم وجود مبارک حضرت رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- از امیرالمؤمنین- علیه السلام- و از حضرت حمزه سید الشهداء و جناب جعفر طیّار  و جناب سلمان فارسی و ابوذر غفاری و زیدبن حارثه و عمّار یاسر و دیگران.

 و مثل تکریم و تجلیل امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- از مالک اشتر و عمار یاسر، در زمان حیات و یا بعد از رحلت آنها. این تکریم ها و تحسین و تجلیل ها ارزشی و لذتی متناسب با ارزش شخصیت و موقعیت شخص تکریم کننده خواهد داشت.

حال اگر یک عده از انسان ها مورد تکریم ذات قدوس الله- جلّ جلاله- قرار بگیرند ارزش و قداست و لذت این تکریم را با چه میزانی می‌شود سنجید و محاسبه کرد؟! در کلام شریف رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- آمده است که شما در این ماه مورد تکریم الله- جلّ جلاله- قرار گرفته اید! با این وصف ارزش و قیمت این مقام با هیچ ترازوئی قابل سنجش نیست و از قدرت محاسبه انسان ها خارج است.

۴- «أَنْفَاسُكُمْ فِيهِ تَسْبِيحٌ ، وَ نَوْمُكُمْ فِيهِ عِبَادَةٌ ، وَ عَمَلُكُمْ فِيهِ مَقْبُولٌ » یعنی نَفَسهایتان در آن ” تسبیح” و خوابهایتان در آن ” عبادت”  محسوب می شود و اعمالتان درآن مورد قبول خدا قرار می گیرد. در این عبارت سه مورد از فضائل ماه رمضان ذکر شده که عمدتاً اختصاص به این ماه عظیم دارد و مربوط می شود به الطاف و عنایات عمومی خدای سبحان ، و جدا از اعمال و وظایفی که اهل ایمان در آن به عهده خواهند گرفت .یعنی ماه رمضان و روزها و شبها و ساعات آن ذاتاً و دراصل ، دارای فضائل و برکاتی است و فوایدی برای انسانها دارد. بدون در نظر گرفتن اعمال سفارش شده در آن و زمینه مساعدی هم برای ازدیاد آثار مطلوب اعمال حسنه در آن وجود دارد و این جهت دوم به اعمال انسانها هم ارتباط پیدا می کند.برای روشنتر شدن موضوع مثالی ذکر میکنیم- و این مثال را  در بعضی از مقالات قبلی هم ذکر کردیم – و آن اینکه:

در بعضی از زمانها در طول سال مثل اوایل بهار باران بیشتری نسبت به زمانهای دیگر می بارد و این آب فراوان عامل و سبب رشد گیاهان و درختان و به وجود آمدن غذا برای انسانها و حیوانات می شود و در جهت دیگری آب و هوای بهاری و طولانی شدن روزها و در نتیجه تابش بیشتر آفتاب نسبت به زمستان خاصیت رویش و رشد نباتات را در زمین به وجود می آورد و یا بیشتر می کند و در نتیجه نظام عادی حیات انسانها از ناحیه بارانهای زیاد و تابش بیشتر آفتاب- نه در حد تابستان- برقرار می شود! و در این نظام زندگی جهاتی از ربوبیت پروردگار عالمیان در زندگی انسانها آشکار می شود.

نظامی که از ربوبیت پروردگار عالمیان در زمین برقرار شده ، یعنی نزول باران زیاد و تابش مناسب آفتاب چه مورد توجه و تفکر انسانها قرار بگیرد و چه مورد بی اعتنایی و غفلت واقع شود، مجموعاً فوایدی برای انسانها دارد بطوریکه بدون آن اصل نظام عادی زندگی انسانی برقرار نمی ماند و یا انسان در زندگی خود دچار مشقت ها و محرومیت های بسیار سنگینی می شود.

یعنی اگر فصل بهار و وضعیت موجود در آن از نظام طبیعت حذف شود، زندگی انسانی دچار اختلالات عظیمی می شود و یا اصلاً امکان زندگی در آن از بین می رود.

این نوع از فواید فصل بهار و برکات جاری در آن عمومیت دارد و شامل عموم انسانها می شود، چه کسانی که یک شغل اداری دارند و چه کشاورزان و باغداران و چه کسانی که در یک واحد مسکونی آپارتمانی کوچک زندگی می کنند و چه کسانی که حیاط وسیعی دارند و مقدار زیادی درخت و گل و گیاه در حیاط منزل آنها کاشته شده و چه آنهایی  که در یک شهر بسیار شلوغ و پر جمعیت با ساختمانهای بلند و آسمان خراشها زندگی می کنند و چه کسانی که در اطراف شهرها و روستاها و مناطق خوش آب و هوا سکونت دارند.

اما ازاین وضعیت بهار و نظام حاکم بر آن علاوه بر استفاده های عمومی – که در مثال ذکر شد- می شود استفاده های دیگری برد مثل اینکه یک کشاورز زمینی راقبلاً آماده زراعت کند و بذر گیاهانی را درآن بپاشد و درختانی را بکارد و آّبیاری آن زمین و درختان و گیاهان از طریق آب باران فراوان بهاری انجام بگیرد، بدون تحمل هزینه تهیه آب ، وهمچنین تابش آفتاب مناسب زراعت و آّب  وهوای بهاری برای  پرورش گیاهان و درختان مورد بهره برداری قرار بگیرد.

این استفاده های نوع دوم عمومیت ندارد و اختصاص به کسانی خواهد داشت که زمین آماده برای زراعت در اختیار داشته باشند و فعالیت مناسبی رادراین فصل انجام دهند.ضمناً این استفاده های نوع دوم امکان دارد اندک باشند یا زیاد و امکان دارد صورت ظاهری داشته باشند یا باطنی مثل استفاده از آب و هوای بهاری در جهت ایجاد روحیه مساعد برای حتی فعالیتهای علمی و فرهنگی و یا در جهت معالجه ناراحتیهای روحی و امثال آنها.

مطابق این مثال می شودبرکات ماه رمضان را به دوقسم تقسیم کرد، و آنها را تحت دو عنوان کلی قرار دارد:

برکات عادی و عمومی ماه رمضان

برکات اختصاصی و مشروط ماه رمضان

نوع اول همان برکاتی است که جدا از اعمال و عبادات معین و خود بخود شامل حال مؤمنان می شود همچنانکه دراین عبارت مورد بحث از خطبه شریفه فرمود : ” أَنْفَاسُكُمْ فِيهِ تَسْبِيحٌ” یعنی ایمان آورندگان به دین توحیدی و علاقه مندان به ماه رمضان وقتی در فضای این ماه مبارک قرار می گیرند، حتی نَفَس هایی که می کشند، تسبیح پروردگار عالمیان و نوعی عبادت محسوب می شود! و این نعمت عظیم ، پاداش ایمانی است که آنها به دین آسمانی در روح خود ایجاد کرده اند و به طور مستمر آن ایمان در روح آنها جریان می یابد و تقویت می شود.

مورد دیگر از این نوع برکات این است که فرمود:

« نَوْمُكُمْ فِيهِ عِبَادَةٌ » یعنی خوابتان در ساعات ماه رمضان عبادت محسوب می شود.یعنی اهل ایمان و روزه داران و علاقه مندان به نماز و روزه و تمامی معارف و احکام دین آسمانی اگر در شب و روز ماه رمضان چند ساعتی جهت رفع نیاز روح و بدن خود بخوابند تمامی آن خواب هم برای آنها عبادت محسوب و برای  آنها ذخیره خواهد  شد . واین هم پاداش دیگری است از طرف پروردگار عالمیان – جل  جلاله – برای اهل ایمان در ماه رمضان .

دیگر اینکه فرمود :

« عَمَلُكُمْ فِيهِ مَقْبُولٌ » یعنی : در ماه رمضان از ناحیه برکات فراوان این ماه و فضائل آن خاصیتی به اعمال بنده ها افزوده می شود و یا ناخالصی اعمال آنها از بین میرود و یا کمتر می شود، تاجاییکه عمل به مرحله قبولی نزد پروردگارشان می رسد.

قابل تذکر است که مراد از “عمل” در این عبارت از خطبه شریف فقط اعمال ورفتارهای خاص توصیه شده برای ماه رمضان نیست ، بلکه عمومیت دارد وشامل همه عبادات انسان می شود.رسیدن عمل و عبادت انسان به مرحله قبولی در نزد پروردگار عالمیان ، صعود به مرتبه ای متعالی از عبودیت و دریافت بهره های فراوانی است که در آموزشهای دین آسمانی به طور مکرّر مورد توجه و تذکر قرار گرفته است.

 ماه رمضان و رحمت و برکات بی پایان

۵ـ «وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ»   یعنی: دعای شما در این ماه مستجاب می شود،  پس از الله پروردگارتان درخواست کنید با نیت های صادقه و قلب های طاهره [پاک شده]  که شما را به روزه گرفتن در آن [ماه] و تلاوت کتابش موفق کند.

 برای ماه مبارک رمضان  و بهره برداری از فرصت های عظیم  و گرانبهای آن تعدادی عمل و رفتار معین شده و مورد سفارش قرار گرفته است. اما چند عمل در آن جهت محوری دارند و اساس عبادات دیگر محسوب می شوند و آنها عبارتند از:

 ۱ـ  روزه

 ۲ـ دعای زیاد

 ۳ـ  تلاوت قرآن زیاد

 در این قطعه فوق الذکر از خطبه شریف هر سه موضوع محوری مورد توجه قرار گرفته است.

روزه ماه رمضان و آثار آن

 روزه گرفتن  در ماه رمضان  مشهورترین و اساسی ترین عمل  و رفتار وعبادت  در آن محسوب می‌شود  بطوریکه  این ماه را  «ماه روزه» هم نامیده اند،  یعنی این ماه مبارک عمدتاً با این عبادت یعنی روزه شناخته می شود.

 در بخش قبلی مباحثی در فواید روزه و امساک از خواسته های نفسانی  به میان آمد،  گفته شد  که انسان ها  برای تحمل مشکلات رفتارمطلوب با دیگران و رعایت  حقوق  آنها و بهره مند شدن از برکات زندگی اجتماعی  و در کنار دیگران و آزاد شدن از زندان اعتیاد های نامطلوب احتیاج به قدرت روحی مناسبی دارد که از طریق «تقوا» حاصل می شود و روزه گرفتن در رسیدن به این مطلوب نقش تعیین کننده عظیمی دارد.

 ما از روی ناچاری  و اینکه به ثلث آخر این ماه مبارک نزدیک شده ایم ومطالب ناگفته زیادی داریم  و تا اینجا مجال و فرصت شرح و تفسیر دعاهای ماه رمضان را پیدا نکرده ایم به همان مقدار از مباحث مربوط به روزه و آثار آن اکتفا می کنیم  و اگر فرصت مناسبی حاصل شده در ادامه مباحث  تحت عنوان «روزه کامل» متذکر نکات دیگری هم خواهیم شد. اما در ارتباط با روزه و حصول تقوا به عنوان حسن ختام  آیه کریمه مربوط به اصل تشریع این عبادت و حکمت و علت آن را ذکر می کنیم. خدای تعالی فرمود:

«يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيكُمُ الصِّيامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» (البقرة/۱۸۳) یعنی ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه بر شما مقرر [و واجب] شد،  همچنان که به امت های قبلی  مقرر شده بود،  باشد که شما  ملتزم تقوا بشوید. مراد این است که علت و حکمت تشریع  این عبادت، حصول تقوا و بکار بردن آن است. و این عبادت از مشترکات بین  شریعت های آسمانی است و در بین امت های قبلی هم برقرار بوده است.

دعاهای زیاد در ماه رمضان

موضوع محوری دیگر در ماه رمضان، ماه خدا،  دعای زیاد است به طوری که برای تمام شب ها و روزها و بالخصوص  ساعات خاصی از آنها مثل وقت سحر و افطار و روزهای خاص بالخصوص «شب های قدر» دعاهای خاصی معین و سفارش شده است. نیاز انسان به دعا و درخواست از پروردگارعالمیان  نیازی دائمی است و این نیاز  در تمام روزها و شبها و در همه ایام سال برقرار است. اما موقعیت این عبادت یعنی دعا در ماه رمضان و تمام ساعاتی که انسان در حال روزه است موقعیت بسیار رفیع و باشکوهی است.

در حال دعا انسان به قدرت و رحمت و دارائی بی پایان و نهر عظیمی از برکات خدا ـ عزّوجلّ ـ متصل می شود، و قدرت و دارائی ناچیز و اندک او به میزان تحولی که در روح او بوجود آمده، افزایش می یابد. حتی گاهی صدها و هزاران مرتبه بیشتر می شود! اگرچه آن دارائی و قدرت اندک قبل از دعا هم اعطا خدا و از ناحیه اوست.

اگر الطاف و عنایات خدای کریم و مهربان یاری کند در ادامه این مباحث و در مقالات بعدی به ذکرو شرح و تفسیر بعضی از دعاها یا قطعاتی از آنها خواهیم پرداخت. اما آنچه در این بخش لازم به تذکر است اینکه:

در این کلام شریف هم به اصل دعا و درخواست از پروردگار عالمیان سفارش شده و هم به نوع آن و هم به رعایت بعضی از شرایط استجابت آن. بطوریکه فرمود:

«پس درخواست کنید از الله پروردگارتان، با نیت های صادقه و قلوب طاهره که شما را موفق کند به روزه گرفتن در آن و تلاوت کتابش»

مراد این است که دعای شما در این ماه مستجاب می شود و این فرصت بسیار گرانبهائی است، پس با نیت هائی که در آنها صداقت وجود دارد وبا قلب هائی که پاک شده است از خدا بخواهید که شما را به روزه گرفتن در آن و تلاوت کتاب آسمانی موفق کند.

این قطعه از کلام شریف متضمن چند نکته ظریف و دقیق درباره روزه و دعا و شرایط استجابت آن است، از جمله :

اولاً: چون دعا در ایام و ساعات این ماه با استجابت تناسب عمیقی دارد، پس لازم است در آن و فرصت حاصل شده، به دعا و درخواست از ذات قدوس الله که ربّ انسانها است بپردازند

ثانیاً: ذکر کلمه «ربکم» بعد از «الله» متضمن حکمتی است و احتمالاًمراد آن است که انسانها وقت دعا ودرخواست و پیدا کردن نیازی به «ربوبیت الله» ـ عزّوجلّ ـ توجه کنند و در نتیجه ارتباط و اتصالشان به او نزدیک تر و قوی تر شود ویا اینکه متوجه این موضوع شوند که اقتضاء ربوبیت الله پذیرش درخواست بنده و تأمین نیازهای اوست و این توجه اثر عمیقی در استجابت دعا و رسیدن بنده به خواسته های خود دارد.

ثالثاً : لازمه استجابت دعا، صدورآن از  نیت های  صادقه  و قلوب طاهره است.  در روایات نقل شده  از رهبران آسمانی شرایطی برای استجابت دعا ذکر شده و به بیان دیگر اشاره  ای شده  به اینکه دعای حقیقی شرایطی دارد و در صورت عدم رعایت آن ها عمل بنده دعای حقیقی  نخواهد بود و  همچنین گاهی بعضی از اعمال انسان ها  و وضعیت روحی آنها  مانع استجابت دعا می شود و باصطلاح  دعا را حبس می کند و بخواست خدا در ادامه مباحث به توضیح این موضوع خواهیم پرداخت.

رابعاً:  در این قطعه از کلام شریف انسان ها سفارش شده اند که توفیق روزه گرفتن  و تلاوت قرآن مجید را با دعا از پروردگارشان بخواهند، یعنی از او بخواهند که آنها را به  روزه و تلاوت کتاب آسمانی  موفق کند. و این نکته  قابل توجه و بسیار ضروری است. توضیح اینکه: انسان ها عموماً به جز عده ای اندکی از آنها، غالباً تصور می کنند که هر وقت تصمیم به کار خیری گرفتند، می توانند به انجام آن اقدام کنند، مثلاً نمازهای مستحبی بخوانند  و به نیازمندان کمک کنند و یا اخلاق خود را اصلاح کنند و امثال آنها.  اما واقعیت این است که  این گونه اعمال و امثال آنها و حتی اعمال واجب تعیین شده قطعی، احتیاج به عنایاتی از طرف پروردگار عالمیان و توفیق او دارد، و خواسته و تصمیم انسان بدون توفیقی از طرف خدا، برای تحقق یک عمل کافی نیست.

در این عبارت هم عمل واجب روزه با اهمیت خاصی که دارد وهم عمل مستحبی تلاوت قرآن ـ یعنی پی در پی خواندن آن  متوقف به توفیق خدا معرفی شده است و آن توفیق. را هم بنده لازم است از طریق دعا و درخواست از پروردگارش بدست آورد. و جالب توجه است که در کلام رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ در این قسمت به ذکر این دو عبادت اکتفاء شده و در آن صحبتی از نیازهای عادی به میان نیامده است. اگرچه دعا در بدست آوردن همان نیازها و خواسته های مادی متعارف هم نقشی دارد و دعا در مورد آنها هم لازم است. و دعا کردن تعارضی با رفتن سراغ وسایل ظاهری کسب معاش ندارد، چون دعا هم نوعی کسب وسیله برای رسیدن به خواسته ها است.

ما بخواست خدا بعد از مقالات مربوط به شب های قدر و حادثه شهادت امیرالمؤمنین علی ـ علیه السلام ـ به شرح و توضیح بقیه عبارات خطبه شریف رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله وسلّم ـ خواهیم پرداخت (ان شاء الله تعالی) اما در این بخش از مباحث مقالات، متذکر  دو نکته می شویم :

یکم:  بحث وگفتگو درباره کلام شریف رسول خدا  ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ  وتدبر و  تفکر درباره آن نوعی «ذکر الله» است و زمانی که انسان به ذکر الله مشغول می شود، شیطان از او فاصله می گیرد و روح انسان از نوعی حبس که شیطان برای او ایجاد کرده آزاد می شود، اگرچه به طور موقت! و در آن وضعیت امکان پرداختن به دعا با نیت های صادقه و قلوب طاهره  بیشتر فراهم می شود

 همچنین وقتی که انسان از آن حضرت و وجود مبارک امیرالمؤمنین علی ـ علیه السلام ـ و هر یک از رهبران آسمانی  ـ سلام الله علیهم ـ  یادی می کند  و در مجالس ذکر فضائل  و مصائب آن ها شرکت می کند. پس لازم است در ایام ماه مبارک رمضان و بالخصوص  در این روزها از طریق این نوع از ذکر الله روح خود را آماده دریافت مراتب برتری  از رحمت و برکات پروردگارش کند

دوم : چون به زمان «شب های قدر» رسیدیم قبل از آنکه موفق به نوشتن مقالات مخصوص به آن شب ها شویم متذکر می شویم که قبلاً مقالاتی در خصوص این شب ها و فضائل خاص آنها در بخش کلام ایام منتشرشده وتوصیه می کنیم حداقل بعضی از آن مقالات مورد مطالعه قرار بگیرد.

در این بخش جهت اینکه این فرصت عظیم با برکات بی پایان از بین نرود قطعه ای از مقاله ای را که در این زمینه سالهای قبل منتشر شده عیناً نقل می کنیم:

«شب ها و روزها و ساعات ماه رمضان، ماه خداوند- جلّ جلاله- خیلی زود سپری شد و رسیدیم به روزها و شب های ثلث آخر آن یعنی تقریباً دو سوم برکات عظیم این ماه را از دست دادیم و عجیب است این سرعت ماه خدا و این غفلت عامه مؤمنان و علاقه مندان شدید آن. و این موضوع شباهت و ارتباط نزدیکی دارد با کلامی از وجود مبارک امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- و یاد آور آن کلام نورانی باشکوه است، که فرمود:

«أَلَا وَ إِنِّي لَمْ أَرَ كَالْجَنَّةِ نَامَ طَالِبُهَا وَ لَا كَالنَّارِ نَامَ هَارِبُهَا»^(۳) یعنی من ندیدم مانند بهشت که جویا و طالب آن بخواب رفته و مانند آتش ]جهنم[ که گریزان ]و فرار کننده[ از آن هم در خواب فرو رفته باشد.

امام- علیه السلام- عبارت فوق را بدنبال این عبارت در خطبه خود فرمود:

«الَا فَاعْمَلُوا فِي الرَّغْبَةِ كَمَا تَعْمَلُونَ فِي الرَّهْبَةِ» یعنی: هشیار باشید پس عمل کنید در حال رغبت و آرامش، همچنانکه عمل می کنید در حال ]و زمان[ نگرانی و ترس!!!

توضیح اینکه اگر به ما انسان ها اطلاع دهند که روز آخر عمر شما است و فردا روز پایان آن یعنی یک روز و یا چند ساعت بیشتر از عمر ما باقی نمانده باشد، در آن صورت ما چگونه عمل می کنیم، آیا باز هم در آن چند ساعت به کارهای لغو و بیهوده خود را مشغول می کنیم؟!!! و باز هم به بازی و خنده و لطیفه گفتن و شنیدن و مسخره کردن دیگران و غیبت از انسان ها و مزاحمت نسبت به آن ها و داد و فریاد و اهانت و ظلم به دیگران مشغول می شویم؟!

آیا در آن صورت به استغفار و توبه از گناهان و اصلاح کارهای خود و سفارش به افراد خاندان خود و حلّیّت خواستن از کسانی که به آن ها ظلم کرده ایم، نمی پردازیم؟!

اگر فرشته قبض کننده و دریافت کننده روح ما جهت قبض روح نزد ما حاضر شود و لحظه انتقال ما به عالم بعدی برسد، با چه قیمتی امکان دارد، یک ساعت به ما مهلت داده شود تا در آن یک ساعت به توبه و استغفار و اصلاح بعضی از امور مربوط به آخرت بپردازیم؟!!! جواب این گونه سؤالات کاملاً روشن است و اگر یک انسان فرضاً بتواند تمام آنچه را در عالم وجود دارد، تقدیم کند تا یک دقیقه به او مهلت داده شود، این خواسته امکان تحقّق نخواهد داشت.

قابل توجه است که امام- علیه السلام- در این خطبه کوتاه کلمه «ألا» را که جهت هشدار است هفت بار تکرار فرموده و این نشانه اهمیت خاص این هشدارها است. عمده ایام ماهی را سپری کردیم که یک ساعت و یک دقیقه از آن هزاران برابر ساعت ها و دقیقه های ایام دیگر ارزش دارد، و طبق کلام مبارک رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- قرائت یک آیه از قرآن در این ماه معادل یک بار قرائت تمام آن محسوب خواهد شد. یعنی این عمل پرفایده در این ماه چندین هزار برابر زمان های دیگر برای عمل کننده پاداش خواهد داشت.

اما پروردگار عالمیان در مقام ربوبیّت انسان ها یک فرصت طلائی استثنائی برای آن ها به وجود آورده است که در آن فرصت انسان می تواند تمام کمبودها و نداشتن ها و فواید از دست داده را جبران کند و سودی و بهره ای با ابعاد فوق حدّ محاسبه بدست آورد و آن فرصت در همین ماه عظیم و پربرکت قرار دارد و آن عبارت است از شب قدر!!

الیاس کلانتری

پاورقی ها:

۱-وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج ۷، ص ۲۲۶

۲-نهج البلاغه ،خطبه ۹۱ «الحمد لله الذی لا یفره المنع و الجمود…»

۳- همان،خطبه ۲۸ «اما بعد فان الدنیا ادبرت…»