کلام ایام تاریخی – ۶۱۵، مهمانی ملکوتی و دائمی خدای سبحان
*بخش دهم*
در بعضی از مقالات قبلی متذکر شدیم که در عالمی که ما انسانها در آن زندگی می کنیم دو نوع نظام انتقال رحمت و برکات از طرف خدای سبحان برقرار است. یکی از آن دو نوع بصورت عادی و متعارف درآمده و غالباً و در بین اکثر انسانها، آنچنانکه لازم است مورد توجه قرار نمی گیرد. دومی، نظام انتقال رحمت فوق عادی است که لازم است بیشتر مورد توجه و استفاده و بهره برداری قرار بگیرد.
درباره اصل این دو نوع نظام انتقال رحمت و رزق برای انسانها در این نوشتار وارد بحثی نمی شویم چون اخیراً در این زمینه مطالبی عرض شد. و اصل موضوع به مناسبت ماه مبارک رمضان و شبهای قدر مورد بحث فشرده ای قرار گرفت. اما به مناسبت فرصت هایی که در ماه رمضان حاصل شده و جهت بهره برداری بیشتر از آن فرصتها به بحث فشرده ای درباره آن اشاره می کنیم
در چند مقاله اخیر و در تفسیر و شرح بعضی از عبارات خطبه شریف رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – درباره ماه مبارک رمضان متذکر شدیم که در ایام و ساعات این ماه برای انجام یک عمل و یک عبادت معین شده گاهی هزاران برابر زمانهای دیگر اجر و پاداش معین شده است. مثل اینکه قراءت یک آیه از قرآن مجید پاداش قراءت کامل تمام آیات قرآن را خواهد داشت. همچنین فضیلت «شب قدر» و پاداش اعمال عبادی در آن و مجموعاً «خیریت» آن بیش از هزار ماه خواهد بود، طبق تصریح خدای سبحان در آیات سوره مبارکه «قدر»
حال در ادامه آن مباحث عرض می کنیم برقراری آن نظام دومی هم از مقتضیات ربوبیت پروردگار عالمیان و کریمیت و رحیمیت و دیگر «اسماء حسنای» او است و همچنین انسانها به برقراری آن نظام بطور مستمر نیازمند هستند. یعنی اینکه آن رحمت و برکات فراوان هزاران برابر زمانهای عادی و متعارف هم، مورد نیاز شدید انسانها می باشد و لازم است بطور جدی مورد توجه دائمی قرار بگیرد.
منظور این است که برکات نازل شونده از طرف پروردگار عالمیان مثل جوایز و پاداش ها و دریافت های اتفاقی در زندگی عادی انسانها نیست مثل جوایزی که در جوامع مختلف انسانی در بعضی مسابقات و قرعه کشی ها و بطور اتفاقی به بعضی از انسانها مثل صاحبان حساب بانکی و امثال آنها تعلق می گیرد. یعنی انسانها بدون آن نوع جوایز در قرعه کشی ها و مسابقات هم می توانند به زندگی عادی خود ادامه دهند و دریافت آن نوع جوایز اموری اتفاقی و تصادفی است. دیگر اینکه آن نوع جوایز گاهی نصیب یک یا چند نفر از افراد در بین ده ها و صدها و هزاران نفر می شود. و آن چیزی نیست که انسانها روی آنها حساب کنند و جایگاهی در زندگی خود برای آن ها در نظر بگیرند. و هم اینکه بدون آنها هم زندگی عادی انسانها ادامه می یابد.
بعنوان مثال: اگر یک مؤسسه اقتصادی یا علمی و فرهنگی یا یک حکومت با امکانات مالی که در اختیار دارد، اعلام کند که مسابقه ای در نظر گرفته شده برای کسانیکه درباره فلان موضوع مقالاتی بنویسند و در آن مسابقه شرکت کنند و به مقالات ممتاز – طبق تشخیص داوران – جوایزی پرداخت خواهد شد و فرضاً به برنده اول یک واحد مسکونی و دوم و سوم فرضاً یک اتومبیل و امثال آنها داده خواهد شد. و یا به نویسنده کتابی درباره چند موضوع معین جایزه گرانبهائی داده خواهد شد و یا به بهترین کتاب در فلان رشته علمی و یا اجتماعی در سطح جهانی جایزه مهم قابل توجهی تعلق خواهد گرفت.
اما این نوع جایزه اگر قیمت بسیار زیادی داشته باشد شامل یک یا چند نفر انگشت شمار می شود و نه شامل همگان و عمومیتی در بین انسان پیدا نمی کند. چون سازمانها و مؤسسات فرهنگی و علمی و تجاری و حتی حکومت ها دارائی و قدرت نامحدود ندارند و برنده شدن یک نفر انسان در سطح یک کشور و یا در سطح جهانی هم از قدرت همه انسانها بر نمی آید و یک جایزه مالی عظیم هم که به یک نفر یا چند نفر انگشت شمار داده شود مشکلات زندگی افراد یک جامعه یا نیازمندان آن جامعه را برطرف نمی کند.
اما جوایز خدای سبحان برای انسانها چه در شرایط عادی زندگی و چه در زمانها و ایام و مقاطع خاص، نوعی عمومیت پیدا می کند و از ناحیه قدرت و دارائی عظیم بی پایان پرداخت می شود. آنها جوایز خدائی است برای انسانها، و امکان دارد شامل همه افراد انسانی و همه بنده ها و یا همه اهل ایمان شود. چون دارائی و قدرت و کَرَم خداوند بی پایان است. و عطایا و بخشش ها از دارائی او نمی کاهد – همچنانکه در این جهت در مقاله قبلی به کلامی از امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – استناد شد. (۱)
در مسابقه ای بنام ماه رمضان امکان شرکت برای همه انسانها وجود دارد و همچنین امکان برنده شدن و دریافت جوایز معین با ارزش ها و قیمت های فوق عادی. بنابراین این فرصت های گرانقیمت قدسی نباید از دست برود و نباید درباره آنها سهل انگاری شود و اگر اهل ایمان به درجه ای از تقرب به خداوند در اثر الطاف او و توفیق عبادات او رسیده اند، نباید از آن مقام رفیع پائین بروند و فضائل کسب شده را از دست بدهند.
همراهی با کتاب خدا
از جمله عبادات ماه رمضان، قرائت زیاد قرآن مجید است و طبعاً اهل ایمان عمدتاً و یا عده قابل توجهی از آنها در این ماه پربرکت و پر فضیلت با کتاب خدا انس گرفتند و همراه شدند، و این نوع انس و همراهی پدیده بسیار گرانبهائی بود که نصیب انسانها شد و در عالم ملکوت در کنار دیگر دارائی های انسانها ذخیره شد، حال از دست دادن یک بخش اندک از آنها هم خسران عظیمی خواهد بود. یعنی لازم است انس با قرآن و قرائت آن در زمانهای بعد از ماه رمضان و عید فطر هم در درجه رفیعی ادامه یابد. در این بخش مناسب است قطعه ای از یک مقاله منتشر شده قبلی را درباره جوایز و پاداشهای خداوند برای اهل ایمان در پایان ماه مبارک رمضان و عید فطر نقل کنیم تا توجه بیشتری به این موضوع مورد بحث معطوف شود.
نقل کرده اند که در یک روز «عید فطر» امام حسن مجتبی – علیه السلام – بر گروهی عبور کرد که مشغول سرگرمی و بطالت بودند، یعنی توجهی به جلالت و عظمت و فضائل روز عید فطر نداشتند. امام نزد آنها توقفی فرمود و با کلامی کوتاه عظمت و جلالت روز عید فطر را به آنها متذکر شد. امام – علیه السلام – به آنها فرمود:
«انَّ اللّه َ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضانَ مِضْمارا لِخَلْقِهِ فَيَسْتَبِقُونَ فيهِ بِطاعَتِهِ إلى مَرْضاتِهِ، فَسَبَقَ قَوْمٌ فَفازُوا وَقَصَّرَ آخَرُونَ فَخابُوا، فَالْعَجَبَ كُلَّ العَجَبِ مِنْ ضاحِكٍ لاعِبٍ فِي اليَوْمِ الَّذي يُثابُ فيهِ الُمحْسِنُونَ وَيَخْسَرُ فيهِ المُبْطِلُونَ، وَأيْمُ اللّه ِ لَوْ كُشِفَ الغِطاءُ لَعَلِمُوا أَنَّ الُمحْسِنَ مَشْغُولٌ بِإحْسانِهِ وَالمُسى ءَ مَشْغُولٌ بِإساءَتِهِ،» ثـُمَّ مـَضى.(۲) یعنی خداوند ماه رمضان را جهت تمرین و آمادگی برای مسابقه قرار داد، و انسان ها در آن با طاعت پروردگار به سوی رضایت او در مسابقه قرار می گیرند، پس گروهی در این مسابقه جلو رفتند و برنده شدند و گروهی کوتاهی کردند و زیان کار شدند، پس جای تعجّب کامل است از کسی که در چنین روزی که محسنین پاداش و جایزه خود را دریافت می کنند و اهل باطل زیان کار می شوند، مشغول خنده و بازی شود. قسم به خدا که اگر پرده ها کنار می رفت، آن موقع می دانستند [ می دیدند] که محسن به [پاداش] احسانش مشغول است و خلافکار به مجازات اعمال خود. امام – علیه السلام – بعد از گفتن این سخن به راه خود ادامه داد.
«مضمار» به محل تمرین و آماده شدن برای مسابقه گفته می شود. و این کلمه در معنای میدان اسب دوانی مشهور شده است. اما در اصل به معنای تمرین و آماده شدن برای مسابقه می باشد. و تمرین به صورت ورزش، لاغر شدن انسان یا اسب را هم به دنبال خواهد داشت.
یعنی امام – علیه السلام – به گروهی که در روز عید فطری که سرگرم بطالت و وقت گذرانی بودند، بی اعتنایی نکرد و بلکه کنار آن ها توقّف فرمود و مطلب مهمی را به آن ها متذکر شد. و آن این که زندگی دنیوی در حقیقت جاده زندگی حقیقی انسان است که آن زندگی در عالم دیگر قرار دارد. و خداوند از خلقت انسان در دنیا و آموزش او، قصدی داشته و آن قصد عبارت است آماده کردن انسان ها در عالم دنیا برای زندگی اخروی که مقصد آفرینش او می باشد. اعمال عبادی انسان ها که از طرف خداوند برای آن ها تعیین و به وسیله پیامبران به آن ها اعلام شده، در اصل برای آماده کردن آن ها برای آن زندگی حقیقی می باشد.
در بین اعمال عبادی، یک عبادت عظیم و با شکوهی برای انسان ها تعیین و مقرّر شده و آن عبادت «روزه ماه رمضان» است که به نحو وجوبی در آن ماه انجام می گیرد. عمل روزه عبادتی است هم دارای جاذبه ها و لذت های عظیم روحی و هم سختی ها و محدودیت ها که از گرسنگی و تشنگی و ممنوعیت های روزه داری حاصل می شود. انسان روزه دار موظّف است از اول طلوع فجر تا اوّل شب از خوردن و نوشیدن خودداری کند. اما این امساک ها و محرومیت ها مثل فشارها و سختی های تمرینات ورزشی جهت یک مسابقه است. طبعاً برنده شدن یک ورزشکار، در زمان تمرین و قبل از مسابقه، سختی ها و خستگی ها و زحماتی را برای او همراه خواهد داشت. اما لذت برنده شدن در مسابقه و دریافت جوایز ارزنده، این سختی ها و زحمت ها را قابل تحمل می کند. حتی وقتی یک ورزشکار به روز مسابقه و موضوع برنده شدن فکر کند، لذت عقلی او از همان زمانِ تمرین هم شروع می شود. مثل این که یک کشاورز وقتی به یاد زمان برداشت محصول زراعت خود می افتد، سختی ها یا خستگی های کار در مزرعه قابل تحمل می شود و لذت عقلی او از زمان اشتغال به زراعت شروع می گردد.
امام حسن مجتبی – علیه السلام – که به جهت داشتن مقامات امامت و «علم لدنی»، حوادث پشت پرده دنیا را می دید و به «ملکوت اعمال» انسان ها از جمله «روزه» علم داشت، در مقام آموزش انسان ها بهره هایی از این علم را به آن ها عطا می کند و به آن ها هشدار می دهد که به نتایج اعمال خود توجه کنند و از آن غفلت نکنند. استراحت و تفریح اگر هم برای انسان لذت بخش و دلنشین باشد، اما زمان آن بعد از مسابقه و اعلام برنده شدن افراد است، نه زمان تمرین برای مسابقه! استراحت و تفریح یک کشاورز هم در زمان کاشت، محرومیت ها و پشیمانی هائی به دنبال خواهد داشت. چون زمان استراحت و آسایش یک کشاورز در زمان برداشت محصول تحقّق می یابد.
ما اهمیت و عظمت موضوع عبادات ماه رمضان را از یک رفتار و کلام امام حسن مجتبی – علیه السلام – نقل کردیم، جهت تاثیر لازم و مناسب در نفوس. امام – علیه السلام – که صاحب مقام عصمت و علم مخصوص امامت بود، برای آن گروه و دیگران و آینده گان، اشاره ای فرمود به «ملکوت اعمال انسانها» و متذکر شد که اعمال انسانها ظاهری دارد که محسوس همگان است و یک صورت باطنی که به آن «ملکوت عمل» گفته می شود. اما ملکوت اعمال در عالم دنیا برای همگان قابل مشاهده نیست لذا امام – علیه السلام – به آنها فرمود که اگر پرده دنیا کنار می رفت آنها پاداش های خداوند به اهل طاعت و جزای گناهان برای خلافکاران را مشاهده می کردند.
انسانها لازم است در فضای زندگی دنیوی گاهی بصورت فوق العاده فعالیت کنند. یعنی متناسب با شرایط خاص زمانی که رحمت و برکات فوق عادی و بیشتر برای آنها نازل می شود، لازم است فعالیت آنها هم جهت بدست آوردن سود بیشتر افزایش یابد مثل اینکه لازم است کشاورزان و صاحبان مزارع و باغها در فصل بهار برای کاشتن گیاهان و درختان فعال تر شوند و از فرصت هائی که از هوای بهاری و گرمای آفتاب و باران های بهاری به وجود آمده بیشتر بهره مند شوند. و استراحت خود را در آن فصل یا بخشی از آن کمتر کنند و یا دانش آموزانی که قصد ادامه تحصیل در دانشگاهها را دارند در زمان نزدیک به امتحانات ورودی دانشگاهها به مطالعه بیشتری بپردازند و استراحت زیاد و انجام کارهای غیر اضطراری را به بعد از زمان برگزاری امتحانات موکول نمایند. همچنین ورزشکاران قبل از برگزاری مسابقات و در زمان مناسب برای تمرینات.
در فضای زندگی معنوی و آماده شدن برای زندگی حقیقی اخروی هم چنین رفتاری شدیداً مورد نیاز است. چون آنچه که مورد نیاز زندگی انسان در «برزخ» یعنی در فاصله بین رحلت از دنیا و فبامت، همچنین در روز طولانی قیامت و باز همچنین در طول دوره حیات اخروی و در بهشت مورد نیاز انسان است لازم است از عالم دنیا و از فرصتهای موجود در فضای زندگی فعلی، کسب شود و ماه رمضان بهترین و مناسب ترین فرصت برای ذخیره سازی و فراهم آوردن دارائی های مناسب برای زندگی اخروی است.
دارائی ها برای زندگی اخروی هر قدر هم زیاد باشد، برای انسان مطلوب تر و لذتبخش تر خواهد بود. امام امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – در مقام بیان حقیقت زندگی دنیوی و زندگی اخروی و فضائی که انسان بعد از رحلت از دنیا به آنجا منتقل می شود و در مقام هشدار به انسانها در بخشی از یک کلام فرمود:
«آهِ ! مِن قِلَّةِ الزّادِ و طُولِ الطَّريقِ و بُعدِ السَّفَرِ و عَظيمِ المَورِدِ» (۳) یعنی: آه از اندک بودن توشه و طولانی بودن راه و دوری سفر و عظمت فضائی که انسان به آنجا وارد خواهد شد.
امام – علیه السلام – که خود از سروران و رؤسای اهل بهشت و یکی از عوامل زینت آن می باشد، در این کلام و موارد مشابه آن متذکر عظمت روز قیامت و نیازهای انسانها به ذخیره سازی و آمادگی بیشتر برای آن روز عظیم شده است.
پس لازم است حاصل اعمال و عبادات ماه رمضان بالخصوص بهره مندی از قرائت و تلاوت و معانی و معارف قرآن مجید با تمام جدیت و همت ادامه یابد و در فرصت های مناسب با روزه های مستحبی حالات حاصل شده در ماه رمضان در روح انسان تجدید شود و اهل ایمان در انتظار رسیدن ماه رمضان سالهای بعد، بلکه ماه رجب و ماه شعبان به سر برند.
الیاس کلانتری
پاورقی ها:
۱- نهج البلاغه، خطبه – ۹۰ و کلامهای دیگری شبیه آن
۲- تحف العقول، شیخ ابو محمد حرّانی، بخش سخنان امام حسن مجتبی (علیه السلام)
۳- نهج البلاغه، بخش حکمت ها، شماره -۷۷