کلام ایام تاریخی – ۶۲۰، آموزشهای دین خدا در سیره و کلام معلمان آسمانی (علیهم السلام)
بخش پنجم*
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ*
کلیات:
- اوصاف رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – در کلام و بیان امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)
- شروع دعوت جهانی پیامبر خاتم حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)
- وعده خداوند درباره پیروزی دین خدا بر سایر ادیان در چه زمان و شرایطی تحقق پیدا خواهد کرد؟
- رفت آمدها از طرف ملل مختلف به نزد پیامبر خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – جهت آشنائی با او و دین خدا
- لوازم برقراری یک نظام آموزشی جهانی
- ارتباط تحول عظیم جهانی پیامبر خاتم – صلی الله علیه و آله و سلم – با علم و قدرت و اراده خدای سبحان
- خدای سبحان اراده فرموده است که دین خدا را بر تمام ادیان پیروز گرداند
- اراده مستمر کافران و مشرکان بر نابودی دین خدا و عدم تحقق آن اراده
- خدای سبحان نور خود را کامل می کند، با وجود مخالفت تمام مشرکان عالم
- آیا پیروزی دین خدا بر تمام ادیان موجود در عالم در آینده ای معین تحقق پیدا خواهد کرد؟
- آیا دین خدا در زمان حیات دنیوی رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – و زمان انتشار معارف آن، پیروز شد!
- آیا تحقق اراده خداوند بر پیروزی دین خدا بر ادیان دیگر احتیاج به زمان معینی دارد؟
- جانشینان پیامبران قبلی هم از پیامبران بودند و شریعت پیامبران صاحب شریعت را به انسانها آموزش می دادند.
- منظور از اینکه شخص پیامبر خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – فقط تذکر دهنده است، چیست؟
- ایمان همه انسانها یه دین خدا در یک زمان معین امکان پذیر و عملی نمی شود
- خدای سبحان اراده فرموده است که انسانها با میل و رغبت خود و با اختیار خود به دین خدا ایمان بیاورند.
- ایمان اجباری مردم مورد خواست پروردگار عالمیان نیست.
- خدای سبحان از ناحیه ملاطفت و محبت به رسول خود، او را از تحمل مشقت ها و سختی های شدید برای ایمان آوردن کافران منع فرمود.
- مخالفان دین خدا و کسانی که به آن ایمان نمی آورند، نمی توانند مانع تحقق اراده خدای سبحان درباره پیروزی آن شوند
- پیروزی دین خدا بر ادیان دیگر عمدتاً جنبه علمی و فرهنگی دارد نه جنبه نظامی و سیاسی
- منشأ فطرت انسان و تمایلات فطری او با احکام و معارف دین خدا یکی است و آن مشیت خدای سبحان است
- ادیان تقلبی و بدلی و دین حقیقی خدا و مقابله آنها با یکدیگر
- انسانها از چه نوع اشیاء صورت تقلبی و بدلی می سازند
- علت ساخته شدن ادیان تقلبی و بدلی در مقابل دین خدا
- مشکل بزرگ پیامبران خدا، اعتیاد عده کثیری از انسانها به شرک و بت پرستی است
- اعتیاد به یک شئ یعنی شیفتگی شدید و وابسته شدن به آن معیارهای عقلی را در وجود انسان در هم می شکند
- رفتارهای خلاف عقل عده ای از انسانها که به یک عقیده و فکر معتاد شده اند
* * * * * * * * * *
بحث در بیان اوصاف وجود مبارک رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – از زبان امیرالمؤمنین علی -علیه السلام – منتهی شد به ذکر و توضیح یکی از خطبه های آن حضرت. اما توضیحات مربوط به خطبه شریف به پایان نرسید و در این مقاله آن بحث را ادامه می دهیم.(۱)
امام -علیه السلام – در خطبه خود اشاره ای دارد به موضوع هدایت عمومی انسانها در حالیکه همه مردم عالم در زمان حیات دنیوی رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – با معارف دین خدا آشنا نشدند و به آن ایمان نیاوردند! در توضیح این موضوع عرض می کنیم:
دعوت جهانی رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – در زمان حیات دنیوی آن حضرت شروع شد و نامه هائی ازطرف او به سران کشورهای بزرگ دنیا فرستاده شد و موضوع بعثت آخرین پیامبر خدا به اطلاع جهانیان رسید و از بین ملت های مختلف نمایندگانی به مدینه می آمدند و با وجود مبارک رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – ملاقات می نمودند و با رفتارها و فضائل اخلاقی آن حضرت و سخنان او و در رأس آنها با آیات کتاب آسمانی آشنا می شدند.
در آن رفت و آمدها و تحقیقات نماینده ها و دانشمندان ملل مختلف حقایق دین خدا برای آنها و ملت های آنها آشکارمی شد و گروهائی از آنها به دین خدا ایمان می آوردند، و گروهای دیگری فضائل اخلاقی و آموزشهای دینی را به ملت های خود نقل می کردند. در نتیجه عده زیادی از اقوام و ملت ها و افراد انسانی در همان دوره به فضای نورانی دین خدا راه یافتند، و زمینه روی آوردن بسوی دین خدا در سطح وسیعی از عالم آن زمان فراهم شد.
لازمه برقرای یک نظام آموزشی جهانی و محلی برای ارتباطات علمی و فرهنگی و دیدار ملت ها و یا نمایندگان و دانشمندان آنها، علمی و قدرتی خاص و فوق عادی بود. یعنی فوق قدرت عادی انسانی، آن تحول عظیم جهانی ارتباطی با علم و قدرت و اراده خدای سبحان داشت و ارتباطی با رفتارها و مدیریت و فضائل علمی و اخلاقی رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – و پیروان حقیقی او بالخصوص گروه خاصی از پیروان.
درباره آن تحول عظیم جهانی و زمان تحقق کامل آن و فضائل علمی و اخلاقی و مدیریتی رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – و موضوع رهبری آسمانی در جوامع انسانی به ذکر و توضیح چند نکته اصلی و محوری می پردازیم.
یکم:خدای سبحان اراده کرده است که دین خود را در سرتاسر جهان و در برابر همه ادیان و شریعت ها و روش ها و نظامات زندگی انسانها پیروز گرداند و این اراده را بارها در کتاب آسمانی اعلام نموده است بطوریکه فرمود:
«هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ» (التوبه آیه ۳۳) یعنی: اوست آنکه پیامبرش را با هدایت و دین حق فرستاد تا آن را بر تمام ادیان [و روش های زندگی] پیروز گرداند، اگر چه مشرکان خوش نداشته باشند.
همچنین فرمود:
«هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ ۚ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيدًا » (الفتح آیه ۲۸) یعنی: اوست آنکه پیامبرش را با هدایت و دین حق فرستاد تا آن را بر تمام ادیان [و روش های زندگی] پیروز گرداند و گواه بودن خدا کفایت می کند.
و باز فرمود:
«هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ» (الصف آیه ۹)
قبل از آیه اول (التوبة آیه ۳۳) فرمود:
«يُرِيدُونَ أَن يُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَيَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَن يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ» (التوبه آیه ۳۲) یعنی: آنها می خواهند نور خدا را با دهن های [یا سخنان] خود خاموش سازند و خداوند ابا [ممانعت] می کند، تا نور خود را کامل کند، اگر چه کافران اکراه داشته باشند.
و قبل از آیه سوم (الصف/۹) فرمود:
«يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ» یعنی: آنها می خواهند نور خدا را با دهن های خود خاموش کنند، اما خداوند کامل کننده نور خود است اگر چه کافران را خوش نیاید
در هر سه آیه کریمه تصریح شده به اینکه خدای سبحان نور خود را کامل می نماید اگر چه کافران را خوش نیاید. یعنی اراده خدا بصورت قطعی تحقق می یابد با وجود مخالفت کافران در هیچ یک از آیات کریمه فوق الذکر، گفته نشده است در زمان خاصی و در آینده ای دور یا نزدیک این اراده خداوند درباره تکمیل دین خود تحقق پیدا خواهد کرد و تحقق این اراده لزوماً احتیاج به گذشت زمان دیگری مثلاً بعد از رحلت رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – ندارد و به یک معنی این اراده ذات قدوس الله – عزّ و جلّ – تحقق پیدا کرده است، اگر چه جلوه های آشکارتری از این تحقق در زمان آینده آشکار شود.
توضیح اینکه: آموزش های وحیانی برای انسانها توسط پیامبران خدا در طول دوره نبوت و رسالت آنها در فضای زندگی آنها جریان می یافت و برنامه های آموزشی آنها در حدّ نبوت و رسالت در حدی که به شخص آن پیامبران – علیهم السلام – مربوط می شد، پایان می یافت و با رحلت آن ها چه با موت طبیعی و چه بصورت کشته شدن و شهادت در راه خدا مأموریت آنها هم به پایان می رسید.
بعد از رحلت آن عده از پیامبران جانشینان آنها که دارای مقام نبوت و رسالت بودند شریعت، پیامبران صاحب شریعت و کتاب آسمانی را به مردم آموزش می دادند. لازم به تذکر است که در موضوع نبوت، ابلاغ آشکار معارف دین خدا با کلام و سخن پیامبران – علیهم السلام – و رفتارهای آنها و آشنا شدن عده ای اثرگذار از مردم کامل می شد و ایمان آوردن تمام انسانها مورد نظر نبود، یعنی ایمان آوردن عموم انسانها و تمام آنها، صرفاً با آموزشهای پیامبران امکان پذیر نبود. چون ایمان اجباری انسانها در دین خدا مورد نظر نیست، حتی در برنامه آموزشی آخرین پیامبر که شریعت کامل و تمام معارف دین خدا را به انسانها عرضه نمود.
خدای سبحان بطور مکرر در کتاب آسمانی خود متذکر این موضوع شده و وظیفه پیامبران خود را اعلام فرموده است از جمله در آیات ذیل:
- «فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَكِّرٌ - لَّسْتَ عَلَيْهِم بِمُصَيْطِرٍ» (الغاشیه آیات ۲۱-۲۲) یعنی: پس تذکر [و آموزش] بده که تو تنها تذکر دهنده هستی، بر آنان تسلطی نداری. مراد این است که تو ای پیامبر با آموزش دادن به مردم مأموریت خود را بطور کامل انجام می دهی و درباره ایمان آوردن عموم انسانها و یا ایمان نیاوردن بعضی از آنها، مسئولیتی نداری و نمی توانی همه انسانها را به فضای «ایمان» وارد کنی.
- «وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَن فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا ۚ أَفَأَنتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّىٰ يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ» (یونس آیه ۹۹) یعنی: [ای پیامبر] اگر پروردگار تو می خواست بطور قطع تمام آنهائی که در زمین هستند، ایمان می آوردند، آیا ای [پیامبر] تو می خواهی مردم را اجباراً بطرف ایمان بکشانی؟ توضیح اینکه وجود مبارک رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – که رحمتی بود برای عالمیان، از عدم ایمان عده ای از مردم بشدت اندوهگین بود و تلاش او برای ایمان آوردن مردم و نجات آنها از عذاب جهنم فوق حد طاقت او بود، لذا خدای سبحان از باب ملاطفت و محبت زیاد به رسول خود او را از تحمل مشقت های زیاد در آن راه نهی فرمود و متذکر شد که خواه و ناخواه عده ای از انسانها ایمان نخواهند آورد و او لازم نیست جهت ایمان آوردن آنها، خود را به سختی ها و مشقت های فوق حد تحمل وادار نماید:
- «كَلَّا إِنَّهُ تَذْكِرَةٌ - فَمَن شَاءَ ذَكَرَهُ – وَمَا يَذْكُرُونَ إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّهُ ۚ هُوَ أَهْلُ التَّقْوَىٰ وَأَهْلُ الْمَغْفِرَةِ » (المدثر آیات ۵۴ – ۵۶) یعنی: نه چنان است، در حقیقت این کلام (قرآن) آموزشی است، پس هرکه خواست از آن اثر پذیرد و آنها متذکر نمی شوند [آموزش نمی یابند] مگر اینکه خدا بخواهد و اوست شایسته اینکه در مقابل او تقوا به کار ببرند و سزاوار غفران.
نتیجه اینکه خدای سبحان اراده فرموده است که بندگان با میل و رغبت خود ایمان بیاورند و ایمان با اجبار و اکراه تحقق نمی یابد و اگر کسانی به آموزشهای پیامبر خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – و آیات قرآن اعتنائی نکردند و ایمان نیاوردند، مانع تحقق اراده خدا نشده اند، بلکه او خودش خواسته است که انسانها با آموزش و میل و رغبت خود ایمان بیاورند و کسانی که ایمان نمی آورند، مانع تحقق اراده خدا نمی شوند و اراده خداوند در هر صورت حاکم بر عالم است و قابل تحقق کامل.
و او خود اراده کرده است که انسان موجودی صاحب اختیار باشد، اختیار در محدوده مشیت پروردگار عالمیان. البته انسان آثار و اعمال حسنه خود و اطاعت از فرمانهای پروردگارش را دریافت خواهد کرد و مبتلا به آثار نامطلوب اعمال خلاف خود خواهد شد و عذاب گناهان خود را خواهد چشید. و البته روشن شدن کامل موضوع آثار اعمال حسنه و سیّئه و عبادت و گناه، احتیاج به بحثی قرآنی و علمی و عقیدتی مفصلی دارد و در بعضی از مقالات اشاراتی به آن شده و در فرصت مناسبتری متذکر بعضی از جهات آن موضوع خواهیم شد. ان شاءالله تعالی.
دوم: پیروزی دین خدا بر ادیان دیگر جنبه نظامی و سیاسی نخواهد داشت بلکه این پیروزی به محتوای علمی و فرهنگی دین خدا مربوط می شود و از ناحیه نوعی «جهاد فرهنگی» تحقق خواهد یافت. تمایلات قلبی و کشش های روحی انسان ها بطور فطری متمایل به معارف و حقایق دین خدا و احکام آن است. مبد‌أ و منشأ فطرت انسان و تمایلات و خواسته های قلبی و روحی او و معارف و احکام دین خدا یکی است و آن مشیت و اراده خدای سبحان است. امکان ندارد فطرت سالم و روح رشد یافته انسان نسبت به دین خدا و معارف آن حالت بی اعتنائی و بی تفاوتی پیدا کند تا چه رسد به مخالفت و دشمنی. پس کسانیکه با دین خدا روحیه دشمنی در خود احساس می کنند یا دارای فطرت ناسالم و بیمار هستند و یا با معارف دین خدا از طریق علمی و راه حقیقی آشنانشدند و آنها با صورت حقیقی دین خدا مخالفت ندارند و مخالفت آنها یا بی اعتنائی و بی میلی آنها نسبت به صورت تقلبی و بدلی از دین خداست و نه صورت حقیقی آن. یعنی آنچه عده ای از انسانهای بی غرض و دارای روح سالم با آن مخالفت می کنند، اصل دین خدا نیست، بلکه دینی است آمیخته از بعضی معارف دینی و دروغ ها و فسادها و حداقل جهل ها. هر انسان صاحب عقل سالم می داند که منشأ همه زیبائی ها و لذت های حقیقی و کمالات و ارزش ها، اراده خدای سبحان و افعال اوست و تمایلات قلبی و کشش های روحی سالم و مطلوب را هم خداوند در وجود انسانها قرار داده است. پس بنابراین فطرت و روح سالم انسانها تمایل بلکه اشتیاق قلبی نسبت به آن پیدا می کند و از طریق همان نظام زندگی به مطلوب ها و خواسته ها و اشیاء مورد نیاز خود خواهد رسید.
سوم: بطوریکه در بعضی از مقالات قبلی متذکر شدیم انسانها از اشیاء نفیس و قیمتی و مطلوب مثل طلا و نقره و سنگهای قیمتی مثل الماس، یاقوت و زمرد و امثال آنها صورت تقلبی و بدلی می سازند نه از اشیاء بی ارزش، لذا علت اصلی ساخته شدن صورتهای تقلبی از دین خدا، ارزش های اصلی و حقیقی آن است. طبعاْ برقراری اخلاق و احکام دین خدا و معارف آن در جوامع انسانی و گرایش انسانها به آنها مطلوب انسانهای تبهکار و فاسد نیست و دین خدا با اهداف رذیلانه و پست آن قبیل از انسانها در تعارض و تضاد کامل می باشد. موقعیت دین خدا و ارزش های معارف آن و علاقه قلبی طبیعی و فطری انسانها نسبت به آن سبب اصلی ساخته شدن صورتهای تقلبی از دین است. فلذا پیامبر خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – و همه پیامبران قبلی تمام تلاش خود را جهت آگاه کردن مردم و جلوگیری از فریب خوردن انسانهای پاک و یا روح سالم به کار می بردند و پرده های انواع جهل ها را پاره می کردند تا چهره زیبای حقیقی دین خدا را به انسانها نشان دهند.
چهارم: یک مشکل بزرگ پیامبران خدا – علیهم السلام – و در رأس آنها پیامبر خاتم – صلی الله علیه و آله و سلم – «اعتیاد» عده ای از انسانها به شرک و بت پرستی و آثار و نتایج آن است. اعتیاد به یک شئ یعنی شیفتگی شدید و وابسته شدن به آن، تمام معیارهای عقلی را در انسانها در هم می شکند و در بعضی مراحل قوه عقل انسان را بطور کامل از کار می اندازد و در صورت از کار افتادن فعالیت قوه عقل انسان امکان دارد به هر عمل زشت و خطرناک و زیانباری دست بزند، حتی خود را در گردابهای بدترین نوع از مرگ ها بیاندازد.
در بررسی حوادث و رویدادهای مربوط به انتشار دین خدا، مخالفتهائی را می شود مشاهده کرد که نه تنها هیچ نفعی و لذتی برای انسانها ندارد، حتی خطر مرگ را هم برای عده ای خواهد داشت. اعتیاد انسانها به بعضی از اشیاء و عقاید و دیدگاهها اگر طولانی شود، به سختی اصلاح پذیر است و گاهی حتی غیر ممکن. لذا جوانانی که در سنین پائین عمر خود بودند و شرک و بت پرستی افکار و عقول آنها را فاسد نکرده بود سریع تر و جدی تر به پیامبران خدا – علیهم السلام – ایمان می آوردند و در سیره رسول اکرم – صلی الله علیه و آله و سلم – و فضای فعالیت های آموزشی آن حضرت نقش جوانان در ایمان آوردن به دین خدا و حمایت از آن و مبارزه با دشمنان آن، این جریان بطور آشکار مشاهده می شود
پنجم: جاذبه های معنوی و قداست و فضائل دین خدا و رفتارهای جاذب و لطیف رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – و محبت او به انسانها و در رأس همه عوامل جاذبه های آیات کتاب آسمانی، و ظهور آن فضائل و جاذبه ها در رفتارهای رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – عامل اصلی گرایش و روی آوردن مردم بطرف دین خدا شد. و این قدرت جز در پیامبران خدا – علیهم السلام- و بالخصوص و در مرتبه ای بسیار متعالی پیامبر خاتم – صلی الله علیه و آله و سلم – و جانشینان حقیقی و اوصیاء او یعنی امامان اهل بیت – علیهم السلام – و در بین بانوان عالم جز در شخصیت حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا – سلام الله علیها – وجود نخواهد داشت، البته منظور اخلاق و رفتار و مدیریت «پیامبرانه» است که در مراحل و مراتب خاص اختصاص به حجت های خداوند و سفیران او در بین انسانها دارد و در این مقالات ما درباره آنها اصطلاح «معلمان آسمانی» را به کار می بریم.
البته در بین پیروان حقیقی رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – و امامان اهل بیت و حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا – سلام الله علیهم اجمعمین – شخصیت های عظیم علمی و اخلاقی و صاحبان بصیرت عظیم وجود داشتند و اخلاق و رفتار و شخصیت آنها تأثیرات عمیقی در مردم داشت، اما حساب صاحبان مقام عصمت و «نبوت» و «رسالت» و «امامت» بطور کلی جدا از دیگران است و آن شخصت های قدسی در مقامات رفیع خاص عبودیت برای «الله» و تقرب نسبت به آن ذات قدوس قرار دارند. همچنین حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا – سلام الله علیها – دختر رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – همسر امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – و مادر و جدّه امامان بعدی – علیهم السلام- صاحب علم مخصوص و فضائل همه صاحبان مقام نبوت و رسالت و امامت بود.
جهت حصول اهداف مقدس دین خدا و ظهور آشکار فضائل آن لازم بود نظام فاسد شرک و بت پرستی در سطح عالم و حداقل و ابتداءً در تعدادی از جوامع انسانی تضعیف و برچیده شود و سطح جوامع انسانی از آثار بت پرستی و تعفّن ناشی از آن نظامات فاسد شستشو شود و رسیدن به آن مقصد باشکوه و متعالی مشقت ها و دشواریهای زیادی داشت و نیازمند فدارکاریها و جهاد گسترده ای از طرف رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – و پیروان حقیقی و خالص او بود و در آن جریان قدرت عظیم ایمانی و علمی و فضائل فوق عادی یکی از شخصیت های قدسی و معلمان آسمانی یعنی حضرت علی بن ابیطالب – علیه السلام – تأثیرات عمیق گسترده ای داشت و آن شخصیت عظیم قدسی از طرف خدای سبحان به خلافت (جانشینی) رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – برگزیده شد و آن رویداد بطور مکرر و با ابلاغی آشکار به اطلاع مردم در جامعه دینی رسید.
نقش رفتارهای امام امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – در انتشار معارف دین خدا و در هم ریختن بناهای شرک و بت پرستی در سطح تأثیرات رفتارهای رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – و در ردیف آنها بود و این حقیقت را بارها پیامبر خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – به مردم اعلام فرمود و آن تأثیرات هم، علاوه بر اظهار و بیان مکرر رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – در رفتارهای امیرالمؤمنین علی – علیه السلام- برای مردم آشکار بود و در منابع تاریخی ذکر می شد تا به اطلاع آینده گان و مردم جوامع دیگر برسد. می شود گفت:تأثیرات شخصیت و رفتارهای فداکارانه امام امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – در دفاع از دین خدا معادل رفتارها و جهاد تمام امت اسلامی و بلکه برتر از مجموع آنها و در ردیف تأثیرات شخص رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – بود.
تلاش ها و فعالیت های آن حضرت و امامان بعدی – علیهم السلام – و جهاد آنها اعم از جهاد فرهنگی و جهاد بصورت جنگ دفاعی سبب انتشار گسترده معارف و فضائل دین خدا و برقراری آن در عده ای از جوامع انسانی و برقراری معارف و آموزشهای آن در سطح وسیعی از جهان شد و معارف دین خدا و اصل «قرآن کریم» به دست آینده گان رسید.
ادامه این بحث در مقاله بعدی خواهد آمد. ان شاء الله تعالی.
الیاس کلانتری
۱۴۰۴/۲/۱۱
پاورقی :
۱- نهج البلاغه، خطبه ۷۲