کلام ایام – ۴۱۷، شکوه و جلال ماه های نورانی
بخش سوم*
کلیات *
-
شرح یکی از دعاهای ماه رجب (اللَّهُمَّ يَا ذَا الْمِنَنِ السَّابِغَةِ).
-
رحمت واسعه و بی انتهای پروردگار عالمیان.
-
شرایط بهره‌مندی فراوان از رحمت واسعه خدای غنیّ کریم.
-
مجاری رحمت خدا و جریان قانونمند رحمت او.
-
تشبیهی درباره رحمت واسعه خدا و جریان آن.
-
موقعیت قدرت خدا در قرآن کریم.
-
خدای سبحان بر هر کاری قادر است.
-
فواید و آثار توجه کامل و مستمر به قدرت خدا.
-
خواندن خدا با اسماء حسنای او.
-
آثار توجه مستمر به قدرت مطلقه پروردگار عالمیان.
-
خدای سبحان صاحب نعمت ها و مواهب عظیم است.
-
مواهب خدای سبحان به بنده ها از نوع عطا و بخشش است و نه بجهت استحقاق بنده و پاداش اعمال او.
-
خدای سبحان منزّه از صفات مخلوقات است.
-
اراده و مشیّت خدای قاهر و قدیر هرگز مغلوب قدرت های دیگر نخواهد شد.
-
اعطاء نعمت ها و قطع آنها از ناحیه حکمت و رحمت خدای سبحان بر بنده ها است.
شرح و تفسیر دعاهای ماه رجب
مقالات مخصوص ماه رجب در شماره – ۴۱۱، به شرح یکی از دعاهای این ماه عظیم منتهی شد، اما بجهت رسیدن سالروز ولادت وجود مبارک امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – و لزوم انتشار مقالاتی در تکریم آن ایام و در شرح و توضیح مواردی از کلام آن حضرت، شرح و تفسیر آن دعا متوقف شد. حال بعد از انتشار چند مقاله در موضوع فوق الذکر، و مقالاتی با عناوین دیگر، شرح و تفسیر آن دعای شریف را ادامه می دهیم. لازم به ذکر است که عبارت اول دعای مورد نظر در مقاله شماره – ۴۱۱، با شرح و توضیحی ذکر شد و اما جهت فاصله ای که پیش آمده اصل عبارت را با ترجمه و بدون توضیح ذکر می کنیم.
۱- «اللَّهُمَّ يَا ذَا الْمِنَنِ السَّابِغَةِ وَ الْآلاَءِ الْوَازِعَةِ» یعنی: خدایا ای صاحب پاداش های عظیم فراوان و نعمت های گوناگون مرغوب.
۲- «وَ الرَّحْمَةِ الْوَاسِعَةِ» یعنی: ای خدای صاحب رحمت بی انتها.
در این عبارت از دعای شریف، رحمت واسعه و بی انتهای پروردگار عالمیان مورد توجه قرار گرفته. خدای سبحان در کتاب خود، متذکر رحمت فراوان و بی انتهای خود نسبت به مخلوقاتش و بالخصوص انسان شده، بطوریکه فرمود:
«وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيءٍ» (الأعراف/۱۵۶) یعنی: و رحمت من به همه چیز وسعت (احاطه) یافته و همه چیز را فرا گرفته است.
و اما در ادامه مطالب آیه کریمه می فرماید:
«فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يتَّقُونَ وَيؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالَّذِينَ هُمْ بِآياتِنَا يؤْمِنُونَ» یعنی: پس آن را مقرّر می کنم برای کسانیکه ملتزم تقوا شوند و زکات بپردازند و کسانی که به آیات ما [بطور مستمر] ایمان بیاورند.
پس رسیدن رحمت واسعه پروردگار عالمیان به انسانها مشروط به تقوا و التزام دائمی به آن و پرداخت زکات و ایمان مستمر به آیات اوست. یعنی اینکه خدای سبحان در عالم و در فضای زندگی انسانها نظام قانونمندی برقرار کرده است و رحمت و فضل او نسبت به انسانها در مجاری معینی جریان می‌یابد و از راه‌های معینی به آنها می‌رسد و استفاده مستمر و گسترده از آن هم مستلزم حصول شرایطی است.
در بعضی از مقالات قبلی متذکر شدیم که رحمت خدای غنیّ کریم در مجاری معینی جریان می‌یابد و آنها را «مجاری رحمت الله» نامیدیم و گفتیم که اگرچه رحمت و دارائی‌های پروردگار عالمیان گسترده و فراوان است و به همه چیز احاطه دارد، اما آن رحمت در مجاری معینی و بصورت قانونمند جریان دارد. مثل رود عظیم با آب زلال و فراوان که در بستر خود حرکت می کند و انسانها جهت بهره‌مندی از آب آن لازم است کنار آن بروند و ظروفی را با خود همراه داشته باشند و یا بخشی از جریان عظیم آب رودخانه را از طریق مناسبی مثل ایجاد کانال و لوله کشی و نصب تلمبه ها به محل سکونت و مزارع و باغ‌های خود منتقل کنند.
همچنین جریان رحمت خدا را به تابش نور آفتاب تشبیه کردیم – که البته آن هم در حقیقت جلوه‌ای از جریان رحمت خدای سبحان است – و گفتیم که فراوانی نور آفتاب و حرارت آن امری است مسلّم و مشهود، اما در عین حال نور و حرارت آفتاب بصورت قانونمند و از طرق معینی به انسانها می رسد. و اگر اطاق های یک ساختمان رو به آفتاب نباشد و یا در طبقات زیرزمین قرار گرفته باشد و یا انسانهائی در درون چاهی قرار داشته باشند، چه با میل و تصمیم خود و چه بصورت اجباری، در هر صورت تا در آن وضعیت ها قرار دارند از نور و حرارت آفتاب محروم خواهند ماند. و البته محرومیت آنها از نور آفتاب سبب ذخیره شدن آن نور و اضافه شدن به سهمیه دیگران نخواهد شد، همچنانکه استفاده انسانها از آن نور نقصانی در آن به وجود نخواهد آورد! و کمبودی در آن پیدا نخواهد شد.
در این آیه کریمه سه شرط برای بهره‌مندی از رحمت واسعه خدا ذکر شده است و آنها عبارتند از:
- زندگی با رعایت تقوا
- پرداخت مستمر زکات
- ایمان مستمر به الله
قابل ذکر است که تعیین این شرایط برای بهره مندی بیشتر از رحمت واسعه پروردگار عالمیان، از بابت سختگیری یا به قصد صرفه جوئی و ذخیره نیست، چون رحمت او بی پایان است – شبیه آنچه درباره جریان تابش نور آفتاب گفته شد – بلکه انسانها به این قانونمندی نیاز دارند. چون وقتی تقوا و خودداری از خلافکاری و خودداری از تسلّط بر دیگران و غصب دارائی‌های آنها در جوامع انسانی برقرار باشد، اموال و دارائی‌ها و قدرت و امکانات زندگی بیشتر در مسیر تبهکاری ها و شرارت‌ها به کار خواهد رفت و عده ای غارتگر، اموال و دارائی ها و لوازم زندگی دیگران را به صورتی غارت خواهند کرد و یا به هر نحوی آنها را از حقوق خود محروم خواهند ساخت و بین افراد یک جامعه و رحمت خدا و نعمت های او موانعی به وجود خواهند آورد. و در صورت عدم پرداخت زکات و قطع انفاق به نیازمندان و پرداختن به جمع مال زیاد و ذخیره کردن آن، و عدم ایمان مستمر به الله و قطع ارتباط قلبی با آن ذات قدّوس، فساد اجتماعی و اخلاقی و اقتصادی جامعه را فرا خواهد گرفت.
۳- «وَ الْقُدْرَةِ الْجَامِعَةِ» یعنی: ای صاحب قدرت فراگیر و کامل بر همه چیز. در این عبارت اشاره ای شده به قدرت کامل و فراگیر خدای قهّار بر موجودات و جامعیّت آن قدرت.
در آیات زیادی از قرآن مجید ذکری از قدرت خدا به عمل آمده و حدود ۴۰ مرتبه کلمه «قدیر» درباره ذات قدوس او بکار رفته و چند بار هم کلمه «قادر». و بطور مکرّر درباره قدرت او گفته شده که:
«أَنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ» یعنی: همانا الله بر هر کاری قادر است.
این عبارت در آیات قرآن و ذکر مکرّر آن دارای حکمتی است و دانستن آن و توجه مکرّر به آن متضمّن فواید عظیمی است برای انسانها.
توجه مکرّر انسان ها به قدرت فراگیر خدای سبحان می‌تواند عامل نفوذ ایمان در قلوب آنها و مانع گرایش به شرک در آنها شود و در آن صورت قدرت شیطانی حکّام و زمامداران از بین می‌رود و یا کمتر می شود! و انسانها از حصار شیطانی شرک آزاد می‌شوند.
در آیاتی از قرآن قدرت خدا بر همه چیز گاهی بطور مطلق و یا در موضوع خلقت موجودات ذکر شده و گاهی در ارتباط آشکار با بعضی از افعال او. بعنوان نمونه:
«تَبَارَكَ الَّذِي بِيدِهِ الْمُلْكُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ» (الملک/۱) یعنی: پر برکت است آنکه در دست اوست حکومت [عالم] و او بر هر کاری قادر است.
«يسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ» (التغابن/۱) یعنی: تسبیح می کنند برای الله آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است. حکومت مخصوص اوست و حمد مخصوص اوست و او بر هر کاری قدرت کامل دائمی دارد.
«أَينَمَا تَكُونُوا يأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ» (البقرة/۱۴۸) یعنی: شما هر کجا بودید، خدا شما را باز می آورد [در محشر] و همانا او بر هر کاری قادر است.
در این آیه کریمه اول قادر بودن الله برای جمع آوری تمامی انسانها در صحرای محشر و بعد موضوع قدرت تامه او بر هر کاری ذکر شده است.
«وَإِنْ يمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَإِنْ يمْسَسْكَ بِخَيرٍ فَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ» (الأنعام/۱۷) یعنی: اگر خدا به تو زیانی برساند، جز او برطرف کننده آن نیست و اگر به تو خیری رساند، پس او برای هر کاری قادر است.
فواید و آثار توجه کامل و مستمر به قدرت خدا
قبلاً گفتیم که توجه مکرّر و عمیق انسان به قدرت کامل خدا فواید عظیمی برای او دارد و در این زمینه به چند نکته اشاره ای می کنیم:
یکم: توجه به قدرت خدا بر همه چیز و همه کار در بندگان تمایل کامل به توحید و نفرت از شرک به وجود می آورد. و این وضعیت منتهی به از بین رفتن قدرت امرا و حکّام و یا تضعیف قدرت جابرانه آنها و آزادی انسانها از آن قدرت ها می‌شود.
دوم: توجه مستمر به قدرت مطلقه پروردگار عالمیان منجر به آرامش کامل قلبی و از بین رفتن دلهره ها و تشویش ها و خوف ها از حوادث و صاحبان قدرت شیطانی می‌شود.
سوم: انسان می‌تواند حوائج عظیم خود را از طریق دعا و اتّصال به «قدیریّت» و «قادریّت» الله و سلطه او بر اشیاء بدست آورد. همچنانکه خود او فرمود:
«وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا» (الأعراف/۱۸۰) یعنی: اسماء حسنی اختصاص به الله دارد، پس او را با آنها بخوانید.
پس اتصال به او از طریق توجه به «اسم قدیر» می‌تواند عامل استجابت دعاهای عظیم و دریافت رحمت و برکات فراوان از ناحیه خدای سبحان شود.
چهارم: توجه عمیق و خالص به قدرت خداوند بر همه چیز، و سلطه او بر همه اشیاء و همه موجودات و دعا از ناحیه این نوع توجه می تواند دافع و رافع خطرات و زیان ها و دشمنی های موجودات درباره یک انسان شود.
در این عبارت از دعای شریف در جهت ایجاد زمینه مناسب برای دعا و درخواست از پروردگار، ایمان و توجهات پی در پی به قدرت خدا و جامعیّت آن قدرت و کامل بودن آن مورد توجه قرار گرفته است و این نوع توجه در انسان زمینه روحی او را برای استجابت دعا فراهم می کند.
توضیح اینکه طبعاً در این دعا و دعاهای مشابه آن قصد دعا کننده این نیست که به پروردگار علیم و عالم به اسرار پنهان و نیّت های قلبی انسانها، موضوعی را اطلاع دهد. یعنی ذکر «صفات الله» قبل از دعا به منظور اطلاع دادن به او نیست، چون او به همه چیز علم دارد و علم او به نیازهای فعلی بنده و نیازهای بعدی او از خود بنده طبعاً و قطعاً بیشتر است. و بلکه ذکر صفات و افعال آن ذات قدوس جهت بوجود آمدن زمینه مناسب در روح بنده برای دعا و استجابت آن است.
در این زمینه و قبلاً مطالبی در مقالات مربوط به دعا و ازجمله مقالاتی که در بخش «پرسش و پاسخ» نوشته شد توضیحاتی درباره موضوع «استجابت دعا» ذکر شد و بعداً و در تفسیر و شرح بعضی از دعاهای ماه نورانی شعبان و ماه مبارک رمضان هم –ان شاء الله تعالی- توضیحات مناسبی خواهد آمد .
۴– «وَ النِّعَمِ الْجَسِيمَةِ» یعنی : و ای آنکه صاحب نعمت های عظیم هستی .
در مقاله شماره -۴۱۱ در همین سلسله مقالات مربوط به ماه رجب و در شرح و توضیح عبارت اول این دعای شریف ، مطالب مناسبی درباره نعمت های پروردگار عالمیان ذکر شد و علاقه مندان می توانند به آن مقاله رجوع کنند .
۵- «وَ الْمَوَاهِبِ الْعَظِيمَةِ» یعنی : و ای آنکه عطا کننده موهبت های بزرگ هستی .
موهبة از هبه به معنی بخشیدن و عطاء بدون عوض است . مراد این است که آنچه خدای منان به انسان می دهد از نوع هبه و بخشش است و نه از ناحیه استحقاق بنده و طلب او . «وهاب» از اسمای پروردگار عالمیان و به معنای بسیار عطا کننده و بخشنده است .
در آیات قرآن مجید این کلمه غالباً درباره عطایای پروردگار عالمیان به انسانها به کار رفته است که استحقاق بنده و اجر و پاداش اعمال او محسوب نمی شود بعنوان نمونه:
* «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي وَهَبَ لِي عَلَى الْكِبَرِ إِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ» (ابراهيم/۳۹)
* «وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيعْقُوبَ كُلًّا هَدَينَا» (الأنعام/۸۴)
* «وَ وَهَبْنَا لِدَاوُودَ سُلَيمَانَ» (ص/۳۰)
* «وَ وَهَبْنَا لَهُ مِنْ رَحْمَتِنَا أَخَاهُ هَارُونَ نَبِيا» (مريم/۵۳)
در آیه اول گفته شده که خدای منّان به ابراهیم – علیه السلام – در سنّ پیری اسماعیل و اسحاق را بصورت موهبتی عطا کرد. و در آیه دوم خدای سبحان فرمود که ما به او یعنی ابراهیم و اسحاق و یعقوب – علیهم السلام – را عطا کردیم و در آیه سوم فرمود: ما سلیمان را به داود – علیهما السلام – عطا کردیم. و در آیه چهارم اشاره ای شده به استجابت دعای حضرت موسی درباره برادرش هارون – علیهما السلام- و اعطاء مقام نبوت به او و قرار دادن او بعنوان پشتیبان حضرت موسی و شریک او در امر نبوت و رسالت.
در هیچ یک از این موارد، موضوع ارتباطی به استحقاق و پاداش و اجر اعمال آن بزرگواران ندارد.
در آیه دیگری می فرماید:
«يخْلُقُ مَا يشَاءُ يهَبُ لِمَنْ يشَاءُ إِنَاثًا وَيهَبُ لِمَنْ يشَاءُ الذُّكُورَ» (شوري/۴۹) یعنی: او می آفریند هرچه را بخواهد، و به هر کس بخواهد فرزند دختر و به هرکس بخواهد فرزند پسر عطا می کند.
و باز می فرماید:
«رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ» (آل عمران/۸) یعنی: پروردگارا قلوب ما را منحرف نکن بعد از آنکه ما را هدایت کردی و عطا کن به ما از نزد خودت رحمتی که همانا تو خودت وهّاب هستی.
مراد این است که «اولواالالباب» یعنی صاحبان عقل خالص و کامل که در آیه قبلی ذکری از آنها به عمل آمده، در مقام دعا و درخواست از پروردگارشان متوجه رحمت و بخشش و وهّابیّت پروردگار عالمیان می‌شوند و از او درخواست می‌کنند که عنایات خود را در جهت هدایت آنها قطع نکند و آنها را به حال خودشان رها نکند که در آن صورت منحرف می شوند.
از مجموع آیات فوق الذکر و آیات دیگری در قرآن مجید بر می‌آید که «مواهب خدا» درباره عطایای عظیم و متعالی او مثل نبوت و فرزند و رحمت بیشتر و برتر و امثال آنها به کار می‌برد.
در دعای شریف مورد بحث بندگان خدای سبحان در این ماه عظیم و سرشار از رحمت او یعنی ماه رجب از پروردگارشان درخواست می کنند که به آنها مواهب عظیمی ببخشد و رحمت زیادی بر آنها نازل کند.
۶- «وَ الْأَيَادِي الْجَمِيلَةِ» یعنی: ای آنکه صاحب نعمت ها و بخشش‌های نیکو و زیبا هستی. ایادی به معنی قدرت‌ها و نعمت‌ها و آسایش ها به کار می رود و اصل آن از «ید» به معنی دست یا قدرت گرفته شده است.
در این عبارت در دعای شریف هم اشاره‌ای به عطایا و بخشش ها و نعمت های عظیم پروردگار عالمیان شده نعمت ها و قدرت های جمیل.
در قرآن مجید در توصیف و ذکر فضائل پیامبران فرمود:
«وَاذْكُرْ عِبَادَنَا إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ وَيعْقُوبَ أُولِي الْأَيدِي وَالْأَبْصَارِ» (ص/۴۵) یعنی: یاد کن بنده های ما ابراهیم و اسحاق و یعقوب را که صاحبان قدرت و بصیرت بودند.
اگر مراد از ایادی در این عبارت از دعای شریف، قدرت باشد معنی آن عبارت خواهد بود از قدرتی که در صاحبانش عامل انجام کارهای خیر و قدرت بر افعال جمیل می‌شود مثل قدرتی که پیامبران خدا در انجام اعمال خیر و کمک به انسانها داشتند. و اگر مراد از آن نعمت ها باشد هم معنائی شبیه به همین خواهد داشت، یعنی نعمت هائی که دست انسان را به اعمال خیر و کمک به نیازمندان باز می کند.
۷- «وَ الْعَطَايَا الْجَزِيلَةِ» یعنی: ای آنکه صاحب عطایای عظیم و گسترده هستی. جزیل یعنی عظیم و وسیع و فراوان. امام امیرالمؤمنین – علیه السلام – در یکی از خطبه های خود در مقام دعا و درخواست خطاب به پروردگار عالمیان عرض می کند:
«مِنْ بَرَكاتِكَ الْواسِعَةِ، وَ عَطاياكَ الْجَزِيلَةِ»(۱) یعنی: خدایا نازل کن بر ما از برکات واسعه و عطایای گسترده و فراوان خودت.
۸- «يَا مَنْ لاَ يُنْعَتُ بِتَمْثِيلٍ وَ لاَ يُمَثَّلُ بِنَظِيرٍ وَ لاَ يُغْلَبُ بِظَهِيرٍ» یعنی: ای آنکه توصیف نمی‌شود با تمثیل و نظیری برای او با مثال زدن تصوّر نخواهد شد. و مغلوب نمی‌شود با ظهیر (پشتیبان و کمک)
ظاهراً مراد این است که اگر مخالفان و دشمنان خدا با هم متحد شوند و قوای خود را جمع کنند باز نمی توانند او را در اراده ها و افعال خود مغلوب کنند و اراده و مشیّت او بر همه چیز غلبه می کند.
در این عبارت از دعای شریف تعدادی از صفات جلال ذات قدّوس الله ذکر شده، یعنی صفاتی که پروردگار عالمیان منزّه از داشتن آنها است و آنها از صفات مخلوقات می باشد، یعنی او نظیر و شبیهی ندارد چه در ذات قدّوس خود و چه در افعال و چه در اوصاف، و اراده او حاکم بر تمام عالم و مخلوقات است و هیچ قدرتی نمی‌تواند مانع تحقّق اراده و خواست او شود. او اگر نعمتی را به بنده ای عطا می‌کند، از ناحیه رحمت او به آن بنده است و اگر نعمتی را از بنده ای قطع می کند، از ناحیه حکمت و باز رحمت او نسبت به بنده است. بطوریکه گاهی بندگان او وقتی نیازمند شدند و نیازشان شدید شد، بسوی پروردگارشان روی می‌آورند و دعا می کنند و انسانها بطور مستمر به این نوع ارتباط و دعا نیازمند هستند. و قطع این نوع ارتباط و دعا، حتی کمتر شدن آن برای آنها خسران عظیمی خواهد داشت و گاهی خسرانی غیر قابل جبران.
اعتذار مکرّر
ما طبق معمول سال ها و ماه ها و ایام گذشته باز هم در این ماه رجب به تمام اهداف از پیش معیّن شده خود نرسیدیم و اکنون در روزهای آخر این ماه عظیم و در زمان پایان فرصت های گرانبهای آن قرار گرفته‌ایم. حال آیا این ناتوانی برای رسیدن به تمام مقاصد و برنامه های معین شده، از ناحیه بی نظمی در زندگی یا ناتوانی یا عدم توفیق کامل از طرف خدای حکیم است و یا از ناحیه هر عامل دیگری، فعلاً محل بحث نمی باشد.
امسال هم در شروع این ماه نورانی و حتی قبل از رسیدن به آن تصمیم داشتیم تعدادی از دعاهای سفارش شده برای آن را با شرح و توضیح مناسبی ذکر کنیم اما موفق به این خواسته نشدیم و فقط توفیق نوشتن و انتشار چند مقاله را تحت عناوین مختلف پیدا کردیم که در انتهای این نوشتار عناوین و شماره‌های مقالات منتشر شده در این ماه را تا امروز که روز بیست و پنجم آن و روز شهادت وجود قدسی امام کاظم – علیه السلام – است ذکر می‌کنیم.
اما در آخرین روزهای این ماه پربرکت و عظیم شب و روز مبعث وجود مبارک خاتم انبیاء و رسولان حضرت محمد – صلّی الله علیه و آله و سلّم – را در پیش داریم که برکات و فضائل آن شب و روز فوق حدّ محاسبه و ارزیابی است و امیدواریم در آن شب و روز مشمول عنایات و الطاف بیشتری از طرف خدای منّان قرار بگیریم و مقدار زیادی از محرومیت ها جبران شود.
مقالات مخصوص ماه رجب از روز اول آن مطابق روز شنبه ۲۵ بهمن ماه تحت عناوین و شماره های ذیل منتشر شد.
کلام ایام – ۴۰۹، شکوه و جلال ماه های نورانی در سه بخش و با شماره های ۴۱۱ و ۴۱۷
کلام ایام – ۴۱۰، معارف دین توحیدی در سیره و کلام امام هادی (علیه السلام).
کلام ایام – ۴۱۲، معارف دین توحیدی در سیره و کلام امام جواد (علیه السلام).
کلام ایام – ۴۱۳، شکوه بی پایان ماه عظیم رجب و ولادت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام).
کلام ایام – ۴۱۴، راه های آسمان (بخش اول).
کلام ایام – ۴۱۵، راه های آسمان (بخش دوم).
کلام ایام – ۴۱۶، توحید ملائکه.
الیاس کلانتری
۱۳۹۹/۱۲/۱۸
پاورقی:
۱- نهج البلاغه، خطبه ۱۱۵، «اللَّهُمَّ قَدِ انْصَاحَتْ جِبَالُنَا…»