روش صحیح حفظ قرآن کریم (۹)

برنامه ی حفظ قرآن در شماره ی پیشین به سوره ی «شعرا» رسید. در این قسمت برنامه خویش را از آغاز سوره ی «نمل» پی خواهیم گرفت. برای این مرحله از حفظ، سوره های نمل و قصص و ۴۵ آیه از سوره ی عنکبوت در نظر گرفته شده است.

هفته اول: با حفظ سوره نمل آغاز می شود که این بر اساس، هر روز باید پنج آیه را حفظ کرد تا به آیه ی سی ام سوره برسید. روز جمعه را به تکرار آیات حفظ شده و در صورت عقب ماندن از برنامه ی تعیین شده، به تکمیل آن و رسیدن به آیه سی ام اختصاص دهید.

هفته دوم: تا آیه ی ۵۵ حفظ شود که در این جا جزء نوزدهم به پایان می رسد. دو روز آخر هفته را به تکرار آیات حفظ شده ی گذشته بپردازید و در صورت عقب افتادن در بخشی از برنامه، آن قسمت را تکمیل کنید.

هفته سوم: از آیه ی ۵۶ (اول جزء۲۰) آغاز شود و تا آیه ۸۶ ادامه یابد.

هفته چهارم: بقیه ی سوره ی نمل و ۲۰ آیه از سوره ی قصص حفظ شود. برنامه ی حفظ در بقیه روزها به همان روش پیش گفته شده ادامه یابد و هر روز ۵ آیه حفظ شود. روزهای جمعه برای تکرارها و تکمیل بخش های عقب مانده اختصاص یابد.

آیه ۴۵ سوره ی عنکبوت، پایان جزء بیستم قرآن است. اگر برنامه ی حفظ به صورتی که تنظیم شده است جریان یابد، در پایان این قسمت از برنامه،هفت جزء از قرآن مجید حفظ شده است.

تکرار سوره های پیشین

در شماره گذشته گفتیم که سوره های حفظ شده قبلی را باید به ترتیب زمان قرار گرفتن در برنامه حفظ، تکرار کنید. به دیگر سخن، باید سوره هایی را که در برنامه حفظ هر مرحله قرار می گیرند، در دفعه های زیاد تکرار کرد. سپس نوبت به سوره هایی می رسد که اخیراً در برنامه حفظ قرار داشته است و در مرحله ی سوم، سوره هایی قرار دارد که مدت بیشتری از زمان حفظ آن ها گذشته است. این نوع تکرار یک روش کلی است که باید تا زمانی که برنامه ی حفظ ادامه دارد، به کار بسته شود.بر اساس این روش، در این مرحله، آیات اول تا سی ام سوره ی نمل باید در هفته دوم بسیار تکرار شود. به همین ترتیب، در هفته سوم، آیات دو هفته اول و دوم؛ هنگام حفظ سوره ی قصص، آیات سوره ی نمل و در زمان حفظ سوره ی عنکبوت، آیات دو سوره ی نمل و قصص، را تکرار کنید. به طور طبیعی، در این مرحله؛ یعنی حفظ سوره ی عنکبوت، آیات سوره ی نمل بیشتر از سوره ی قصص تکرار شده است. پس آیات سوره ی قصص به تکرار بیشتری نیاز دارد.

فواید تکرار آیات

در شماره ی گذشته وعده دادیم که به فواید تکرار آیات، اشاره خواهیم کرد. اینک به توضیح این موضوع می پردازیم. به طور کلی، آثار و فوایدی که در مقاله های «مقدمه ای بر روش حفظ قرآن»1 بیان شده در صورت حفظ کامل آیات، تحقق می یابد. حفظ کامل عبارت است از آن مرحله ای که آیات قرآن به طور عمیق در روح انسان نفوذ کند و استقرار یابد و به صورت ملکه ی ذهنی درآید. تکرار آیات، افزون بر این که حافظ را به این هدف می رساند، فواید بسیار مهم دیگری نیز در بر دارد. اساساً منظور اصلی از حفظ قرآن، نفوذ آیات در روح انسان و پاک سازی روح و رسیدن آدمی به رشد حقیقی است.

قرآن مجید همواره به مؤمنان دستور داده است به «ذکر کثیر» بپردازند. بر این اساس،مؤمنان موظف هستند که پبوسته پروردگارجهان ر ذکر کنند و در مراحل متعالی، هیچ زمانی از اوقات شبانه روزی انسان نباید از ذکر الله خالی باشد. خداوند در این زمینه می فرماید:

یا أیها الذین آمنوا اذکروا الله ذکراً کثیراً.۲ ای کسانی که ایمان آورده اید، خداوند را ذکر کنید؛ ذکر فراوان و همیشگی.

اذکروا الله کثیراً لعلکم تفلحون .۳ خدا را فراوان یاد کنید. شاید رستگار شوید.

این آیه، فلاح، یعنی سعادت و نجات انسان را در صورت ذکر کثیر خداوند، قابل تحقق می دارند و در غیر این صورت، معلوم نیست که اهل سعادت و نجات باشند.

آثار بسیار عظیم و مبارک ذکر الله، انواع و مراتب ذکر و آثار شوم ترک آن به مباحث جداگانه ای نیاز دارد. باید دانست این که حفظ و تکرار پیوسته آیات قرآن، انسان را در مسیر جریان عظیم و مبارک ذکر الله قرار می دهد. خواندن آیات قرآن و حتی تصور آن ها در ذهن، انسان را به عالی ترین مراحل و مراتب ذکر الله بالا می برد و در روح انسان در معرض تابش پرتو وسیعی از نور صفات پروردگار قرار می گیرد.

در احادیث معصومین (ع)، ثواب و فواید عظیمی برای خواندن قرآن مجید و حتی تصور آیات آن در ذهن بیان شده است از حضرت امام باقر (ع) فرمود: هرکس قرآن را در نماز خود بخواند در حالی که ایستاده است، خداوند در مقابل هر حرفی، صد حسنه برای او مقرر می کند. اگر آن را در حال نشسته در نماز بخواند، برای هر حرفی، پنجاه حسنه می دهد و کسی که در غیر نماز آن را بخواند، خداوند برای هر حرف، ده حسنه به او عطا خواهد کرد.۴

ازامام حسین بی علی (ع) نیز نقل شده است:«کسی که آیه ای از قرآن را در نمازش بخواند، در حالی که ایستاده است، در مقابل هر حرف، صد حسنه برای او مقرر می شود و اگر آیه ای را در غیر نماز بخواند، خداوند برای هر حرفی، ده حسنه برای او مقرر می کند. اگر به قرآن خواندن شخص دیگری گوش فرا دهد، برای هر حرفی، یک حسنه خواهد داشت ….»5

از احادیثی که در این زمینه وارد شده است، عظمت و اهمیت قرآن خواندن در نماز و غیر نماز، گوش دادن به قرآن خواندن، نگاه کردن به آیات قرآن، تصور آیات قرآن در ذهن و تفکر و تدبر در آن ها آشکار می شود. پس پرداختن به مطالعه قرآن به هر صورت، دارای آثار و فواید اخروی و دنیوی خواهد بود.

اثر تکرار آیات در درک معانی آن

همان گونه که پیش تر گفتیم، در آیات قرآن مجید، مراتب متعددی از معانی وجود دارد. مرتبه ای در حد فهم انسان هایی است که در مطالعه ی قرآن مبتدی هستند و مراتب بالاتر آن در حد فهم و استعداد و نیازهای دانشمندان و اهل تدبر و تفکر است. هم چنین مراتبی در سطح بالاتر از افق فهم انسان های عادی، دانشمندان عادی، یعنی در حد فهم معصومین (ع) قرار دارد. گفتنی است در اثر تکرار زیاد آیات قرآن، امکان کشف معانی دقیق آیات به وجود می آید؛ هم از نظر توجه دقیق به شیوه ترکیب عبارت ها و هم از نظر دست یابی به قدرت معنوی برای کشف معانی غیر لفظی.

در این زمینه، به ویژه در مورد معانی نوع دوم (معانی غیر لفظی) در شماره ی بعدی، توضیح خواهیم داد.

برنامه حفظ فوق العاده

در شماره ی پیشین، در مورد برنامه ی حفظ فوق العاده توضیح دادیم و چهار سوره ی ذاریات، طور، نجم و قمر برای کسانی که آمادگی بیشتری برای حفظ دارند، تعیین شد. در این مرحله، دو سوره ی الرحمن و واقعه به عنوان برنامه ی فوق العاده تعیین می شود. باید گفت کسانی که چهار سوره ی پیشین را حفظ کرده اند، لازم است در این مرحله، هر روز یکی از آن ها را یک مرتبه تکرار کنند. اگر کسانی، دو سوره ی الرحمن و واقعه را از سال ها پیش حفظ کرده اند، می توانند بیشتر وقت برنامه ی فوق العاده را به تکرار همین دو سوره یا سوره های قبلی و مطالعه در معانی تفسیری آیات اختصاص دهند.

پی نوشت :

۱ـ اصول کافی کتاب فضل القرآن باب ثواب قراءة القرآن ،ج۴،ص۴۱۴(دور ه ی چهار جلدی ترجمه شده به فارسی).

۲ـ احزاب:۴۱.

۳ـ جمعه: ۱۰.

پدید آورنده : الیاس کلانتری ، نشریه بشارت شماره ۳۴، صفحه ۶۶