۱۴۸-منظور از شهادت اعضاء بدن انسان علیه او چیست؟!
سؤال:در آیاتی از قرآن آمده است که روز قیامت اعضاء بدن انسان علیه او شهادت می دهند، منظور از شهادت اعضاء بدن انسان چیست؟!
پاسخ:در آیاتی از قرآن مجید موضوع شهادت اعضاء بدن انسان علیه او ذکر شده است. از جمله خداوند می فرماید:
«حَتَّى إِذَا مَا جَاءُوهَا شَهِدَ عَلَيهِمْ سَمْعُهُمْ وَأَبْصَارُهُمْ وَجُلُودُهُمْ بِمَا كَانُوا يعْمَلُونَ»(فصلت/۲۰) یعنی وقتی آن ها ]گناهکاران[ به آن ]آتش[ رسیدند گوششان و چشمانشان و پوستشان علیه آن ها، به آن چه عمل می کردند شهادت خواهند داد.
از این آیه و آیات دیگری در قرآن مجید بر می آید که در روز قیامت اعمالی که انسان در زندگی دنیوی خود انجام داده است، به صورتی آشکار خواهند شد. این مطلب به موضوع «تجسّم اعمال» در روز قیامت ارتباط پیدا می کند، و آن یکی از موضوعات بحث انگیز و بسیار مهم در موضوع قیامت است. طبق آیاتی از قرآن مجید همه اعمال انسان ها در عالم دیگر صورت تجسّم پیدا خواهد کرد و خود صاحب عمل و در مرتبه ای دیگر، سایر انسان ها اعمال تجسّم یافته را خواهند دید. خداوند می فرماید:
«يوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَيرٍ مُحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَينَهَا وَبَينَهُ أَمَدًا بَعِيدًا وَيحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ»(آل عمران/۳۰) یعنی روزی که انسان آن چه را از اعمال خوب ]و اعمال خلاف[ انجام داده، حاضر شده می یابد! و دوست خواهد داشت میان او و اعمال بدی که انجام داده فاصله ای دور می بود، و خداوند شما را از مجازات خود بر حذر می دارد و او نسبت به بندگان مهربان است.
این آیه به طور آشکار به تجسّم اعمال انسان در قیامت دلالت دارد و این که اعمال انسان در روز قیامت در کنار او خواهد بود و نوعی اتصال به وجود انسان خواهد داشت، به طوری که انسان از اعمال خوبی که انجام داده مسرور و خوشحال خواهد بود و از اعمال بد خود نفرت پیدا خواهد کرد و آرزو خواهد کرد که این نوع اعمال از وجود او فاصله بگیرد، فاصله ای بسیار دور.
در مورد تجسّم اعمال و ظهور آن ها برای صاحب عمل و برای دیگران، احتیاج به بحث مفصّلی وجود دارد و امید است به خواست خداوند این بحث به صورت مقاله ای نوشته شود و در سایت قرار بگیرد، اما در حدّ جواب سؤال مورد بحث اشاره ای به آن لازم بود. قبل از توضیح چگونگی موضوع شهادت اعضاء بدن و اعمال انسان ها، به دو مورد از آیات قرآن در موضوع تجسّم اعمال و آشکار شدن آن ها اشاره ای می کنیم. خداوند می فرماید:
«يوْمَئِذٍ يصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِيرَوْا أَعْمَالَهُمْ– فَمَنْ يعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيرًا يرَهُ–وَمَنْ يعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يرَهُ» (الزلزلة/۶-۸) یعنی آن روز انسان ها به صورت پراکنده بر می گردند، تا اعمالشان به آن ها نشان داده شود، پس هر کس به اندازه ذره ای کار خوب انجام دهد، آن را خواهد دید و هر کس به اندازه ذره ای کار شرّ انجام دهد، آن را خواهد دید.
از این آیات بر می آید که هیچ یک از اعمال انسان چه اعمال خوب و چه اعمال بد حتی به اندازه ذره ای هم که باشد، از بین نخواهد رفت و از توجه انسان در روز قیامت به دور نخواهد ماند و به صاحب عمل ارائه خواهد شد.
باز خداوند می فرماید:
«وَوُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيقُولُونَ يا وَيلَتَنَا مَالِ هَذَا الْكِتَابِ لَا يغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا وَلَا يظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا»(الکهف/۴۹) یعنی: و کتاب ]اعمال[ قرار داده می شود، و خواهی دید که گناهکاران از آن چه در آن است دچار اضطراب و ترس می شوند، و می گویند وای بر ما این چه کتابی است که هیچ کوچک و بزرگی را فرو نگذاشته، جز این که همه را شمرده و به حساب آورده، و آن چه را انجام داده اند، حاضر می یابند و پروردگارت به هیچ کس ظلم نمی کند.
این آیه هم دلالت بر تجسّم اعمال و ظهور آن ها در روز قیامت دارد و این که هیچ عمل کوچکی هم از انسان اعم از اعمال خوب و اعمال بد از بین نخواهد رفت و همه آن ها حاضر و آشکار خواهند شد.
البته موضوع تجسّم اعمال انسان به موضوع «توبه» و از بین رفتن گناهان در اثر آن، و در اثر اعمال حسنه، و همچنین موضوع «حبط اعمال» در اثر شرک و ریا و گناهان دیگر ارتباط پیدا می کند که اگر توفیق نوشتن مقاله ای در این زمینه حاصل شد، به اصل این دو موضوع و ارتباط آن ها با «تجسّم اعمال» و توضیح لازم در این زمینه خواهیم پرداخت.
چگونگی شهادت اعضاء بدن انسان علیه او
اصل موضوع شهادت اعضاء بدن انسان علیه او در چند آیه از قرآن مجید ذکر شده است. اما چگونگی آن باید مورد بحث قرار گیرد. در آیه سوره فصلت- که قبلاً ذکر شد- به اصل موضوع اشاره شده و در آیه بعدی اشاره شده است به این که پوست بدن انسان و اعضاء دیگر بدن و به طور کلی همه چیز در روز قیامت دارای نطق خواهند بود.
به طوری که می فرماید:
«وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَينَا قَالُوا أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنْطَقَ كُلَّ شَيءٍ وَهُوَ خَلَقَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَإِلَيهِ تُرْجَعُونَ»(فصلت/۲۱) یعنی: و به پوست ] بدن [ خود خواهند گفت: چرا علیه ما شهادت دادید؟! خواهند گفت ما را به نطق آورد الله، همان که همه چیز را به نطق آورد و او نخستین بار شما را آفرید و به سوی او برگردانیده می شوید.
از این آیه بر می آید که اعضاء بدن انسان در روز قیامت خاصیت جدیدی پیدا خواهند کرد و آن قدرت نطقی است که خداوند عالم به آنها خواهد داد، به طوریکه قبلاً چنین حالتی در آنها نبود و ظاهراً تعجب انسان ها هم از همین جهت خواهد بود و خطاب به پوست بدن خود خواهند گفت که چرا علیه ما شهادت دادید؟! و احتمالاً به جهت اینکه شهادت دادن چشم و گوش انسان ها خیلی خلاف انتظار نبود، فلذا در آیه مورد بحث خطاب انسان ها به پوست بدنشان فقط ذکر شده در حالیکه موضوع شهادت را در آیه قبلی هم به چشم و گوش و هم پوست بدن نسبت داد.
پوست بدن آنها در جواب سؤال یا عتابشان خواهد گفت: ما را خداوند به نطق آورد. همان خداوند که همه چیز را به نطق آورد. یعنی اینکه در فضای قیامت اشیاء، دارای نوعی نطق خواهند بود. اما اینکه نطق اشیاء در قیامت به چه صورتی خواهد بود، احتیاج به بحثی دارد. ظاهراً تعجب گناهکاران هم از آن جهت خواهد بود که قبلاً چنین صفتی در مورد اشیاء دنیوی یا بعضی از آنها شناخته شده نبود.
به طور کلی « نطق » در مورد انسان یعنی اظهار آنچه در باطن او است. و به اصطلاح گفته می شود: اظهار ما فی الضمیر. نطق در مورد انسان به طور متعارف و متداول از طریق به زبان آوردن الفاظ قراردادی انجام می گیرد. یعنی انسان خواسته خود را به وسیله کلام و سخنان و الفاظی به دیگران اطلاع می دهد اما آنچه که در زمان حیات انسان در دنیا متداول است، طریقه منحصر نطق و تکلّم نیست. یعنی انسان می تواند منظور و نیت و خواسته خود را به طرق دیگری هم به انسان ها اطلاع دهد. مثلاً با رمز و اشاره با دست و چشم و یا نشان دادن وضعیت و حالت یک موجود. به عنوان مثال: اگر عده ای در کنار یک درخت بسیار تنومند و بلند و با تنه ای ضخیم ایستاده باشند و کسی بگوید این درخت دو یا سه ساله است، دیگران از او قبول نخواهند کرد و اگر کسی از آن جمع اشاره کند به بلندی آن درخت و تنه ضخیم آن و بگوید وضعیت درخت حدود عمر آن را نشان می دهد! از او قبول خواهند کرد. یعنی وضعیت درخت حدود عمر آن را نشان می دهد. و در حقیقیت این یک نوع نطق است، اگرچه این نطق با الفاظ قراردادی متداول بین انسان ها همراه نیست!
یا اینکه وضعیت چهره یک انسان غالباٌ حدود عمر او را نشان می دهد، مثل اینکه چهره با طراوت یک نوجوان و موی سر سیاه او و وضعیت چشمان او و همچنین صورت یک پیرمرد و موهای سفید سر و صورت او به نوعی حدود سن و عمر آن دو را معرفی می کند.
پس لازم نیست که نطق اشیاء در روز قیامت از جمله بدن انسان ها با الفاظ قراردادی باشد، و اینکه این شهادت با الفاظ و به صورت متداول دنیوی باشد؛ بلکه به هر شکل و صورتی انجام بگیرد، شهادت آنها به اعمال انسان تحقق پیدا خواهد کرد.
انسان در روز قیامت متوجه خواهد شد که از تمامی اعمال و رفتارهای او در دنیا نوعی نسخه برداری شده و همه اعمال او کوچک یا بزرگ ضبط شده و در فضائی که به او اختصاص یافته بود، محافظت شده است و اعمال او به وجودش نوعی اتصال خواهد داشت. مگر آن اعمال خلافی که با توبه و استغفار مشمول غفران خداوند قرار گرفته و به حسنات تبدیل شده است، و یا آن مقدار اعمالی که به جهت اعمال حسنه او مشمول ستّاریّت خداوند قرار گرفته و از توجهات دیگران پوشیده شده است و بر عکس آن اعمال حسنه ای که با شرک و ریا و گناهان دیگر نابود شده و از بین رفته است، یا در اثر عمل پلید غیبت به شخص غیب شده داده شده و جزو اعمال او محسوب خواهد شد. و همچنین بعضی از گناهان شخص غیبت شونده، به شخص غیبت کننده منتقل خواهد شد و جزو اعمال او به حساب خواهد آمد.
لازم به ذکر است که در شهادت اعضاء بدن و یا هر موجود دیگری در فضای قیامت هیچ نوع دروغ و غیر واقعی بودن راه نخواهد داشت و آن جا باطن اشیاء به طور حقیقی آشکار خواهد شد. نطق از طریق الفاظ قراردادی می تواند غیر واقعی باشد و انسان مطلبی را به صورت دروغین اظهار کند.اما نطق در قیامت به صورت حقیقی خواهد بود و آن نوع نطق دروغ بردار نیست، چون حقیقت اعمال و نیت ها ظهور خواهد کرد. و این نوع نطق در عالم دنیا هم نمونه های مشابهی دارد. مثل این که: درختان موجود در باغ و مزرعه یک کشاورز و یا در خانه یک شخص، نشان می دهد که او چه نوع درختی را کاشته و چه مقدار برای پرورش آن فعالیت کرده است و به طور تقریبی چه مدتی است که اقدام به کاشتن آن درختان کرده است.
به طوری که گفته شد، شهادت اشیاء بر اعمال انسان و نطق در این زمینه منحصر به اعضاء بدن انسان نخواهد بود، بلکه همه اشیاء محیط اطراف انسان و موجودات دیگر به نحوی از اعمال و رفتارهای انسان حتی نیت ها و اراده های او به طور مستمر نسخه برداری و یا اعمال انسان را ضبط می کنند و این اعمال ضبط شده روز قیامت پخش و آشکار خواهد شد و این موضوع نباید موجب تعجب شود چون وقتی صدا و اعمال انسان در یک قطعه نوار پلاستیکی و امثال آن ضبط می شود و می شود آن را نگاه داری یا پخش کرد، چرا ضبط اعمال انسان و پخش و انتشار آن در شرایط دیگر از طریق اشیاء موجود در اطراف او تعجب آور باشد. البته منظور این نیست که اعمال انسان به همان صورتی که متداول است یعنی شبیه آن چه در فیلمبرداری و ضبط صوت انجام می گیرد، خواهد بود. نه بلکه این یک مثالی بود برای موضوع مورد بحث. اما در مورد انسان و اعمال او باید توجه کرد که اصل عمل و آثار و نتایج آن به وسیله موجوداتی به نام ملائکه و موجودات دیگر ضبط و محافظت می شود و در عالم دیگر خود این اعمال و آثار و نتایج آن ها حالت ظهور پیدا خواهد کرد.
با ذکر کلامی از امیرالمؤمنین علی (ع) این بحث را خاتمه می دهیم. آن حضرت می فرماید:
«الصَّدَقَةُ دَوَاءٌ مُنْجِحٌ، وَأَعْمَالُ الْعِبَادِ فِی عَاجِلِهِمْ، نُصْبُ أَعْیُنِهِمْ فِی آجَالِهِمْ»(۱). یعنی: صدقه داروی شفا بخشی است . و اعمال انسان ها در دنیا در صحنه های زندگی اخروی مقابل چشمان آن ها قرار خواهد گرفت.
الیاس کلانتری
۹۴/۱۱/۱۱
پاورقی:
۱-نهج البلاغه، حکمت ۷