۱۷۲-چرا ابلیس با ارتکاب فقط یک گناه از درگاه خداوند رانده شد؟!

1425992795_img12440890سؤال:با توجه به اینکه در سوره سبأ آیه ۲۰ می فرماید: «و قطعاً ابلیس گمان خود را در مورد آن ها راست یافت و جز گروهی از مؤمنان بقیه از او پیروی کردند» و همچنین با توجه به جایگاه ویژه ابلیس نزد خداوند (تا جائی که در برخی روایات ذکر شده است که لقب او نزد فرشتگان عزازیل یعنی عزیز خداوند بوده است) چگونه است که انسان ها هر روز شاید بدتر از ابلیس از فرمان خداوند سرپیچی می کنند و خداوند به آن ها وعده آمرزش می دهد، اما ابلیس یک بار در مقابل انسان (و نه خداوند) سجده نکرد، از درگاه الهی به بدترین شکل رانده شد؟!

پاسخ: از آیه مورد نظر بر می آید که تصور ابلیس در مورد گروهی از مردم یعنی قوم سبأ و یا همه انسان ها درست بود، یعنی او گمان می کرد اکثر فرزندان آدم (ع) را فریب خواهد داد و این تصور و گمان او هم درست بود و مردم از او پیروی کردند جز گروهی از مؤمنان.

پس از این آیه مقام و موقعیت خاصی برای ابلیس ثابت نمی شود. او به خداوند گفته بود که:

«لَأُزَينَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَلَأُغْوِينَّهُمْ أَجْمَعِينَ–إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ» (الحجر/ ۳۹-۴۰) یعنی من زینت خواهم داد برای آن ها در زمین و همه آن ها را خواهم فریفت جز بندگان خالص تو را. تصور ابلیس مطابق این آیات فریفتن همه فرزندان آدم بود، جز مخلصینی از بندگان، حال هر نوع فریفتن و به هر میزان تأثیر گذاری که مورد نظر باشد، و تصور ابلیس در این زمینه درست بود و تحقق یافت و جز عده ای از مؤمنان بقیه از او فریب خوردند! اما عزازیل یک کلمه عبری است و یکی از نام های ابلیس است،(۱) اما اینکه او جایگاه ویژه ای نزد خداوند داشت، قابل اثبات نیست و از کلمه عبری «عزازیل» این مطلب بر نمی آید، اگر چه بعضی چنین مطلبی گفته اند، اما به هر حال او یکی از ملائکه بود و همراه آن ها. بطوریکه امیرالمؤمنین علی (ع) در یکی از خطبه های خود- بنام خطبه قاصعه- در مورد او کلمه «مَلَک» را بکار برده است. بطوریکه فرمود:

«ما كانَ اللّهُ سُبْحانَهُ لِيُدْخِلَ الْجَنَّةَ بَشَراً بِاَمْر اَخْرَجَ بِهِ مِنْها مَلَكاً»(۲) یعنی خداوند سبحان انسانی را وارد بهشت نمی کند از جهت امری که به خاطر آن مَلَکی را از آنجا اخراج کرد.

مراد امام علی (ع) این است که خداوند ابلیس را در عین حال که او فرشته ای بود به جهت تکبر و نافرمانی از بهشت بیرون کرد و طبعاً انسانی را با داشتن چنین صفتی وارد بهشت نخواهد کرد.

اما مطلب اصلی در سؤال شما این است که انسان ها بطور مکرر کاری را از نوع کار ابلیس انجام می دهند و مرتکب گناهان زیادی می شوند، در عین حال خداوند آن ها را مثل ابلیس طرد نمی کند و به آن ها وعده آمرزش می دهد، اما چگونه است که ابلیس را به خاطر سجده نکردن برای آدم و نه خداوند، از درگاهش راند؟!

در پاسخ می گوئیم: اوّلاً: تکبر ابلیس در مقابل خداوند بود و نه آدم! یعنی او از فرمان خداوند سرپیچی کرد. چون وقتی خداوند به او دستور داد که برای آدم سجده کند، و او از اجرای فرمان خداوند خودداری کرد، گناه او تمرّد از فرمان خدا و تکبر در مقابل خداوند محسوب می شود. وقتی خداوند به ملائکه و از جمله ابلیس دستور سجده داد، آن سجده در حقیقت سجده برای خداوند حساب می شود. یعنی ابلیس در حقیقت از سجده برای خداوند خودداری کرده است.

اما اینکه چرا ما انسان ها با وجود ارتکاب گناهان زیاد از درگاه خداوند رانده نمی شویم و بلکه در اثر توبه و استغفار مشمول رحمت خداوند و غفران او قرار می گیریم، اما ابلیس با ارتکاب یک گناه و یک تمرّد از درگاه خداوند رانده شد، جهتش این است که ما در عالم دنیا قرار داریم و در زندگی زمینی به سر می بریم و در این نوع زندگی به جهت عوامل متعددی امکان ارتکاب گناه وجود دارد! اما ابلیس در مقامی قرار داشت که آنجا مقام تمرّد و عصیان نبود، بلکه آنجا مقام اطاعت خالص از خداوند بود، آنجا مراتب برتری از جلال و عظمت خداوند تجلّی داشت، اما عالم دنیا نسبت به انسان های عادی حالت و وضعیت دیگری دارد بعنوان مثال: انسان ها بعضی از رفتارها را در بین دوستان و آشنایان و اعضاء خانواده خود انجام می دهند، مثل تندی کردن با افراد عادی و اعضای خانواده و داد و فریاد کردن و احیاناً اهانت به آن ها! اما همین نوع اعمال را در بعضی اجتماعات و در حضور انسان های محترم انجام نمی دهند. همچنین در بعضی اماکن مقدس حرمتی را رعایت می کنند که آن حرمت اختصاص به آن اماکن دارد. فرق است بین این که انسان گناهی را در منزل و یا محل کار خود انجام دهد، با آن که همان گناه را در مسجد الحرام و کنار کعبه مرتکب شود. خیلی از انسان ها در محیط زندگی خود با اندک عصبانیت به انسان ها دیگر پرخاش می کنند و با صدای بلند به آن ها اهانت می کنند، اما از همان رفتار در مکان های مقدس خودداری می کنند.

پرسش و پاسخ ـ 5،چرا در قرآن کریم ابلیس به صورت جمع وجود ندارد؟
بخوانید

همچنین یک وقت یک انسان های عادی بالخصوص در سنین پائین عمر و در جوانی رفتارهائی را از خود بروز می دهند، اما یک دانشمند دینی و یک انسان در سن بالای عمر از ارتکاب همان رفتارها خودداری می کند.

خلاصه، اینکه مقامی که ابلیس در آنجا قرار داشت، مقام اطاعت کامل و خالص از خداوند بود و نه مقام تمرّد و تکبر و نافرمانی! و این است فرق رفتار ابلیس و رفتار انسان های عادی در عالم دنیا که دار الغرور است. این مطلب از توجه دقیق به بعضی از آیات قرآن در داستان سجده ملائکه به آدم (ع) و خودداری ابلیس، روشن می شود و بعنوان نمونه به یکی از آن موارد اشاره ای می کنیم:

وقتی خداوند به ابلیس گفت: چه چیزی مانع سجده کردن تو شد وقتی که من به تو امر کردم؟! او گفت من از او بهترم، چون مرا از آتش آفریدی و او را از خاک! خداوند فرمود:

 «فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا يكُونُ لَكَ أَنْ تَتَكَبَّرَ فِيهَا فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرِينَ» (الأعراف/۱۳) یعنی: از آن مقام پائین برو و به تو نمی رسید که در آنجا تکبر ورزی! قابل توجه است که در آیه دو بار به مقام و جایگاه ابلیس، قبل از تمرّد او اشاره شده یکی در کلمه «منها» و دیگری در کلمه «فیها» یعنی دو بار ضمیر «ها» در این دو کلمه به موقعیت آن جایگاه اشاره کرده است. که منظور از آن جایگاهی است که ابلیس با سایر ملائکه در آنجا قرار داشتند و آن جایگاه در عالم دنیا نبود و ابلیس بعد از اخراج از آن مقام و هبوط از آنجا به عالم دنیا آمد.

نکته دیگر اینکه ابلیس می توانست از گناه خود توبه کند و مشمول بخشش خداوند قرار گیرد، اما تکبر او مانع شد به راه نادرست خود ادامه داد و در مسیر گناهان بیشتری به حرکت در آمد.

البته تذکر این نکته هم ضروری است که انسان نباید نسبت به گناهان خود بی اعتنائی کند. یعنی صِرف اینکه او در دنیا قرار دارد و محرک هائی نسبت به گناهان در محیط زندگی او وجود دارد، نباید بهانه ای برای ارتکاب گناهان شود. همچنین وعده بخشش خداوند و مهربانی و رحمت او نباید عامل جرأت یافتن برای ارتکاب گناهان شود! چون گناه بمنزله غذای آلوده روحی است که با اعمال خلاف انسان وارد روح او می شود و روح او را آلوده می کند، اما در هر صورت اگر گناهی مرتکب شد، باید سریعاً توبه کند و روح خود را با استغفار و توبه و اعمال صالح شستشو کند و آثار گناه را از بین ببرد. اما هیچ عاقلی بدن و لباس پاک خود را عمداً آلوده نمی کند به هوای اینکه امکان شستن و پاک کردن مجدد آن وجود دارد و یک وقت هم ممکن است انسان فرصت توبه و پاکسازی روح را پیدا نکند و گناه او گناهان دیگر را به دنبال بیاورد و مشمول مجازات های خداوند در همین دنیا هم بشود، علاوه بر مجازات های عظیم اخروی.

الیاس کلانتری

۹۵/۲/۲۰

پاورقی ها:

۱-لغت نامه دهخدا، کلمه عزازیل

۲-نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲ مشهور به خطبه قاصعه

 

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن