۲۷۹- آیا انسان ها قبل از روز قیامت وارد بهشت یا جهنم می شوند یا محل زندگی و اقامت آن ها در روز قیامت تعیین می شود؟!

jungle-1-800x500کلیات

* انسان ها چه زمانی وارد بهشت یا جهنم می شوند؟

* بهشت و جهنم در دو مرتبه و مرحله برای انسان ها تحقّق و ظهور خواهد یافت یکی در عالم برزخ و دومی در زمان قیامت کبری.

* اگر انسان ها در زمان رحلت وارد بهشت و جهنم می شوند پس حادثه قیامت و محاکمه انسان ها چه موقعیتی خواهد داشت؟!

* محاکمه روز قیامت و حوادث دیگر آن مثل محاکمه انسان ها در دادگاه های دنیا و حوادث دنیوی نخواهد بود.

* نباید روز قیامت را صِرفاً روز محاکمه انسان ها تلقّی کرد.

* محاکمه و محاسبه روز قیامت صورت و حالت حقیقی و طبیعی دارد نه قراردادی و از نوع آنچه در دادگاه های دنیوی متداول است.

* در روز قیامت انسان ها برای شروع دوره جدیدی از حیات خود محشور می شوند و حیات برزخی آن ها تبدیل به حیات اخروی می شود.

* مراد از «روز» درباره قیامت معنی عرفی این کلمه نمی باشد بلکه مراد دوره ای از زمان است که نسبت به بعضی از انسان ها صدها برابر عمر دنیوی آن ها خواهد بود.

* طول روز قیامت نسبت به بعضی از انسان ها معادل پنجاه هزار سال از سال های دنیوی خواهد بود.

* نباید روز قیامت را صِرفاً روز محاکمه تلقّی کرد بلکه بهتر است به آن، روز محاسبه گفته شود.

* روز قیامت زمان شروع زندگی اخروی ابدی است و روز رسیدن انسان ها به مقصدی که از آفرینش آن ها در نظر گرفته شده است.

* * * * * * * * * *

سؤال: در بعضی از احادیث یا تفسیر آیاتی از قرآن گفته می شود که انسان ها در حادثه مرگ وارد بهشت یا جهنم می شوند، اما آنچه مشهور است و بطور آشکار از آیات قرآن برمی آید محل زندگی انسان ها در عالم آخرت در روز قیامت تعیین می شود، و اگر انسان ها وقت از دنیا رفتن وارد بهشت یا جهنم می شوند، پس محاکمه روز قیامت به چه منظور انجام می گیرد؟! لطفاً این موضوع را توضیح دهید.

پاسخ: طبق آنچه از آیاتی از قرآن مجید و احادیث رسول اکرم- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و امامان معصوم- علیهم السلام- برمی آید، بهشت و جهنم در دو مرتبه و مرحله برای انسان ها تحقّق و ظهور می یابند، یک مرتبه از آن ها در عالم برزخ و مرتبه دیگر در عالم آخرت.

ما قبلاً هم به سؤالی شبیه سؤال شما یک پاسخ فشرده و کوتاهی نوشتیم و در بخش پرسش و پاسخ با شماره- ۱۲۳ تحت عنوان:

«آیا اکنون و در حال فعلی بهشت و جهنم وجود دارند؟!»

اما در پاسخ این سؤال که نسبت به سؤال فوق الذکر جنبه تفصیلی دارد قطعه ای از پاسخ آن سؤال را عیناً از همان مقاله ذکر می کنیم و بعد به شرح و توضیح موضوع محاکمه روز قیامت می پردازیم:

از بعضی آیات قرآن به طور تقریباً صریح و از بعضی دیگر به طور ضمنی و همچنین از روایات زیادی بر می آید که دو نوع یا دو مرتبه بهشت و جهنم در عالم وجود دارد. یکی «بهشت و جهنم برزخی» دیگری «بهشت و جهنم اخروی».

بهشت و جهنم برزخی الان وجود دارد و انسان هائی که از دنیا رفته اند در آن جا به سر می برند. بهشت برزخی مرتبه ای از بهشت اخروی است و مراتبی از نعمت های بهشتی خداوند در آن جا وجود دارد، بعضی از انسان ها در همان لحظه انتقال از عالم دنیا یعنی زمان رحلتشان وارد آن بهشت می شوند! و بعضی دیگر- به نسبت اعمال صالح خود- بعد از مدتی وارد آن می شوند. و این که در سوره «یس» آمده: به فردی که کشته شده بود گفته شد: «وارد بهشت شو» مراد همان بهشت برزخی است. توضیح این که نقل کرده اند وقتی حضرت عیسی – علیه السلام- دو نفر را به عنوان رسول خود به شهر انطاکیه فرستاد تا آن ها مردم را به سوی الله دعوت کنند و از بت پرستی نهی کنند، و بت پرستان با آن ها مقابله کردند و شخصی به نام «حبیب صاحب یس» از نمایندگان حضرت عیسی – علیه السلام- از آن ها دفاع کرد. و مردم را به یکتاپرستی و ترک بت پرستی دعوت کرد. از آیاتی که در سوره «یس» در این زمینه آمده، بر می آید که مردم او را کشتند، خداوند می فرماید:

«قِيلَ ﭐدْخُلِ ﭐلْجَنَّةَ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ — بِمَا غَفَرَ لِي رَبِّي وَجَعَلَنِي مِنَ ﭐلْمُکْرَمِينَ» (یس / ۲۶-۲۷) یعنی به او گفته شد وارد بهشت شو، او گفت: ای کاش قوم من می دانستند که چگونه من مشمول غفران پروردگارم قرار گرفتم و مرا از تکریم شده ها قرار داد.از این آیه بر می آید که شخصی که از رسولان دفاع کرد و مردم را به خدا پرستی دعوت کرد، به محض کشته شدن وارد بهشت شده، پس طبعاً باید بهشت در حال فعلی یعنی قبل از قیامت کبری وجود و تحقّق داشته باشد.

مرحوم علامه طباطبائی (رضوان الله تعالی علیه) می فرماید: به طوری که از سیاق بر می آید خطاب در این آیه به شخص مورد بحث است و از آن روشن می شود که مردم او را کشتند، و از ساحت عزت پروردگار به او خطاب شد که داخل بهشت شو… در این صورت بین کشته شدن او و داخل شدن در بهشت فاصله ای نبود، یعنی کشته شدن او به دست کفّار همان بود و ورود او به بهشت همان. و مراد از بهشت در این صورت بهشت برزخی است غیر از بهشت آخرت.(۱)

در مورد «جهنم برزخی» هم در قرآن اشاراتی وجود دارد، از جمله:

«وَمِنْهُم مَّن يَقُولُ ﭐئْذَن لِّي وَلَا تَفْتِنِّي أَلَا فِي ﭐلْفِتْنَةِ سَقَطُواْ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِـﭑلْکَافِرِينَ» (التوبه / ۴۹) یعنی از آن ها کسانی هستند که می گویند به من [در ماندن و عدم شرکت در جهاد] اذن بده و مرا به فتنه نیانداز، آگاه باش که آن ها خود در فتنه افتادند و جهنم احاطه دارد به کافران.

و باز می فرماید: «يَسْتَعْجِلُونَکَ بِـﭑلْعَذَابِ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِـﭑلْکَافِرِينَ — يَوْمَ يَغْشَاهُمُ ﭐلْعَذَابُ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَيَقُولُ ذُوقُواْ مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» (العنکبوت / ۵۳-۵۴) یعنی از تو با شتاب درخواست عذاب می کنند [به قصد استهزاء یا تکذیب] و اگر زمان تعیین شده ای نبود، عذاب قطعاً به آن ها می رسید و آن ها را به طور ناگهانی فرا می گرفت، به طوریکه خبر دار نمی شدند، و از تو با عجله، عذاب درخواست می کنند، در حالی که جهنم به کافران احاطه دارد.

از این آیات بر می آید که جهنم در حال فعلی برقرار است و به کافران احاطه دارد و فاصله بین آن ها و ورود در جهنم فقط حادثه مرگ آن ها است.

در مورد قوم فرعون که با نزول عذاب خداوند در دنیا غرق شدند می فرماید:

«مِمَّا خَطِيئَاتِهِمْ أُغْرِقُواْ فَأُدْخِلُواْ نَاراً فَلَمْ يَجِدُواْ لَهُم مِّن دُونِ ﭐللَّهِ أَنصَاراً» (نوح / ۲۵) یعنی به سبب گناهانشان غرق شدند و آن ها را در آتشی داخل گردانیدند، پس در مقابل خدا یارانی برای خود نیافتند.

از این آیه بر می آید بین غرق شدن آل فرعون و داخل آتش شدن آن ها فاصله ای وجود نداشته است. و در آیه دیگری موضوع وارد کردن آل فرعون در آتش با تفصیلی نسبت به این آیه بیان شده است، به طوری که فرمود:

«ﭐلنَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوّاً وَعَشِيّاً وَيَوْمَ تَقُومُ ﭐلسَّاعَةُ أَدْخِلُواْ ءَالَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ ﭐلْعَذَابِ» (غافر / ۴۶) یعنی آن ها صبح و شب به آتش عرضه می شوند و روزی که ساعت بر پا می شود [ندا داده می شود] آل فرعون را داخل کنید در شدیدترین عذاب. از این آیه بر می آید که آل فرعون اکنون در عذاب آتش قرار دارند و روز قیامت عذاب شدیدتر شامل آن ها خواهد شد. یعنی جهنم اخروی عذابش از جهنم برزخی شدیدتر است.

بطوریکه از بحث نقل شده از پاسخ سؤال قبلی روشن شد، بهشت و جهنم برای انسان ها در دو مرحله شروع می شود یکی در زمان رحلت او از دنیا یعنی حادثه قیامت صغری و دومی در روز قیامت کبری.

اما اینکه گفته شد اگر انسان ها به محض رحلت از دنیا وارد بهشت یا جهنم می شوند پس در آن صورت حادثه قیامت و محاکمه انسان ها چه موقعیتی در سرنوشت انسان و تعیین محل زندگی اخروی او خواهد داشت؟! و اینکه آیا عادلانه است که انسان قبل از روز قیامت و محاکمه در آن وارد بهشت یا جهنم شوند؟!

در توضیح موضوع و پاسخ این سؤال عرض می کنیم که محاکمه روز قیامت و حوادث دیگر آن عیناً مثل محاکمه در دادگاه های دنیا و حوادث دنیوی نمی باشد. حوادث عالم پس از مرگ و قوانین حاکم به آن عالم تفاوت های زیادی با حوادث عالم دنیا و قوانین حاکم بر آن دارند اگرچه بین آن ها تشابهاتی هم وجود دارد و اصل عدالت و فضل پروردگار عالمیان در هر دو عالم یعنی در دنیا و آخرت برقرار است!

در این بحث متذکر دو نکته بسیار بااهمیت می شویم و به شرح و توضیح آن ها می پردازیم:

۱-نباید روز قیامت را صِرفاً روز محاکمه انسان ها تلقّی کرد.

۲-محاکمه و محاسبه روز قیامت صورت و حالت حقیقی و طبیعی دارد نه قراردادی و از نوع آنچه در دادگاه های دنیوی برقرار می باشد.

توضیح اینکه در اصل، روز قیامت جهت حصول و تحقّق کامل شرایط صعود انسان ها از عالم دنیا و ورود آن ها به بهشت برقرار خواهد شد. همچنانکه خدای تعالی فرمود:

«وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا» (النبأ/۱۹) در این آیه اشاره ای شده است به گشوده شدن آسمان و پدید آمدن درهائی در آن و صعود انسان ها از عرصه قیامت.

علامه طباطبائی (ره) در تفسیر این آیه می فرماید: پس عالم انسانی به عالم ملائکه متصل می شود. و در بحث روائی مربوط به این آیه هم به نقل از تفسیر قمی آورده است که درهای بهشت ]به روی اهل آن[ باز می شود.

توضیح اینکه در روز قیامت انسان ها برای شروع دوره جدیدی از حیات خود محشور می شوند و حیات برزخی آن ها در آن حادثه تبدیل به حیات اخروی می شود. و در آن دوره اعمال انسان ها هم ظهور می کند و بصورت خاصی مورد بررسی و محاسبه قرار می گیرد. و نوع زندگی اخروی انسان ها در آن روز یعنی آن دوره از زمان تعیین می شود.

آموزش های آسمانی - 33 ، تفسیر سوره مدثر
بخوانید

 بطوریکه قبلاً متذکر شدیم مراد از «روز» درباره قیامت معنی عرفی این کلمه نمی باشد! بلکه مراد دوره ای از زمان است که نسبت به بعضی از انسان های آن دوره کوتاه خواهد بود و نسبت به بعضی دیگر چندین هزار سال و نهایتاً پنجاه هزار سال، به لحاظ سال های دنیوی خواهد بود.

در جریان بررسی و محاسبه اعمال انسان ها و ظهور و تجسّم آن ها، طبعاً اعمال خلاف انسان ها و گناهان آن ها هم مورد محاسبه قرار خواهد گرفت! اما نباید تمام حادثه و زمان قیامت را بعنوان روز محاکمه و مجازات- به معنی عرفی- تلقّی کرد. بلکه ارزیابی و محاسبه روز قیامت از نوعی که ذیلاً توضیح داده خواهد شد- شامل همه اعمال اعمّ از اعمال خوب یعنی «حسنات» و «صالحات» و همچنین گناهان و «سیّئات» خواهد بود.

پس نباید روز قیامت را صِرفاً و فقط روز محاکمه تلقّی کرد بلکه بهتر است به آن روز محاسبه گفته شود، همچنانکه امام امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- در کلام شریف خود فرموده:

«وَ إِنَّ الْيَوْمَ عَمَلٌ وَ لَا حِسَابَ وَ غَداً حِسَابٌ وَ لَا عَمَلَ» (۲) یعنی: امروز ]فرصت زندگی دنیوی[ روز عمل است و نه حساب و فردا ]روز قیامت[ روز حساب است و نه عمل.

روز قیامت زمان شروع زندگی اخروی ابدی است و رسیدن انسان ها به مقصدی که از آفرینش آن ها در نظر گرفته شده و یا سقوط در جهنم و شقاوت و مصیبت های عظیم و یا بی پایان، لذا نباید آن حادثه عظیم و آن دوره از حیات انسانی را که صدها برابر عمر دنیوی انسان است صِرفاً جهت محاکمه و همین عنوان تلقّی کرد. چون محاکمه غالباً و در عرف دنیوی جریانی است که عمدتاً یک نوع بار منفی دارد، پس بهتر است گفته شود روز قیامت روز به نتیجه رسیدن تلاش های انسان در دنیا و محصول برداری از زراعت دنیوی انسان ها و رسیدن به مقصد مطلوب حیات و همچنین روز محاسبه اعمال انسان ها و محاکمه خلافکاران است.

اما اینکه آیا انسان ها قبل از قیامت وارد بهشت یا جهنم می شوند یا در روز قیامت؟! در پاسخ این سؤال مقدمتاً اشاره ای شد به اینکه بهشت و جهنم در دو مرتبه و مرحله ظهور و تحقّق می یابند و به عبارت دیگر دو نوع بهشت و جهنم در عالم وجود دارد یکی بهشت و جهنم برزخی و دیگری بهشت و جهنم اخروی بهشت و جهنم برزخی- بطوریکه اشاره شد- اکنون تحقّق دارد و برقرار است و انسان های اهل بهشت بعد از رحلت و انتقال از دنیا یا فوراً و بدون فاصله و یا بعد از گذشت زمانی و طی مراحلی وارد آن بهشت می شوند-  متناسب با اعمال آن ها در دنیا- و به بیان دیگر محل زندگی آن ها به بهشت برزخی متّصل است و تا روز قیامت در آن فضا به سر می برند و از نعمت های بهشتی متناسب با اعمال و عبادات خود بهره مند می شوند.

همینطور اهل جهنم هم بعد از زمان رحلت وارد جهنم برزخی می شوند و تا روز قیامت متناسب با گناهان و اعمال خلاف دنیوی خود در فضای جهنم برزخی محبوس می شوند و مراتبی از عذاب های جهنم اخروی شامل آن ها می شود.

نکته مهم قابل تذکر در این زمینه این است که بهشت و جهنم برزخی و بهشت و جهنم اخروی حقایق کاملاً جدا از اهمّ و متفاوت با هم نیستند و بلکه بهشت برزخی مرتبه ای از بهشت اخروی است و بعضی از نعمت های بهشت اخروی در آن وجود دارد و انسان ها تا روز قیامت از آن نعمت ها بهره مند خواهند بود و اما مراتب برتر نعمت های پروردگار عالمیان و لذت های ناشی از آن ها و بهره مندی دائمی و همیشگی از آن ها در بهشت اخروی برقرار خواهد بود. و همین طور در جهنم برزخی مراتبی از عذاب ها و مجازات ها برقرار خواهد بود.

مطلب آخر اینکه بعضی می گویند اگر انسان در روز قیامت مورد محاکمه و محاسبه اعمال قرار خواهد گرفت، چگونه می شود او قبل از قیامت و محاکمه و محاسبه اعمالش مشمول مجازات ها و عذاب ها قرار بگیرد؟!

در پاسخ این سؤال عرض می کنیم که مجازات ها و پاداش های خدای تعالی در عالم بعدی و زمان بعد از رحلت انسان از نوع مجازات ها و پاداش های قراردادی دنیوی نیست بلکه آن ها نتیجه حقیقی و طبیعی اعمال انسان ها است. این موضوع احتیاج به توضیحی دارد و قبلاً ۳ مقاله در ارتباط با این موضوع در همین وبسایت، بخش پرسش و پاسخ منتشر شده. موضوع مقالات و شرح و توضیح مطالب آن ها مشتمل بر نکات دقیق علمی بود.(۳) توصیه می کنیم آن مقالات در این زمینه مورد مطالعه قرار بگیرد تا مجبور به تکرار آن مباحث نشویم. اما ناچار جهت حداقل توضیح موضوع و رفع ابهام اصلی دو قطعه از یک مقاله منتشر شده قبلی را از آن نقل می کنیم:

«در عالم آخرت پاداش و مجازات اعمال و محاسبه آن ها مثل نظام موجود در جوامع بشری و در دادگاه های دنیوی نیست. بلکه پاداش ها و مجازات ها نتیجه طبیعی و قهری اعمال انسان ها می باشند. به عنوان مثال اگر یک کشاورز در مزرعه خود بذر یک گیاه بی ارزش و بی فایده و یا یک گیاه سمی را بپاشد و آن را آبیاری کند، مزرعه او پر از گیاه بی ارزش و یا سمی خواهد شد. و یا این نوع گیاه حالتی انگلی نسبت به مزرعه و گیاهان مفید و درختان آن مزرعه پیدا خواهد کرد.

روییدن آن گیاه بی ارزش و انگل در حقیقت مجازات عمل آن کشاورز خواهد بود. و بر عکس اگر آن کشاورز بذر یک گیاه ارزشمند و قیمتی را در مزرعه خود بکارد و آن را آبیاری کند، محصولی را که از آن گیاه ارزشمند قیمتی به دست خواهد آورد، پاداش عمل او محسوب خواهد شد».(۴)

«این نوع پاداش و مجازات اعمال، قراردادی و اعتباری نیست، بلکه نتیجه طبیعی اعمال انسان ها است. و به آن ها پاداش و مجازات حقیقی و طبیعی گفته می شود. یعنی پاداش ها و مجازات ها در نظام زندگی دنیوی از یک نظر به دو قسم تقسیم می شوند و آن دو عبارتند از:

۱-پاداش و مجازات قراردادی و اعتباری.

۲-پاداش و مجازات حقیقی و طبیعی.

 پاداش و مجازات نوع اول مثل قبول شدن یک شخص در امتحانات متعارف مثل دروس مدارس و دانشگاه ها و یا قبولی در آزمایش رانندگی و دریافت گواهینامه مربوط به آن و امثال آن ها.

و در جهت مقابل مثل مردود شدن در امتحانات متداول در مدارس و دانشگاه ها و عدم احراز شرایط استخدام در سازمان های اجتماعی و امثال آن ها.

در عالم آخرت پاداش ها و مجازات ها از نوع حقیقی و طبیعی خواهد بود. یعنی اعمالی که در عالم دنیا از انسان ها سر می زند، آثاری در بدن و روح شخص صاحب عمل ایجاد می کند، بخشی از آثار اعمال در همین دنیا هم شامل صاحب آن اعمال می شود، مثل ابتلاء به انواع بیماری ها که نتیجه نوع زندگی انسان و نوع غذا خوردن او و عوامل دیگر می باشد. و بر عکس داشتن بدن سالم و نیرومند و روح سالم در بعضی افراد که نتیجه رعایت اصول بهداشتی مربوط به بدن و روح انسان و انجام بعضی از انواع ورزش ها و پیدا کردن آرامش روحی و نشاط زندگی در اثر ارتباط با خداوند عالم و اتصال به معنویات ناشی از آن می باشد. این آثار مجازات یا پاداش دنیوی بعضی از اعمال و رفتارهای انسان ها می باشد و این پاداش ها و مجازات ها در عالم آخرت بسیار عظیم تر و گسترده تر خواهد شد. پس مجازات و پاداش های اخروی مثل مجازات ها و پاداش های قراردادی متعارف در دنیا نخواهد بود».(۵)

مطالب فوق الذکر ابهام موجود در سؤال مورد بحث را هم برطرف می کند! توضیح اینکه وقتی پاداش و مجازات اخروی اثر حقیقی و طبیعی اعمال انسان باشد، محاکمه قیامت و یا محاسبه اولیه اعمال و در زمان رحلت، از نوع متعارف دنیوی نخواهد بود. بلکه حقیقت آن شروع و ظهور آثار اعمال خواهد بود و این آثار حتی از زمان انجام فعل و در زندگی دنیوی هم شروع می شود. یعنی مرتبه و مرحله ای از پاداش و مجازات حقیقی و طبیعی اعمال انسان ها از زمان انجام اعمال در همین زندگی دنیوی شامل حال صاحب عمل می شود و مراتب بالاتر و بیشتر آن ها در لحظه رحلت و انتقال از دنیا تحقّق می یابد و مرتبه و مرحله نهائی در روز قیامت و ادامه زندگی اخروی ظهور و تحقّق می یابد و شامل حال صاحب عمل می شود.

با این وصف و در حقیقت یک نوع محاکمه و محاسبه اعمال و نتایج آن ها یعنی پاداش ها و مجازات ها بعد از رحلت از دنیا و قبل از قیامت و در همان عالم برزخ برقرار می شود یعنی در زمان «قیامت صغری» که قبلاً درباره آن بحثی به میان آمد.

الیاس کلانتری

۱۳۹۷/۱۱/۱۹

پاورقی ها:

۱-وبسایت حکمت طریف، بخش پرسش و پاسخ، سؤال شماره- ۱۲۳، تحت عنوان: «آیا اکنون و در حال فعلی بهش و جهنم وجود دارد؟!»

۲-نهج البلاغه، خطبه ۴۲

۳-عناوین و شماره های مقالات فوق الذکر عبارتند از:

۶۵-آیا خداوند مهربان بنده های خود را مجازات می کند؟

۶۶-حقیقت عذاب های خداوند یا عذاب های اخروی چیست؟

۱۵۱-محاسبه پاداش و مجازات اعمال انسان ها در آخرت بر چه مبنائی خواهد بود؟!

۴-وبسایت حکمت طریف، بخش پرسش و پاسخ، مقاله شماره- ۱۵۱

۵-همان

 

 

 

 

 

 

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن