۱۶۱-منظور از این که نماز از زشتی ها باز می دارد چیست؟!

کعبهسؤال:در این آیه «ان الصلاة تنهی عن الفحشاء و المنکر و لذکر الله اکبر» اولاً: نماز چگونه از زشتی ها باز می دارد؟! ثانیاً: منظور از ذکر خدا که از نماز بالاتر است چیست؟! آیا این ذکر خدا شامل یک سری کلمات خاص می باشد؟!

پاسخ:خداوند در آیه مورد نظر انسان ها را به بر پا داشتن نماز توصیه کرده است و می فرماید:

«أَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَاللَّهُ يعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ» (العنکبوت/۴۵) یعنی نماز را بر پای دار که نماز از کارهای زشت و ناپسند باز می دارد و یاد خدا بزرگتر ]و بالاتر[ است و خداوند می داند آن چه را انجام می دهید. در آیه کریمه علاوه بر دستور به بر پای داشتن نماز به حکمت و آثار و فواید آن هم اشاره شده است.

اولاً لازم به ذکر است که ظاهر آیه خطاب به شخص پیامبر خدا (ص) می باشد به طوری که در اول آن فرمود:

«اتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ» یعنی: بخوان آن چه را از کتاب به تو وحی شد. اما مراد از آن عموم مؤمنان هستند یعنی هم پیغمبر خدا (ص) و هم پیروان او، به طوری که در انتهای آیه فرمود:

«وَاللَّهُ يعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ» یعنی خدا می داند آن چه را انجام می دهید. اما آیه کریمه هم، مشتمل بر دستور خداوند در مورد نماز است و هم اشاره ای به فواید و آثار آن دارد. ما در این بخش به قسمت اول سؤال پاسخ می دهیم و موضوع ذکر خدا را در قسمت دوم تحت عنوان: منظور از ذکر خدا چیست؟! پاسخ خواهیم داد.

اما این که نوشته اید منظور از ذکر خدا که از نماز بالاتر است چیست؟! پاسخ اجمالی به این قسمت از سؤال این است که منظور از آیه مورد بحث این نیست! بلکه منظور این است که نماز دو فایده یا دو نوع فایده دارد، یکی: این که از زشتی ها و کارهای ناپسند باز می دارد، دیگری: این که ذکر خدا فایده دوم نماز است و این فایده دوم از اولی بزرگتر و برتر است.

اما پاسخ سؤال اول این است که: طبیعت نماز اهل نماز را از ارتکاب زشتی ها باز می دارد، یعنی نماز در اصل این خاصیت را دارد و این باز داشتن از زشتی ها و گناهان اثر طبیعی نماز است. چون در حال خواندن نماز انسان با خداوند عالم در نوعی ارتباط قرار می گیرد و خداوند مبدأ و منشأ همه پاکی ها و زیبائی ها است. طبعاً روح انسان در این نوع ارتباط در معرض جریان رحمت خاص خداوند قرار می گیرد، و تمایل به پاکی ها و ارزش های اخلاقی پیدا می کند. به طوری که پیامبر خدا (ص) نماز را به چشمه آب گرمی تشبیه فرمود که در خانه انسان جریان دارد و انسان روزی پنج بار بدن خود را در آن چشمه شستشو می کند. امیرالمؤمنین علی (ع) در این زمینه فرمود:

«تَعَاهَدُوا أَمْرَ الصَّلَاةِ وَحَافِظُوا عَلَيْهَا وَاسْتَكْثِرُوا مِنْهَا وَتَقَرَّبُوا بِهَا»(۱) یعنی عهده دار شوید امر نماز را و بر آن محافظت کنید و آن را زیاد بخوانید و با نماز خود را به خداوند نزدیک کنید. و بعد در ادامه کلام خود فرمود:

«وَ شَبَّهَهَا رَسُولُ اللَّهِ ( صلى الله عليه وآله ) بِالْحَمَّةِ تَكُونُ عَلَى بَابِ الرَّجُلِ فَهُوَ يَغْتَسِلُ مِنْهَا فِي الْيَوْمِ وَ اللَّيْلَةِ خَمْسَ مَرَّاتٍ فَمَا عَسَى أَنْ يَبْقَى عَلَيْهِ مِنَ الدَّرَنِ» یعنی رسول خدا (ص) نماز را به چشمه آب گرمی تشبیه فرمود که بر در خانه یک انسان جریان دارد و او روزی پنج بار خود را در آن شستشو می کند، که دیگر در این صورت هیچ آلودگی در بدن او باقی نمی ماند!

البته لازم به ذکر است که اثر طبیعی و حقیقی نماز در صورتی در یک انسان به وجود خواهد آمد که او شرایط صحت نماز و صورت کامل آن را ملتزم شود. یعنی نماز او نماز حقیقی و دارای اوصاف ذکر شده در قرآن مجید و آموزش های ذوات مقدسه معصومین (ع) باشد. به طور مسلم نماز بعضی از نمازگزاران دارای شرایط نماز کامل و حقیقی نیست، پس در این صورت آثار و نتایج کامل نماز هم بر نماز آن ها مترتب نخواهد شد.

کلام ایام - 2، توصیفی از شب قدر
بخوانید

مجموعاً می شود گفت که نماز حقیقی اقتضای بازدارندگی از زشتی ها را دارد و چون نماز توجه خاصی است از بنده به سوی خداوند و برقرار کردن نوعی ارتباط با او و قرار گرفتن در معرض جریان عظیمی از رحمت خداوند. اما تأثیر نماز در بازدارندگی از زشتی ها به تعبیر علامه طباطبائی (ره) به نحو اقتضاء است نه علیت تامه.(۲) یعنی امکان دارد موانعی در سر راه قرار بگیرد و مانع تأثیر نماز در روح یک نمازگزار شود. مثل این که گفته شود فلان دارو و فلان میوه دارای خاصیتی مطلوب در بدن انسان می باشد، اما لازمه این مطلب آن نیست که آن دارو و آن میوه به صورت علت تامه فلان اثر را به نحو قطعی ایجاد خواهد کرد! و شاید عاملی در بین باشد که مانع تأثیر مورد نظر در وجود یک انسان شود.

این توجه خاص عبادی به نظر علامه طباطبائی بالخصوص اگر در جامعه ای صالح و به طور مستمر هر روز پنج بار انجام پذیرد و مورد اهتمام قرار گیرد، و دیگران هم به این تکلیف عمل کنند مانع ارتکاب گناهان در نمازگزاران خواهد شد.(۳)

این که عده ای از انسان ها با وجود خواندن نماز مرتکب رفتارهای زشتی هم می شوند و دارای اخلاق مطلوب انسانی نیستند، به اصل این موضوع یعنی بازدارندگی نماز از زشتی ها آسیبی نمی زند و صحت این نظر را مخدوش نمی کند، به جهت این که نماز با شرایط مذکور در علوم وحی، آن خاصیت مورد نظر را دارد، و نه صورت ناقص و سطحی آن.

البته خواندن نماز به صورت ناقص و بدون همه شرایط لازم هم در مجموع آثار مطلوبی دارد و اینجا باید اعمال نمازگزاران را با اعمال ترک کنندگان آن، مقایسه کرد. و باید دید در کسانی که نماز نمی خوانند، کدام عامل بازدارنده در مقابل زشتی ها و گناهان از جمله ظلم به دیگران است.

سرانجام برای ارزیابی آثار نماز باید رفتارها و اخلاق نمازگزاران حقیقی را در نظر گرفت و در رأس آن گروه از انسان ها، پیامبران خدا و امامان معصوم- علیهم السلام- قرار دارند. و در درجات پائین تر پیروان حقیقی آن بزرگواران یعنی مؤمنان حقیقی. کسانی که امیرالمؤمنین علی (ع) در وصف آن ها می فرماید: «قَدْ عَرَفَ حَقَّها رِجالٌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ لا تَشْغَلُهُمْ عَنْها زِينَةُ مَتاعٍ، وَ لا قُرَّةُ عَيْنٍ مِنْوَلَدٍ وَ لا مالٍ»(۴) یعنی حق نماز را شناختند کسانی از مؤمنان که باز نداشت آن ها را از نماز ]یعنی توجه کامل به آن[ زیور دنیا و چشم روشنی ها از فرزند و مال. اگر بخواهیم از عالیترین مراتب توجه به نماز، در انسان ها مثال هائی بیاوریم، از جمله بهترین آن ها نحوه توجه وجود مبارک پیامبر خدا (ص) به نماز، طبق بیان خود امیرالمؤمنین علی (ع) در همین خطبه مورد بحث، و رفتار خود امیرالمؤمنین (ع) بعد از ضربت خوردن که در آن وضعیت بحرانی به امام حسن (ع) فرمود که نماز جماعت را با مردم اقامه کند. و مورد دیگر نماز ظهر عاشورای حضرت امام حسین (ع) با اصحابش، و به طور کلی رفتارهای همه ذوات مقدسه معصومین (ع) در مورد نماز.

الیاس کلانتری

۹۴/۱۲/۱۸

پاورقی ها:

۱-نهج البلاغه، خطبه ۱۹۹

۲-المیزان، تفسیر سوره عنکبوت، آیه ۴۵

۳-همان

۴-نهج البلاغه، خطبه ۱۹۹

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن