۱۸۲-آیا پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) برای رسالتش از انسان ها مزد دریافت می کند؟!

سؤال: در آیه ای از قرآن به پیامبر (ص) دستور داده شده که به مردم بگوید: من از شما برای رسالت خود مزدی نمی خواهم، آیا این آیه با آیاتی که انفال و خمس را به آن حضرت و بستگانشان متعلّق می داند، تعارضی ندارند؟!

پاسخ: خداوند در چند آیه از قرآن اعلام می کند که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) برای رسالت خود از مردم مزدی دریافت نمی کند و به پیامبر خود دستور داده است که این موضوع را به مردم اعلام کند.

بطوریکه فرمود:

«قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيهِ أَجْرًا إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرَى لِلْعَالَمِينَ»(الأنعام/۹۰) یعنی بگو ]ای پیامبر[ من برای آن ]رسالتم[ از شما مزدی نمی خواهم و آن جز تذکری ]آموزشی[ برای عالمیان نیست.

اما آیاتی در قرآن داریم بطوری که شما اشاره کردید اگر دقت لازم در مورد آن ها بکار نرود امکان دارد این تصور در ذهن بعضی به وجود بیاید که خداوند برای امر رسالت پیامبرش برای او مزدی تعیین کرده است. از جمله آیه ذیل که می فرماید:

«وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ» (الأنفال/۴۱) بدانید از آنچه که غنیمت بدست آوردید، یک پنجم آن برای خدا و پیامبرش و خویشاوندان و یتیمان و مساکین و در راه ماندگان است.

لازم به تذکر است که در این آیه صحبتی از مزد برای رسالت نیست و اینکه تعارضی بین این آیه و آیه قبلی وجود داشته باشد توهّمی بیش نیست. به جهت اینکه مطابق این آیه یک پنجم غنائم باید به خدا و رسولش و افرادی که ذکر شد، اختصاص یابد. حال آیا می شود گفت در این صورت خداوند هم از انسان ها مزد خواسته است! مثل مزد خدائی و خلقت و ربوبیّت!!!

همچنین غیر از پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) این آیه به افراد دیگری بعنوان دریافت کننده های خمس اشاره کرده است و آن ها عبارتند از بستگان رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و یتیمان و مساکین و در راه مانده ها. یعنی اگر کسی بگوید این حقی که در آیه سوره انفال برای پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) تعیین شده، بعنوان اجر و مزد و رسالت او است، لازم است گفته شود یتیمان و مساکین و در راه مانده ها هم سهمی در رسالت دارند و این حق تعیین شده بعنوان مزد به آن ها باید پرداخت شود!

طبعاً با این استدلال، آن معنای توهمی منتفی می شود. و این حق تعیین شده ربطی به موضوع مزد رسالت ندارد. بلکه همچنان که مسلمین سهمی ار غنائم دارند، رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) هم سهمی دارد. و از جهت اینکه برای خود خداوند هم در این آیه سهمی در نظر گرفته شده، معنای مورد نظر بطور کامل روشن می شود. توضیح اینکه سهم تعیین شده برای خود خداوند، طبعاً در جهت امور خیر و کمک به نیازمندان و مخارج جامعه دینی مصرف خواهد شد. و حتی سهمی هم که به رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) اختصاص داده می شد، باز غالباً به نیازمندان و فقراء می رسید. سیره شریف رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) گویا است که هر مالی در اختیار او قرار می گرفت غالباً به فقراء عطا می شد و آن حضرت در مورد مصرف کردن اموال شخصی هم، فقراء و نیازمندان را به خود و خانواده خود ترجیح می دادند.

سهم رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) از غنائم و بطور کلی خمس، مالی بود که در اختیار آن حضرت قرار می گرفت و آن بزرگوار نیازهای فقراء و نیازمندان را با آن تأمین می کرد.

و می دانیم که بستگان آن حضرت و افراد خاندان رسالت حق بهره مندی از زکات را ندارند. یعنی زکات برای خاندان رسالت حرام می باشد- بنا به حکمتی که احتیاج به توضیح خاصی دارد- فلذا نیازمندان از خاندان رسالت چون از دریافت زکات محروم هستند، نیازهای آن ها از خمس باید تأمین شود.

نکته ای هم در مورد مزد رسالت در قرآن مجید مطرح شده و آن موضوع اجر معنوی برای رسالت است که جهت رفع ابهامی در این زمینه اجمالاً به آن اشاره ای می کنیم و آن اینکه خداوند می فرماید:

«قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى» (شوري/۲۳) یعنی ]ای پیامبر[ به مردم بگو: من برای آن ]رسالتم[ از شما اجری نمی خواهم مگر مودّت در مورد خاندانم.

در این آیه گفته شده که پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مزدی برای رسالتش نمی خواهد مگر مودّت و دوستی اهل بیتش، یعنی یک نوع اجر معنوی آن حضرت از مردم می خواهد و آن مودّت با اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) می باشد و خداوند خود در مورد آن به رسولش دستور داده است. اما در حقیقت این کار مزد خواستن نیست. بلکه لطفی است از طرف خداوند به انسان ها. توضیح اینکه مودّت با اهل بیت رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) عبادتی است که فوایدش به خود مردم برمی گردد و آن ها به این مودّت و ارتباط با اهل بیت آن حضرت نیاز دارند.

همچنان که خداوند فرمود:

«قُلْ مَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِي إِلَّا عَلَى اللَّهِ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيءٍ شَهِيدٌ» (سبأ/۴۷) بگو آن اجری که از شما خواستم برای خود شما است و اجر من جز بر ]عهده[ خداوند نیست و او بر هر چیزی گواه است.

در کتاب های تفسیری شیعه و اهل سنت آمده است که وقتی آیه مودّت نازل شد، بعضی از اصحاب به پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) عرض کردند که ذو القربای شما چه کسانی هستند که مودّت آن ها بر ما واجب شد؟ آن حضرت فرمود: آن ها علی و فاطمه و دو پسرشان (سلام الله علیهم) هستند. و ما جهت تکمیل این بحث به خواست خداوند در مقاله بعدی توضیح بیشتری در این زمینه خواهیم آورد.

الیاس کلانتری

۹۴/۴۱۵