کلام ایام ـ ۲۵۷، زینب کبری ـ سلام الله علیها ـ و توصیفی از شخصیت قدسی او

بخش دوم

کلیات

* شرح و توضیح بعضی از القاب حضرت زینب کبری (علیها السلام)

* نیابت حضرت زینب از مادر بزرگوارش در چه جهتی بود؟

* فضائل علمی و ایمانی و شخصیتی حضرت زهرا- سلام الله علیها- عمدتاً از کلام و رفتار رسول اکرم- صلّی الله علیه و آله و سلّم- به اطلاع مردم می رسید.

* علت فعالیت سیاسی و اجتماعی حضرت فاطمه زهرا با حضور امیرالمؤمنین علی- سلام الله علیهما- چه بود؟

* فعالیت سیاسی و اجتماعی امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- در زمان غصب خلافت امکان داشت منتهی شود به ظهور فتنه ها و درگیری ها و جنگ داخلی در جامعه دینی.

* در زمان شروع دوره امامت امیرالمؤمنین- علیه السلام- فعالیت های آموزشی و علمی هم برای آن حضرت ممنوع شد!

* حضرت فاطمه زهرا- سلام الله علیها- جهت استیضاح حکومت در مسجد و اجتماع مسلمین حضور یافت.

* نیابت حضرت زینب از مادر بزرگوار خود (سلام الله علیهما)

* حضرت زینب- سلام الله علیها- در سن ۵ سالگی با دو مصیبت بسیار عظیمی مواجه شد.

* حضرت زینب- سلام الله علیها- قسمت عمده عمر ۵۵ ساله خود را در کنار سه امام بزرگوار و در جهت کمک به اهداف مقدس آن ها سپری کرد!

* حضرت زینب- علیها السلام- در مقام نیابت از مادر بزرگوارش عهده دار آموزش های دینی برای بانوان بود.

* چرا حکومت جامعه دینی فعالیت علمی و آموزشی امامان معصوم- علیهم السلام- را ممنوع ساخته بود؟!

* * * * * * * * * *

در بخش قبلی این مقاله بحث ما منتهی شد به موضوع حمایت حضرت فاطمه زهرا- سلام الله علیها- از دین خدا و دفاع از وصی رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- یعنی امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- و علت طرح این بحث توضیح یکی از القاب حضرت زینب- علیها السلام- بود که حکایت از نیابت او از مادر بزرگوارش حضرت فاطمه زهرا- سلام الله علیها- را داشت یعنی لقب «نائبة الزهرا» و در این بخش از مقاله به توضیح این موضوع می پردازیم.

 به علت فاصله ای که بین دو بخش از مقاله مورد بحث به وجود آمد، رسیدیم به ایام شهادت حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا- سلام الله علیها- و در این صورت مناسبت دیگری هم با طرح این موضوع حاصل شد و بخواست خدا بعد از این بخش از مقاله، بحث در سیره شریف حضرت فاطمه زهرا- سلام الله علیها- شروع خواهد شد و حداقل تا زمان فاطمیه دوم (یعنی زمان دوم ذکر شده برای شهادت آن بزرگوار) در اوائل ماه جمادی الثانیه ادامه خواهد یافت (ان شاء الله تعالی).

گفته شد که یکی از القاب شریف حضرت زینب- سلام الله علیها- «نائبة الزهرا» بود و آن حضرت مقام نیابت از مادر بزرگوار خود را داشت! البته لازم به توضیح است که حضرت فاطمه زهرا- سلام الله علیها- مقام حکومتی و اجتماعی به معنی عرفی نداشت و مقام رفیع اختصاصی او در جهات علمی و ایمانی و شخصیتی بود! و طبعاً نیابت دخترش حضرت زینب- علیها السلام- هم به همین جهات ارتباط خواهد داشت.

اما تمام عمر کوتاه حضرت فاطمه زهرا- سلام الله علیها-  بجز اندکی از آن در زمان حیات و رسالت و نبوت پدر بزرگوارش حضرت رسول اکرم- صلّی الله علیه و آله و سلّم- سپری شد و آن حضرت بعد از رحلت پدر بزرگوارش بیش از ۷۵ یا ۹۵ روز در قید حیات دنیوی نبود.

طبعاً در زمان حیات رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- معارف دینی، از جمله اخلاق و روش های زندگی توسط خود آن حضرت به مردم آموزش داده می شد و مردم از طریق آیات قرآن و توضیح معانی آن ها توسط پیامبر خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و از طریق اعمال و رفتارهای آن حضرت در مسیر زندگی هدایت می شدند. پس نیازی به فعالیت علمی حضرت فاطمه زهرا- سلام الله علیها- بطور آشکار در جامعه وجود نداشت بجز مواردی از آموزش ها که اختصاص به بانوان جامعه دینی داشت. در این دوره فضائل علمی و ایمانی و شخصیتی حضرت فاطمه زهرا- سلام الله علیها- از طریق کلام رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و رفتارهای او در تکریم آن وجود مبارک به اطلاع مردم می رسید، و در این زمینه روایات متعددی از آن حضرت در توصیف و تجلیل آن وجود قدسی در منابع حدیثی نقل شده است، و تکریم اختصاصی رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- از آن بزرگوار حاکی از رفعت و عظمت مقام قدسی خاص آن حضرت می باشد.

اما در دوره کوتاه عمر حضرت فاطمه- سلام الله علیها- بعد از رحلت رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- تا زمان شهادتش هم که به احتمال قریب به یقین ۷۵ یا ۹۵ روز بیشتر نبود، امامت و هدایت انسان ها به عهده امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- بود، إلّا اینکه امام- علیه السلام- در ممنوعیّت و اختناق شدیدی از ناحیه حکومت قرار گرفته بود، و امکان فعالیت های سیاسی و اجتماعی و حتی علمی لازم برای او- حداقل تا مدتی محدود- از بین رفته بود. و فعالیت های آن حضرت در آن اوضاع سیاسی جامعه منتهی به ظهور فتنه ها و درگیری ها و جنگ داخلی می شد. لذا امام- علیه السلام- برای مدیریت جامعه در آن وضعیت بحرانی احتیاج به کمک و همکاری حضرت صدیقه طاهره فاطمه- علیها السلام- داشت.

لذا آن حضرت حمایت از دین خدا و مخالفت با حکومت غاصب را در حدّ معرفی چهره اصلی آن و انتشار معارف دینی و معرفی صورت حقیقی آن را بعهده گرفت. مخالفت حضرت فاطمه- علیها السلام- با حکومت در دو مورد از رفتارهای او تجلّی بیشتر و آشکارتری یافت که یکی از آن ها در جریان حمله مأموران حکومت به خانه امیرالمؤمنین و آتش زدن درِ خانه و بازداشت آن حضرت و اقدام به بردن اجباری او به مسجد جهت بیعت با رئیس حکومت بود و تهدید او به کشته شدن، وقوع یافت و دیگری رفتن به مسجد و استیضاح حکومت در حضور مردم و خواندن خطابه ای که بعدها به «خطبه فدکیه» مشهور شد. البته این رفتارها در شرایطی از حضرت فاطمه- علیها السلام- ظهور یافت که مخالفت با حکومت آن هم بصورت آشکار خطر کشته شدن را بدنبال داشت و همین طور هم شد یعنی آن حضرت در جریان مخالفت با حکومت و دفاع از دین خدا و حمایت از حجت خدا و وصیّ پیامبر خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- به شهادت رسید.

نیابت حضرت زینب از مادر بزرگوار خود  (سلام الله علیهما)

 برای حضرت زینب هم در طول دوره حیاتش از جهتی وضعیتی مشابه وضعیت مادر بزرگوارش حضرت صدیقه طاهره- سلام الله علیهما- پیش آمد. یعنی آن بزرگوار هم در طول دوره زندگی خود بالخصوص حدود یک سال از آخر عمرش در معرض یک جهاد علمی عظیم و خطرناک و در عین حال باشکوه و جلالت خاص قرار گرفت و آن مشارکتی فداکارانه در نهضت مقدس حسینی- علیه السلام- بود.

حضرت زینب- سلام الله علیها- در سال های نخست عمر خود حدود سن پنج سالگی با دو مصیبت بسیار بزرگ مواجه شد، اولی رحلت جدّ بزرگوارش رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و دومی بعد از فاصله کوتاهی از آن، رحلت و شهادت مادر گرامی خود بود. رحلت آن دو شخصیت بسیار محبوب در سنین کودکی حضرت زینب- سلام الله علیها- فشارهای بسیار شدیدی بر قلب مبارک او وارد کرد و آن را برای تحمل سختی ها و مشقّت های بعدی و جهادی باشکوه آماده کرد.

حضرت زینب- سلام الله علیها- بعد از سنین کودکی همراه پدر بزرگوارش امیرالمؤمنین و دو برادر گرامی خود امام حسن و امام حسین- سلام الله علیهم- مسیر زندگی شکوهمند دینی را طی کرد، یعنی عمده قسمت عمر ۵۵ ساله خود را در کنار آن سه امام معصوم و در جهت کمک به اهداف مقدس آن ها حرکت کرد.

او در تمام دوره امامت پدر بزرگوارش بالخصوص در چند سال آخر عمر آن حضرت که حکومت جامعه دینی را در دست داشت، عهده دار آموزش های دینی برای بانوان بود و در مقام نیابت از مادر خود حضرت فاطمه زهرا- علیها السلام- استقرار داشت و امام زمان خود امیرالمؤمنین- علیه السلام- را یاری می کرد. و این روش زندگی او در دوره امامت دو برادر خود امام حسن و امام حسین- علیهما السلام- هم برقرار بود.

وقتی حکومت دینی از دست رهبران آسمانی خارج شد، و تبدیل به یک حکومت عادی بشری شد- البته با پوششی و رنگی از احکام دینی- در آن وضعیت فعالیت های آن بزرگواران محدود شد و حاکم جامعه هم که برحسب ظاهر یک مقام دینی بود طبعاً لازم بود امور دینی جامعه را هم عهده دار شود و چون او یک انسان عادی بود و اطلاعات دینی عادی و محدود داشت، آزاد گذاشتن فعالیت های دینی و آموزشی امامان معصوم- علیهم السلام- و ارتباط آشکار و بی مانع مردم با آن ها دو مشکل برای حکومت به وجود می آورد یکی اینکه: مقام و موقعیت رفیع امام معصوم- علیه السلام- که حجت پروردگار عالمیان و وصیّ و خلیفه حقیقی رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- بود، آشکارتر می شد و مردم بیشتر در جریان فضائل علمی و اخلاقی و مدیریت آسمانی آن ها قرار می گرفتند. در این صورت این سؤال برای مردم پیش می آمد که با وجود آن شخصیت عظیم علمی و اخلاقی و صاحب آن همه فضائل، چرا یک انسان عادی در رأس حکومت قرار گرفته است و آن شخص برای حکومت چه امتیازی از دیگر انسان ها دارد؟! یعنی چون حکومت جامعه ابتداءً با یک توطئه سیاسی و بدون رضایت مردم از ناحیه عده ای معدود و انگشت شمار تصاحب شده بود و مردم در مقابل یک عمل انجام شده ای قرار گرفته بودند، طبعاً فعالیت های علمی و اجتماعی مقام امامت و شخصیت تعیین شده از طرف خداوند و معرفی شده از طرف پیامبر خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- امکان داشت در هر زمانی موجب بیدار شدن مردم و اقدام آن ها برای برگرداندن جامعه به وضعیت مطلوب شود، یعنی مشابه همان رفتاری که از مردم بعد از حادثه کشته شدن عثمان ظهور کرد.

در چنان وضعیتی که به امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- اجازه فعالیت علمی و آموزشی هم داده نمی شد و مردم نمی توانستند به راحتی و آزادانه با آن حضرت تماس بگیرند و سؤالات علمی خود را از او بپرسند، و طبعاً این محدودیت برای بانوان بیشتر و شدیدتر بود، حضرت زینب- علیها السلام- نقش تأثیرگذاری در جهت آموزش بانوان داشت و با پدر بزرگوار خود در امر آموزش معارف دینی و کمک به نیازمندان همکاری می کرد. این وضعیت در دوره امامت امام حسن و همچنین امام حسین- سلام الله علیهما- هم برقرار بود، بلکه همراه با اختناقی شدیدتر و با سختگیری بیشتر! چون حکومت جامعه دست معاویه افتاده بود و او با خشونت زیاد نسبت به طرفداران امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسین- علیهم السلام- و اختناق شدید در جامعه دینی حکومت می کرد و کینه قلبی خود را نسبت به دین خدا در جهاتی بصورت مخفیانه و در جهاتی بطور آشکار به کار می بست.

در آن موقعیت سیاسی هم حضرت زینب- سلام الله علیها- مثل زمان امامت و حکومت پدر بزرگوارش، رفتار می کرد و با آموزش معارف دینی برای بانوان و ارائه جلوه هائی از اخلاق دینی به حمایت از دین خدا و تقویت و ترویج آن ادامه می داد لذا لقب شریف «شقیقة الحسن المجتبی» یعنی همتا و نظیر امام حسن مجتبی- علیه السلام- یا دلسوز و مهربان نسبت به او. و همچنین «شریکة الحسین سیدالشهداء» یعنی شریک امام حسین سرور شهیدان در اهداف مقدس امامت، به او داده شد.

همراهی و همکاری حضرت زینب- سلام الله علیها با دو فرزند رسول الله- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و اوصیاء آن حضرت یعنی دو برادر خود در تمام مدت عمر آن ها و بالخصوص در دوره امامت آن دو بزرگوار، در سیره شریف او کاملاً آشکار است. او در نهضت مقدس حسینی- سلام الله علیه- و انتشار حقایق آن حادثه نقش عظیمی داشت.

اگرچه آن فعالیت ها او را در معرض خطر کشته شدن قرار می داد. سرانجام آن اسوه علم و تقوا و قهرمان مبارزه و جهاد علمی در راه خدا و نائب بانوان اهل بهشت بعد از انتشار نور نهضت مقدس حسینی- علیه السلام- در سطح وسیعی از عالم و بکار بستن وظایف دینی و اخلاقی خود در سرپرستی بانوان حرم حسینی- علیه السلام- و کودکان خاندان رسالت و بازمانده های حادثه عاشورا و تنظیم امور زندگی آن ها. با فاصله چند ماه از حادثه عاشورا از عالم دنیا هجرت کرد و به جوار ملکوت پروردگار عالمیان و حضور گذشتگان خود رسید. از پروردگار عالمیان درخواست می کنیم که صلوات و سلام بی پایان خود را  بطور دائم به وجود قدسی حضرت زینب- سلام الله علیها-  عطا کند و همه ارادتمندان آن بزرگوار را مشمول شفاعت آن بزرگوار قرار دهد.

لازم بود در این مقاله هم مثل مقالات قبلی درباره حضرت زینب- سلام الله علیها- نمونه هائی از کلام و خطبه های آن وجود مبارک قدسی را ذکر کنیم و شرح و توضیحی برای آن ها بیاوریم و مباحث مقالات قبلی را ادامه دهیم. اما بجهت اینکه به ایام فاطمیه- سلام الله علیها- و زمان عزاداری برای آن بزرگوار رسیدیم، این خواسته را به زمان مناسب دیگری موکول می کنیم و شروع می کنیم به نوشتن مقالات مربوط به سیره شریف سرور بانوان اهل بهشت. طبعاً این کار باعث خشنودی و رضایت بیشتر حضرت زینب کبری- سلام الله علیها- خواهد بود.

الیاس کلانتری

۱۳۹۷/۱۱/۱