کلام ایام – ۱۱۹، امیرالمؤمنین علی علیه السلام مجمع برکات آسمانی و زمینی

IMG22480303امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) مجمع برکات آسمانی و زمینی

بخش اول

کلیات

*توصیف امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) از قدرت فکر و اندیشه و کلام انسان های عادی خارج است!

*خداوند شهادت امام علی (علیه السلام) را بر رسالت پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در ردیف شهادت ذات مقدس خود –  عزّوجلّ – قرار داده است!

*عبادتی برتر از عبادات تمام جهانیان!

*نیاز شدید فرهنگ بشری به شناسائی فضائل امام علی (علیه السلام)

*مراد از راه های آسمان چیست؟!

*درهای آسمان به روی چه کسانی باز خواهد شد؟!

*چه کسانی در عالم دنیا محبوس می شوند و قدرت صعود به بهشت را نخواهند داشت؟!

**********

حادثه ولادت امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در ماه رجب موجب افزایش و ازدیاد شکوه و جلال و شوکت و عظمت این ماه جلیل و کثرت برکات آن شده است. در مقاله ای که در ایام ولادت آن حضرت در ماه رجب سال گذشته در سایت منتشر شد،(۱) اشاره ای شد به اینکه ورود در عرصه توصیف امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) کاری است بسیار عظیم و از قدرت و توان فکر و اندیشه و کلام انسان های عادی خارج است!!! بجهت اینکه او دارای عظمت های فوق حد بررسی و ارزیابی با معیارهای متداول بین انسان ها بود. بطوریکه خداوند عالمیان شهادت او را برای رسالت رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در ردیف شهادت ذات مقدس خود آورده است و در کتاب آسمانی فرموده است:

«وَ يقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَينِي وَبَينَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ» (الرعد/۴۳) یعنی: آن هائی که کافر شدند، می گویند تو رسول ]از طرف[ الله نیستی، بگو کفایت می کند ]جهت اثبات رسالت من[ شهادت الله بین من و شما، و همچنین ]شهادت[ کسی که «علم الکتاب» نزد او است.

و رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در بیان جهتی از اوصاف او و ارزیابی عبادات و نقش او در استقرار ارکان دین توحیدی فرمود:

«ضَربَةُ عَلِی یَومَ الخَندَقِ اَفضَلُ مِن عِبادَةِ الثّقلین»(۲) یعنی ارزش و اثر عبادت یا ضربت علی ]علیه السلام[ در روز خندق برتر و افضل از عبادت جهانیان بود.

اما در عین حال که عظمت علمی و ایمانی و فضائل اخلاقی آن حضرت بالاتر از حد فهم و درک عادی، و توصیف آن بزرگوار خارج از قدرت متعارف انسانی است، ولی عالم علم و انسانیت و فضائل اخلاقی و بطور کلی فرهنگ بشری نیاز شدیدی به شناسائی آن بزرگوار دارد، بجهت اینکه او یک «اسوه» آسمانی برای انسان ها است، و وارث علم پیامبران خدا و متصل به علم بی پایان خداوند. او متعالی ترین محصول روش های تربیتی دین توحیدی و علم خاتم پیامبران حضرت محمد (صلّی الله علیه و آله و سلّم) است.

فرهنگ بشری جهت رشد و تعالی و تکامل خود و استقرار فضائل اخلاقی و کرامت های نفسانی در فضای زندگی انسان ها، احتیاج مبرمی به شناسائی رفتارها و سخنان او دارد!

علوم متمرکز در روح عظیم آن بزرگوار حتی آن مقدار از آن ها که از صدر شریفش صادر شده و بوسیله دانشمندان جمع آوری و در کتاب ها ذخیره شده، در صورت انتشار بصورت کامل و با روش عالمانه و کارشناسانه در بین جهانیان می تواند تحول مبارکی در سطح عالم بوجود آورد و به دوران حکومت جهل ها و ظلم ها و فقر ها و نابسامانی ها در زندگی انسان ها پایان دهد .

اما می شود مشکل توصیف امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به نحوی حل کرد و آن اینکه یک گوینده و یا نویسنده می تواند اوصاف آن بزرگوار را از آیات قرآن و کلام رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و حجت های پروردگار عالمیان نقل کند و در حد امکان و متناسب با نیاز ها و استعداد های مخاطبان خود به تفسیر و توضیح آن ها بپردازد. و همچنین می شود رفتارها و سخنان آن بزرگوار را در گفته ها و نوشته ها با تفسیر و توضیح مناسب نقل کرد. در آن صورت انسان ها تحت تأثیر جاذبه های علمی و شخصیتی آن حضرت قرار خواهند گرفت. ما هم در این زمینه و موارد مشابه آن همین روش را انتخاب کرده ایم.

 در مقاله ای که ماه رجب سال گذشته در ایام تولد آن بزرگوار تحت عنوان «ولادت امیرالمؤمنین (علیه السلام) قله رفیعی در جلال ماه رجب»(۳) منتشر شد، آیه سوره رعد مورد بررسی قرار گرفت و شرح و تفسیر فشرده ای برای آن نوشته شد. و همچنین به حدیثی از وجود پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در فضائل آن حضرت اشاره ای شد. در این مقاله مطابق همان روش، یکی از سخنان خود آن بزرگوار را نقل و بررسی می کنیم و در مقالات بعدی هم به نقل و شرح و تفسیر سخنان دیگری از آن حضرت خواهیم پرداخت، یعنی مقالاتی که قبلاً در این زمینه منتشر شد، ان شاء الله ادامه خواهد یافت.

راه های آسمان ها

امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در آخر یکی از خطبه های خود فرمود:

«أَيُّهَا النَّاسُ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي فَلَأَنَا بِطُرُقِ السَّمَاءِ أَعْلَمُ مِنِّي بِطُرُقِ الْأَرْضِ»(۴) یعنی: ای مردم از من بپرسید قبل از آنکه مرا از دست بدهید همانا من به راه های آسمان از راه های زمین داناترم!

این کلام شریف کوتاه متضمّن چند نکته علمی و عقیدتی است که به بعضی از آن ها اشاره می کنیم:

۱-آموزش های امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و امامان معصوم (علیهم السلام) منحصر به خطبه ها و سخنان اولیه آن ها و همچنین تنها پاسخ آن ها به سؤالات و شبهات مردم نبود! بلکه آن ها مردم را تشویق به سؤال و مجموعاً پرسش و پاسخ می کردند. در سیره شریف پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) هم بطور مکرر دیده می شود که آن بزرگوار علاوه بر استقبال از سؤالات مردم و پاسخگوئی با میل و رغبت به آن ها، گاهی بعضی از مسائل علمی و عقیدتی و معانی بعضی از سخنان دینی را از خود مردم و اهل مجالس خود می پرسید و جواب های آن ها را استماع می فرمود و سرانجام نظر خود را به آن ها اعلام می کرد. و از این طریق توجهات مردم را به یک موضوع مهم و ضروری معطوف می کرد. امام (علیه السلام) در این کلام از مردم می خواهد از او سؤال کنند.

کلام ایام - 121، امیرالمؤمنین علی علیه السلام مجمع برکات آسمانی و زمینی
بخوانید

۲-امام (علیه السلام) این قسمت از کلام خود را خطاب به عموم مردم فرموده است، یعنی موضوع مورد نظر اختصاص به ایمان آورندگان به دین توحیدی ندارد، اگر چه موضوعات خطبه مورد بحث عمدتاً به پیروان دین توحیدی ارتباط دارد! بطوریکه در اول خطبه فرمود:

«فَمِنَ الْإِيمانِ ما يَكُونُ ثابِتاً مُسْتَقِرّاً فِى الْقُلُوبِ» و در بخش دیگری از آن فرمود:

«وَ الْهِجْرَةُ قَائِمَةٌ عَلَى حَدِّهَا الْأَوَّلِ» و همچنین در بخش دیگری از آن فرمود:

«إِنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا يَحْمِلُهُ إِلَّا عَبْدٌ مُؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِيمَانِ»

قابل توجه است که عمده موضوعات خطبه به اهل ایمان ارتباط دارد، اما قطعه مورد نظر از آن خطاب به تمام انسان ها می باشد، اعم از ایمان آورنده ها و غیر آن ها. یعنی آن بزرگوار به تأسی از قرآن مجید هم آموزش هایی برای پیروان دین توحیدی داشت و هم آموزش های خاص برای مؤمنان، یعنی نسبت به کسانی هم که به دین آسمانی ایمان نیاورده بودند، بی اعتنا و بی توجه نبود و نسبت به آن ها هم دلسوزی ها و مهربانی ها داشت.

۳-امام (علیه السلام) قبل از اشاره به موضوع علمی مورد نظر، متذکر یک نکته اخلاقی شده است و آن اینکه فرصت سؤال کردن و بهره برداری از علم مقام عصمت و امامت محدود است و این فرصت محدود کم را نباید از دست داد و نباید در این زمینه اهمال کرد. وقتی که یکی از حجت های پروردگار با مقام و موقعیت علمی خاص و انحصاری در بین مردم استقرار یافته و در دسترس آن هاست، این فرصت طلائی و پر برکت نباید از بین برود. این فرصت همان زمان محدود و اندکی بود که حکومت دینی در اختیار آن حضرت قرار گرفت و قبل از آن دوره کوتاه، حکومت زمان جهت ارتباط علمی مردم با آن حضرت هم محدودیت ایجاد کرده بود و فرصت لازم را در این زمینه به مردم نمی داد! لذا آن بزرگوار به مردم هشدار می دهد که در فرصت پیش آمده مناسب از علمی که خداوند به حجت خود عطا کرده، بهره برداری کنند و اینکه این فرصت همیشه فراهم نیست.

۴-امام (علیه السلام) علاوه بر اصل موضوع پرسش و بهره برداری علمی به نوعی از سؤالات مهم تر و ضروری تر هم اشاره ای کرده و آن سؤال در مورد آسمان ها و راه های آسمانی است. و اشاره می کند به اینکه او به راه های آسمان از راه های زمینی آشناتر و داناتر است. اما اشاره ای نفرموده به اینکه منظور از راه های آسمان چیست؟!!. یک احتمال در این زمینه آن است که مخاطبان آن حضرت به مراد او از راه های آسمان علم داشتند! یعنی می دانستند که منظور آن حضرت از راه های آسمان – اگر چه به نحو اجمال – چیست؟!!

احتمال دیگر این است که همین موضوع «راه های آسمان» و مراد آن حضرت را هم مردم از او سؤال کنند، و به اهمیت خاص موضوع بیشتر توجه کنند. می شود گفت که چون اصل موضوع آسمان و راه ها و درهای ورود به آن در قرآن کریم ذکر شده، و این موضوع در فرهنگ علوم دینی آشکار بوده، لذا امام (علیه السلام) توجهات مردم را به توضیح و تفصیل موضوع معطوف کرده است! و یا احتمالات دیگر!

۵- در آیاتی از قرآن مجید موضوع در های آسمان و موضوع باز شدن آن ها برای عده ای از انسان ها و بسته بودن آن ها برای بعضی دیگر ذکر شده است! خداوند می فرماید:

«وَ فُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا» (النبأ/۱۹) یعنی: و آسمان باز می شود و به صورت درهائی پدیدار می شود! مرحوم علامه طباطبائی در تفسیر این آیه می فرماید: «در آن صورت عالم انسانی به عالم ملائکه متصل می شود.» و در بحث روائی مربوط به آیه به نقل از تفسیر قمی می فرماید: منظور این است که درهای بهشت ] به روی اهل بهشت[ باز می شود.(۵)

در آیه دیگری از قرآن خداوند می فرماید:

  «إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَلَا يدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى يلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِياطِ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُجْرِمِينَ» (الأعراف/۴۰) یعنی کسانیکه آیات ما را تکذیب کردند و از ]ایمان به آن ها[ استکبار ورزیدند، درهای آسمان برای آن ها باز نخواهد شد و آن ها وارد بهشت نخواهند شد مگر آنکه جَمَل(۶)  وارد چشمه سوزن خیاطی شود، و ما این چنین جزا می دهیم به مجرمان.

مراد این است که ورود آن ها به بهشت محال است! چون آن ها در دنیا استعداد ورود به بهشت را بدست نیاورده اند و قدرت صعود از عالم دنیا به عالم بهشت را نخواهند داشت.

توضیح اینکه صعود از عالم دنیا ورود به بهشت احتیاج به کسب استعدادی دارد که باید در دنیا کسب شود. و این استعداد در اثر ایمان و اعمال خاصی حاصل می شود که در کلام خداوند بطور مکرر به آن ها اشاره شده است.

۶-مراد از راه های آسمان احتمال دارد، محل نزول و صعود ملائکه جهت تدبیر امور عالم و به راه انداختن زندگی انسان ها باشد. و همچنین احتمال دارد مراد محل صعود اعمال انسان ها از عالم دنیا به عالم فوق دنیا باشد.

الیاس کلانتری

۱۳۹۶/۱/۲۶

پاورقی ها:

۱-سایت حکمت طریف بخش کلام ایام مقاله شماره ۳۸ تحت عنوان: «ولادت امیرالمؤمنین (علیه السلام) قلّه رفیعی در جلال ماه رجب

۲-فروغ ولایت، جعفر سبحانی، ص ۱۱۱، به نقل از مستدرک حاکم، ج ۳، ص ۳۲، و بحار الانوار، ج ۲۰، ص ۲۱۶

۳-این مقاله با عنوان فوق الذکر با شماره – ۳۸ در بخش «کلام ایام» همین سایت «حکمت طریف» منتشر شد و توصیه می کنیم این مقاله مورد مطالعه مجدد قرار بگیرد.

۴-نهج البلاغه، خطبه ۱۸۹

۵-تفسیر المیزان، آیه ۱۹، سوره نبأ و بحث روائی مربوط به آیه مورد نظر

۶-کلمه جَمَل را مفسران و مترجمان قرآن غالباً به معنی شتر گفته اند، اما به احتمال قوی مراد از آن طناب و ریسمانی می باشد که بادبان های کشتی را با آن می بندند که طناب بسیار ضخیمی است، و تناسب آن با این معنا بیشتر است.

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن