روش صحیح حفظ قرآن کریم (۱۵)

برنامه حفظ یات قرآن در شماره قبلی به سوره صف منتهی شد. و در این مرحله از سوره جمعه شروع و به سوره تحریم؛ یعنی آخر جزء ۲۸ منتهی خواهد شد و با توجه به اینکه دو جزء سی ام و بیست و نهم در ابتدای برنامه حفظ قرار گرفته بود، در این مرحله اندکی بیش از نصف قرآن؛ یعنی از اواخر جزء پانزدهم تا آخر قرآن به پیان خواهد رسید ـ ان شاء الله ـ.

هفته اول: سوره جمعه و منافقون که هر کدام دارای ۱۱ آیه هستند. و لازم است به اهمیت خواندن این دو سوره در نماز ظهر روز جمعه توجه شود؛ یعنی استحباب خواندن سوره جمعه در رکعت اول نماز ظهر روز جمعه و سوره منافقون در رکعت دوم.و تلاوت سوره جمعه در هر شب و روز جمعه مستحب است.

هفته دوم: سوره تغابن در چهار روز اول هفته و پنج ایه از سوره طلاق در روز بعد.

هفته سوم: بقیه سوره طلاق (از ایه ششم تا آخر) و سوره تحریم که دارای ۱۲ ایه است.

با برنامه های ارائه شده تا این مرحله حفظ نصف دوم قرآن ـ از اواخر جزء پانزدهم تا آخر آن ـ به پیان می رسد. و کسانی که حفظ قرآن را مطابق برنامه تنظیم شده ـ عادی ـ پیش برده اند در این مرحله موفق به حفظ کامل پانزده جزء دوم قرآن خواهند شد که بر اثر تکرارهای مرتب تعیین شده، این بخش از قرآن در ذهن آنها بصورت «ملکه» در خواهد آمد.

لازم است در بقیه روزهای این مرحله برنامه حفظ سوره های جدید متوقف شود و اوقات فراغت بدست آمده، صرف تکرار سوره های قبلی و تکمیل نواقص به خصوص توجه به معانی یات شود و با ایجاد تنوع در کار، آمادگی لازم برای ورود به برنامه حفظ بعدی و سوره های بزرگ فراهم شود.

به طوریکه در برنامه های قبلی گفته شد، توجه به معانی یات ـ در حد ترجمه ـ کمک زیادی به سهولت حفظ یات می کند. اما نباید به ترجمه یات اکتفا شود، و هرگز معانی عمیق و دقیق یات در ترجمه منعکس نمی شود و لازم است پس از مدتی از شروع برنامه حفظ به مطالعه تفسیر یات ـ حداقل یک تفسیر فشرده ـ توجه شود.

نکته دیگر اینکه در تکرار یات و مطالعه معانی آنها به محور مباحث سوره ها و موضوعات مشترک بین یات و سوره ها و جهات مشترک بین بعضی از یات و جهات متفاوت بین آنها توجه شود و در حد امکان معانی دقیق لحاظ شود و در روابط یات کشف و مورد مطالعه و تدبیر قرار گیرد.

و نکته دیگر اینکه در صورت توفیق به حفظ این قسمت از یات که در برنامه تعیین شده بود ـ و یا کمتر از آن در مورد کسانی که بعداً با این برنامه آشنا شدند و در شماره های اخیر با آن مرتبط شدند ـ سرمایه عظیمی بدست آمده که با معیارهای دنیوی قابل ارزیابی نیست، یعنی فوق حد بررسی و ارزیابی با معیارهای شناخته شده دنیوی است. پس نباید به این سرمایه عظیم معنوی بی اعتنائی شود. و نباید این دارائی عظیم راکد بماند. لازم است به مقالات اولیه در مورد اهمیت و فواید حفظ قرآن و تذکرات متعدد در مورد تکرار یات توجه شود. و قبل از هر نوع استفاده دیگری از یات، شکر بسیار نسبت به این توفیق عظیم بعمل اید و شکر این نعمت عظیم بطور مستمر و دائمی انجام یابد.

برنامه تکرار سوره ها

در هفته چهارم سوره های مرحله قبل ـ الرحمن، واقعه، حدید، مجادله، حشر، ممتحنه و صف ـ دو بار تکرار شود. در هفته پنجم سوره های مذکور، یعنی الرحمن تا صف یکبار تکرار شود و سوره های مرحله قبل از آن؛ یعنی سوره های فتح، حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم و قمر هم یکبار تکرار شود.

از این مرحله به بعد سوره ها بطور منظم و راحت تر از قبل بصورتی که گفته شد، لازم است تکرار شود.قسمت دوم قرآن؛ یعنی از سوره کهف تا آخر، در صورت امکان بطور منظم در هر روز تقریباً باندازه نصف جزء و هفته ای سه جزء تکرار شود، تا به آخر قرآن برسد و بعد از اتمام یک دوره تکرار مجدداً از سوره کهف ـ نصف دوم قرآن ـ شروع و تا آخر ادامه یابد و به همین صورت تکرارها ادامه یابد.

اگر سه جزء در هر هفته برای کسانی مقدور نشد، حداقل هفته ای دو جزء تکرار شود و هر روز برنامه تکرار به هر سوره ای منتهی شد روز بعد از سوره بعدی شروع شود تا به آخر قرآن برسد و بعد از آن از سوره کهف شروع شود. در این ترتیب اگر یک روز توفیق تکرار کمتری حاصل شد، می توان روزهای بعد آن کمبود را جبران کرد.

برنامه حفظ فوق العاده

برنامه حفظ فوق العاده در شماره قبل به سوره یوسف منتهی شده؛ یعنی کسانی که مطابق برنامه تعیین شده قبلی کار کرده اند، موفق به حفظ پانزده جزء دوم ـ از سوره کهف تا آخر قرآن ـ بصورت عادی و بعد از آن سه سوره یونس و هود و یوسف، شده اند. در این مرحله حفظ سوره های رعد و ابراهیم و حجر تعیین می شود.

این عده لازم است برنامه تکرار پانزده جزء را که قبلاً حفظ آن را به پیان رسانده اند، مطابق آنچه که در این مقاله توضیح داده شد، انجام دهند و سه سوره یونس و هود و یوسف را در هر هفته یکبار ـ در هر روز یک سوره ـ تکرار کنند.

از مرحله بعدی برنامه حفظ دو گروه با یکدیگر هماهنگ خواهند شد. و در قسمت عادی کار حفظ از سوره های معینی ادامه خواهد یافت.

توجهی به روابط بین یات

در مقالات قبلی؛ اشاره شد که بین یات روابط وجود دارد. توجه دقیق به روابط بین یات، امکان کشف معانی گسترده دقیقی را به وجود می آورد و در تفسیر صحیح یات قرآن نیازی اساسی به کشف این روابط وجود دارد. کشف روابط بین یات هم، از طریق حفظ قرآن امکان پذیر است. ما به خواست خداوند بعداً در مورد این ارتباط ها و انواع آن و نحوه بهره برداری از آنها بحث خواهیم کرد.

یکی از فواید توجه به روابط بین یات، درک معانی حقیقی کلمات یات می باشد. طبعاً تفسیر یات قرآن و جملات تشکیل دهنده یات هم بدون علم به معانی حقیقی کلمات امکان پذیر نیست.

گاهی کلماتی از قرآن در افکار و عقاید عمومی مردم و حتی بعضی وقت ها در بین علما و مفسران قرآن، معانی حقیقی قرآنی خود را ندارند و به معانی دیگری بکار می روند که این معانی متداول یا بخشی از معانی حقیقی آن کلمات را با خود دارند و یا معانی شبیه به معانی حقیقی و نه خود آنها، بطور کامل و گاهی یک کلمه که در قرآن در معانی متعددی بکار رفته است،در یکی از معانی خود ـ حفظ ـ مشهور شده و در همه موارد دیگر فقط همان معنی را برای آن در نظر می گیرند.

مثال:

کلمه «ایمان» گاهی در معنای غیر حقیقی و غیر قرآنی در عرف مردم و بعضی از علما بکار می رود، بطوری که آن را غالباً به معنای عقیده و یا شبیه به آن در نظر می گیرند. و در زبان فارسی به باور و گرویدن و امثال آنها ترجمه می کنند. در حالی که در بررسی یات معنای دیگری غیر از این معانی برای این کلمه روشن می شود.

اگر معنای کلمه ایمان صرفاً عقیده و باور باشد، در تفسیر تعدادی از یات قرآن مشکلاتی پیش خواهد آمد.

البته کلمه ایمان گاهی به معنای عقیده و باور و شبیه به آنها هم بکار می رود، اما حداقل می شود گفت این کلمه کاربردهای متعددی دارد و به بیش از یک معنی دلالت می کند و لازم است در یات مختلف معنای مورد نظر از آن روشن شود. مثال:

۱. «الذین یحملون العرش و من حوله یسبحون بحمد ربهم و یؤمنون به و یستغفرون للذین آمنوا …؛آنهایی که عرش را حمل می کنند (ملائکه) و آنهایی که اطراف آن هستند، پروردگارشان را تسبیح به حمد می کنند و به او ایمان می آورند و استغفار می کنند برای کسانی که ایمان آورده اند …».(سوره غافر، ایه ۷)

اگر ایمان در این ایه به معنای متعارف و متداول باشد، در تفسیر ایه مشکلی پیش خواهد آمد، چون عقیده به پروردگار برای ملائکه حامل عرش ـ که از ملائکه مقرب می باشند ـ آن هم بعد از ذکر تسبیح مستمر آنها چه معنی پیدا خواهد کرد؟، یعنی یا می شود گفت که ملائکه حامل عرش در عین حال که پروردگار خود را دائماً و بطور مستمر تسبیح می کنند، بعد به او عقیده پیدا می کنند؟!!

بطور قطع ایمان در این ایه به معنای عقیده و امثال آن نمی تواند باشد. قابل توجه است که موضوع ایمان در این ایه در مورد ملائکه حامل عرش بصورت مضارع بکار رفته (یؤمنون به) که استمرار آن را می رساند.

۲. «قُل یا ایها النّاس انّی رسول اللّه الیکم جمیعاً … فآمنوا بالله و رسوله النبی الامّی الذی یؤمن بالله و کلماته و اتبعوه لعلّکم تهتدون؛بگو ای انسان ها! من فرستاده خداوند هستم بسوی همه شما … پس ایمان بیاورید به رسول او (خداوند) که نبی و امّی است ،همان که ایمان می آورد به الله و کلمات او و از او تبعیت کنید تا هدایت یابید».(سوره اعراف، ایه ۱۵۸)

در این ایه هم ایمان در کلمه «یؤمن» بمعنای عقیده نمی تواند باشد. چون نسبت دادن ایمان به رسول اکرم (ص) به معنای متداول،آن هم بعد از رسیدن به مقام نبوت و رسالت، و دعوت انسان ها به دین توحیدی چه معنی خواهد داشت؟!

۳. «و أذا سألک عبادی عنّی فانّی قریب أجیب دعوة الدّاع اذا دعان فلیستجیبوا لی و لیؤمنوا بی لعلّهم یرشدون؛ وقتی بندگان من در مورد من از تو سؤال کنند، من نزدیک هستم، می پذیرم دعای دعا کننده را وقتی (فقط بطور خالص) مرا بخواند، پس آنها باید بپذیرند و به من ایمان بیاورند تا به رشد برسند.».(سوره بقره، ایه ۱۸۶)

در این ایه هم ایمان نمی تواند به آن معنای متداول باشد، چون صحبت از سؤال بنده از رسول خدا (ص) در مورد خداوند است و بعد از آن فرموده که دعای دعا کننده را می پذیرم و بعد از آن فرموده است که آنها یعنی بندگان باید بپذیرند و به من ایمان بیاورند.

باز قابل توجه است که در یات قرآن مجید«ایمان» گاهی مقابل «کفر» قرار گرفته است و گاهی مقابل «جحد» و گاهی مقابل «نفاق» و در یاتی، مؤمنان در مقابل یهود و صابئین و نصارا و مجوس و مشرکان قرار گرفته اند.

مثال:

۱. «و من لم یؤمن باللّه و رسوله فانّا اعتدنا للکافرین سعیراً». (فتح/ ۱۴)

۲.«و کذلک انزلنا الیک الکتاب فالّذین آتیناهم الکتاب یؤمنون به و من هولاء من یؤمن به و ما یجحد بیاتنا الا الکافرون». (عنکبوت/ ۴۷)

۳.«و لیعلمنّ اللّه الّذین آمنوا و لیعلمنّ المنافقین». (عنکبوت/۱۱)

۴.«انّ الّذین آمنوا و الّذین هادوا و الصّابئین و النّصاری و المجوس و الّذین اشرکوا انّ اللّه یفصل بینهم یوم القیامة …». (حج/۱۷)

طبعاً در همه یات و در موارد مختلف،کلمه ایمان یک معنای واحد و ثابت نخواهد داشت و این بحث بسیار مهم در این شماره به پیان نمی رسد و این مثال یعنی معانی کلمه ایمان،اهمیت و نقش بسیار مهمی در تفسیر یات دارد،بخواست خداوند بقیه بحث و نتیجه گیری آن، در شماره های بعدی خواهد آمد.

پدید آورنده : الیاس کلانتری ، نشریه بشارت شماره ۴۶، صفحه ۶۴