کلام ایام – ۱۴۷، ماه رمضان ماه برکات بی پایان

بخش دوازدهم

کلیات

*یکی از حوادث روز قیامت وزن کردن اعمال انسان ها است.

*منظور از میزان اعمال در روز قیامت چیست؟!

*در میزان اعمال فقط اعمال حسنه و عبادات، وزن خواهد داشت؛

*صلوات بر پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) دارای وزن زیادی در میزان اعمال روز قیامت خواهد بود.

*بعد از موضوع روزه هیچ عمل دیگری در ماه رمضان به اندازه تلاوت قرآن مورد سفارش قرار نگرفته است.

*تلاوت یک آیه از قرآن در این ماه معادل یک ختم قرآن کامل محسوب می شود.

*وسوسه های شیطان درصدور انسان ها،مانع اصلی تأثیر پذیری کامل انسان از عظمت بی پایان قرآن است.

*به چه علتی وقت قرائت قرآن باید از شیطان مطرود به خداوند پناه برد.

**********

۲۴- «وَ مَنْ أَکْثَرَ فِیهِ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ یَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِینُ» یعنی: کسی که در این ماه زیاد بر من صلوات بفرستد، خداوند ترازوی اعمال او را سنگین خواهد کرد؛ در روزی که میزان ها سبک خواهد بود، در آیاتی از قرآن از حادثه ای در روز قیامت خبر داده شده و آن عبارت است از وزن کردن اعمال انسان ها.خداوند می فرماید:

«وَالْوَزْنُ يوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ — وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِمَا كَانُوا بِآياتِنَا يظْلِمُونَ» (الأعراف/۸-۹) یعنی سنجش اعمال در آن روز حق است، پس هر کس میزان های او سنگین باشد، آن ها رستگارانند – و کسی که میزان های او سبک باشد، آن ها کسانی هستند که وجود خود را باخته اند ]از دست داده اند[ بجهت اینکه بر آیات ما ظلم می کردند. در این آیات موضوع وزن کردن اعمال یعنی بررسی و سنجش و ارزیابی آن ها بطور صریح ذکر شده است. در آیات دیگری هم، به اصل موضوع و نتایج و آثار آن اشاره ای شده است.منظور از سنگینی میزان ها این است که اعمال صالح و حسناتی از انسان ،صادر شده باشد و آن نوع اعمال دارای ثقلی خواهد بود و دارائی انسان برای عالم آخرت محسوب خواهد شد،و مراد از سبک بودن اعمال این است که شخصی عمل مورد قبولی نداشته باشد و میزان او خالی باشد. منظور این است که فقط اعمال صالح و عباداتی که باقی مانده و از بین نرفته است، دارای وزن خواهد بود؛ یعنی صاحب عمل موجودی خواهد داشت! اما اگر شخصی اعمال صالحی نداشته باشد و یا اعمال او از ناحیه شرک و ریا و گناهان بزرگ حبط شده باشد، میزان او خالی خواهد بود و آن ها کسانی هستند که زندگی و امکانات آن را باخته اند و چیزی نخواهند داشت و دستشان خالی خواهد بود.

بعضی از اعمال انسان دارای وزن زیادی خواهد بود و وزن و ارزش زیاد آن ها عامل ورود به بهشت خواهد شد،از احادیث دینی بر می آید که صلوات بر پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) دارای وزن زیادی در میزان اعمال روز قیامت خواهد بود و عده کثیری از انسان ها از ناحیه همین عمل صالح و این حسنه گرانبها وارد بهشت خواهند شد. چون این عمل جلیل توحید پروردگار و ذکر الله کثیر و شیفتگی به ذات مقدس او و در همین ردیف در دوست داشتن رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و ابراز محبت و مودت به آن وجود گرامی و تقاضای رحمت و عنایت از پروردگار نسبت به آن بزرگوار می باشد و طبعاً این کار متضمّن مقدار فراوانی از حسنات و صالحات است و بالاتر از همه اینکه صلوات فرستادن بر رسول گرامی عمل کردن به دستور صریح خداوند است. چون خود او فرمود:

« إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يصَلُّونَ عَلَى النَّبِي يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا»(الأحزاب/۵۶) در این آیه کریمه خداوند به مؤمنان دستور می دهد که به پیامبرش صلوات بفرستند و بر او سلام کنند و اعلام می کند که خود او و ملائکه بر پیامبر صلوات می فرستند پس صلوات فرستادن بر پیامبر اکرم و اهل بیت عصمت و طهارت اجراء امر مستقیم خداوند به مؤمنان است صلوات مؤمنان بر پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) یعنی تقاضای رحمت و عنایت پروردگار برای آن حضرت و خاندان رسالت و عصمت است. پس جا دارد که این کار عبادت بزرگی محسوب شود و موجب گران شدن میزان اعمال و موجب ورود به بهشت شود.

 25ـ «وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیَةً مِنَ الْقُرْآنِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ» یعنی هرکس در این ماه آیه ای از قرآن تلاوت کند اجری به میزان یک ختم [کامل] قرآن در ماه های دیگر را خواهد داشت. این عمل یعنی تلاوت آیات قرآن، بالاتر از هر عمل مستحبی در ماه رمضان است. بعد از موضوع روزه گرفتن که یک عبادت وجوبی در این ماه عظیم و جلیل است؛ هیج عمل دیگری در آن به اندازه تلاوت قرآن، مورد سفارش قرار نگرفته است؛ در این قطعه از خطبه شریف آن حضرت اهمیت و عظمت خاص این عبادت یعنی تلاوت قرآن را متذکر شده است. اینکه خواندن یک آیه از قرآن در روزها و شبها و ساعات این ماه معادل خواندن یک دوره کامل قرآن محسوب می شود، عظمتی فوق حد متعارف دارد و خبر دادن آن حضرت، از یک تجارت پر سود عظیمی است، تجارت با خداوند و دریافت سود عظیم خارج از حدود متعارف و عادی.

حال تأثیر روحی تلاوت قرآن در این ماه از یک آیه چگونه امکان دارد به میزان تأثیر پذیری از مجموع آیات قرآن باشد، احتیاج به یک بحث عمیق قرآنی و کلامی و اخلاقی و فلسفی مفصلی دارد، که ورود در آن  بحث در این مقاله مقدور نیست و احتیاج به فرصت دیگری وجود دارد.

اما به یک جهت از این موضوع بسیار مفصل می شود اشاره ای کرد و آن اینکه وسوسه های شیطان در صدر انسان ها و نفوذ او در ادراکات آن ها مانع  اصلی تأثیر پذیری انسان از آن عظمت بی انتها می شود و در این ماه به جهت موقعیت خاص آن و ذکرالله کثیری که انسان در حوزه جاذبه های آن قرار می گیرد، شیطان از انسان فاصله می گیرد و دورتر می شود و فعالیت او کمتر و نفوذ او در روح انسان محدود تر می شود، و می شود گفت: بوجود آمدن همین وضعیت عامل اصلی تأثیر پذیری زیاد و عمیق از آیات قرآن می شود.

توضیح بیشتر اینکه قرآن کریم در اصل دارای ارزش ها و تأثیرات روحی بی پایان است و لذت ناشی از انس با آن یا هیچ معیار متعارف و عادی دنیوی قابل اندازه گیری نیست، اما دخالت شیطان در ادراکات انسان مانع تأثیری پذیری، کامل و احساس لذت حقیقی و کامل از آن می باشد و اگر دخالت شیطان در این زمینه  و تأثیرات  فعالیت های او نبود، انسان از ارتباط با قرآن و انس با آن لذتی می برد که فوق حد ارزیابی و محاسبه با معیارهای متعارف می باشد؛ اینکه خداوند درقرآن کریم دستور استعاذه  از شیطان در وقت قرائت قرآن صادر فرموده، این مطلب را تأیید می کند، خداوند می فرماید؛

«فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيطَانِ الرَّجِيمِ»(النحل/۹۸) یعنی: وقتی قرآن قرائت می کنی از شیطان رانده شده، به الله پناه ببر!

۲۶ـ «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُغَلِّقَهَا عَنْکُمْ وَ أَبْوَابَ النِّیرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُفَتِّحَهَا» یعنی ای انسان ها درهای بهشت دراین ماه باز شده است، پس از پروردگارتان درخواست کنید که آنها را به روی شما نبندد! و درهای جهنم بسته است پس از پروردگارتان بخواهید آن ها را برای شما باز نکند.امکان ورود به بهشت و بهشتی شدن در این ماه از دو جهت کلی برای انسان ها وجود دارد. یکی از جهت رحمت خاصی که خداوند در این ماه به فضای زندگی انسان ها جاری می کند، دیگری از جهت اعمال و عبادات است که از انسان ها صادر می شود و در فضای مناسبی که ایجاد شده،  رشد می کند و گسترش می یابد.

توضیح بیشتر اینکه: خداوند در این ماه، یک مرتبه خاصی از رحمتش را به عالم انسان ها، می فرستد و می شود آن را رحمت عمومی ماه رمضان نامید؛ اما مرتبه دیگری از رحمت خداوند هم جهت  اعمال حسنه و عبادات انسان ها به آن ها عطا می شود و آن مرتبه از رحمت خداوند را می شود  رحمت خاصه نامید که به اهل عبادت تعلق می گیرد.

در ماه رمضان هم از ناحیه رحمت عمومی خداوند و هم به لحاظ عبادت خاص در این ماه و ذکرالله کثیری که در قلوب مؤمنان جریان دارد، درهای بهشت به روی آن ها باز است و درهای جهنم بسته می شود. اما امکان دارد عده ای از فرصت های بر قرار شده و از رحمت خداوند بی بهره و یا کم بهره شوند، در آن صورت درهای بهشت به روی آنها بسته خواهد بود و درهای جهنم به روی آنها  باز خواهد شد. بطور کلی عوامل ورود به بهشت و نجات از جهنم در این ماه بیشتر از زمان های دیگر فراهم می شود و بهره برداری از آن عوامل از دو طریق امکان پذیر است یکی از طریق اعمال و رفتارهای خود انسان، دیگری از طریق درخواست از خداوند و استمداد از او، که البته توفیق انجام اعمال صالح و حسنات هم با درخواست خود انسان از خداوند حاصل می شود و این دعا و درخواست هم یک نوع عمل حسنه و عبادت محسوب می شود.

۲۷ـ « وَ الشَّیَاطِینَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُسَلِّطَهَا عَلَیْکُمْ» یعنی شیاطین در این ماه در بند و محبوس هستند، پس از پروردگارتان بخواهید که آن ها را بر شما مسلط نکند، مراد از شیاطین، شیطان مشهور یعنی ابلیس و سپاهیان و همکاران او هستند. در این مقاله ما وارد بحث در مورد شیطان مشهور یعنی ابلیس – که بعد به شیطان تبدیل شد – و سپاهیان او و ارتباط شیطان شخصی انسان ها با او نمی شویم و بطور کلی عرض می کنیم که فعالیت ابلیس و سپاهیان او یعنی سایر شیاطین در این ماه – بطوریکه قبلاً اشاره شد – خیلی اندک و محدودتر می شود.

عامل اصلی محدودیت فعالیت های شیطان عبادات خاص در ماه رمضان و جریان ذکرالله کثیر است که در فضای زندگی اهل ایمان برقرار می شود. بطور کلی ذکرالله بنده عامل دفع شیطان و فاصله گرفتن او از انسان و تضعیف او می باشد. و بر عکس اگر انسان ذکرالله را رها کند و از آن فاصله بگیرد، شیطان و سپاهیانش به او نزدیک خواهند شد. بطوریکه خداوند فرمود:

«وَمَنْ يعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمَنِ نُقَيضْ لَهُ شَيطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ» (الزخرف/۳۶) یعنی: هر کس از ذکر ]و یاد[ خدای رحمان اعراض کند، شیطانی بر او می گماریم که همنشین او خواهد بود. موضوع ذکرالله و اعراض از آن و همنشینی شیطان با انسان و علت نسبت دادن این حادثه یعنی گماردن شیطان به کسی که از ذکرالله اعراض کرده، احتیاج به مباحث مفصل قرآنی و کلامی و اخلاقی و روان شناختی دارد. اما اینجا فقط به نکته ای اشاره می کنیم و آن اینکه تسلط شیطان بر انسان ناشی از اعمال خود انسان می باشد و خداوند راه های دفع این دشمن خطرناک انسان را به او یاد داده است و اینکه چگونه انسان می تواند از اغواء شیطان مصون بماند. بطور کلی او در اصل تسلطی بر انسان ها ندارد و رفتارهای انسان و حالات روحی او، شیطان را بسوی او جلب می کند و همکاری خود انسان این دشمن خطرناک را تقویت می کند و موجب موفقیت او در اغواء انسان و ضربه زدن به او می شود. بطوریکه خداوند فرمود:

«إِنَّهُ لَيسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يتَوَكَّلُونَ — إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَى الَّذِينَ يتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذِينَ هُمْ بِهِ مُشْرِكُونَ» (النحل/۹۹-۱۰۰) یعنی: بجهت اینکه او تسلّطی ندارد بر کسانی که ایمان آورده اند و بر پروردگارشان توکل می کنند و او فقط بر کسانی سلطه می یابد که به او نزدیک شود ]و او را ولی خود بگیرد[ و کسانی که به ]پروردگارشان[ شرک می ورزند.

در این قطعه از کلام شریف هم پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به مؤمنان یاد می دهد که توفیق فاصله گرفتن از شیطان را هم از خداوند بخواهند، یعنی خود این نوع دعا و درخواست هم از وظایف انسان است و خود نوعی عبادت است.

۲۸- «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فَقُمْتُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ» یعنی امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: من برخاستم و عرض کردم ای رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) افضل اعمال ]بهترین آن ها[ در این ماه چیست؟ آن حضرت فرمود: یا اباالحسن، برترین اعمال در این ماه ورع از هر چیزی است که خدای – عزّوجلّ – حرام کرده است. منظور خودداری و فاصله گرفتن از اعمال حرام است، که همان تقوای حقیقی است، یعنی همان هدفی که خداوند روزه را بخاطر رسیدن به آن مقرّر و واجب کرده است، و این بحث در توضیح آیه ۱۸۳ از سوره بقره، در بخش های قبلی این سلسله مقالات ذکر شد.

در این بخش توضیح و شرح عبارات اصل خطبه به پایان رسید و اما در انتهای کلام رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و در ضمن سؤال امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) از وجود مبارک آن حضرت (صلّی الله علیه و آله و سلّم) کلامی نقل شده است مشتمل بر یک پیشگوئی در مورد حادثه شهادت امیرالمؤمنین (علیه السلام) و در این زمینه ما قبلاً در ایام شهادت آن بزرگوار مقدمتاً بحثی آوردیم.و بخواست خداوند ادامه آن در مقالات بعدی خواهد آمد.

الیاس کلانتری

۱۳۹۶/۴/۴