کلام ایام – ۱۴۳، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) شهید تأویل قرآن کریم

0.446982001282938019_full-999

کلیات

بخش اول

*پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) برای «تنزیل قرآن» جهاد کرد و امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) برای «تأویل» آن.

*مراد از تأویل قرآن چیست؟!

*جهاد امام علی (علیه السلام) با «ناکثین» و «قاسطین» و «مارقین».

*در اخلاق دینی انسان ها به صِرف اظهار اسلام عضو جامعه دینی محسوب می شوند.

*پذیرش سریع کسانی که به ظاهر ادعای اسلام می کنند فواید عظیمی دارد.

*ارزش و بهای انسان ها در معیارهای اخلاق دینی.

*امام علی (علیه السلام) با رفتارهای کریمانه و تحمل سختی ها و مشقّت ها توانست چهره تبهکاران و منافقان و دین سازان دروغگو را به جهانیان نشان دهد.

 

***********

شرح و تفسیر خطبه شریف رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و بیان فضائل ماه رمضان و توصیف آن در زمان پیش بینی شده به پایان نرسید و ما بنا داشتیم بعد از پایان آن به شرح و تفسیر بعضی از دعاهای مخصوص ماه رمضان از جمله دعای ابوحمزه بپردازیم، اما موفق به انجام این خواسته نشدیم و فرصت بدست آمده بعد از مقالات مربوط به شرح خطبه، صرف نوشتن مقالاتی در موضوع ولادت وجود مبارک امام حسن مجتبی (علیه السلام) و شب های قدر شد. تا سرانجام رسیدیم به شب های قدر که حادثه شهادت امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) هم در همان شب ها واقع شده است.

بخش آخری خطبه رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مشتمل بر گفتگو و سؤال و جوابی بین آن حضرت (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و پیشگوئی آن بزرگوار (صلّی الله علیه و آله و سلّم) از حادثه ضربت خوردن و شهادت امیرالمؤمنین (علیه السلام) می باشد و ما بخواست خدا در ادامه شرح و تفسیر خطبه به توضیح این قسمت خواهیم پرداخت و طبعاً زمان آن با ایام شهادت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) حتی احتمالاً با آخرین روزهای ماه رمضان فاصله خواهد داشت.

اما طبعاً لازم بود در ایام شهادت آن بزرگوار مقاله ای اگر چه بسیار فشرده در مورد آن حادثه عظیم نوشته شود. ما موضوع این مقاله را از کلام مشهور وجود مبارک رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در مورد امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) انتخاب کردیم و جهتی از موضوع را در این بخش مورد بحث قرار می دهیم و ان شاء الله در ادامه شرح و تفسیر خطبه شریف رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) موضوع شهادت آن بزرگوار بصورت تفصیلی مورد بحث قرار خواهیم داد.

نقل شده است که روزی رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در جمع بعضی از اصحاب خود فرمود:

«إِنَّ مِنْكُمْ مَنْ يُقَاتِلُ عَلَى تَأْوِيلِ هَذَا الْقُرْآنِ كَمَا قَاتَلْتُ عَلَى تَنْزِيلِهِ»(۱) یعنی از بین شما کسی است که برای «تأویل» قرآن خواهد جنگید، همچنانکه من بر تنزیل آن جنگیدم. وقتی آن حضرت این کلام را بیان فرمود، اصحاب حاضر در مجلس سؤال کردند، شخص مورد نظر او چه کسی است؟ آن بزرگوار به امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) اشاره فرمود. در سخنان دیگری هم از ائمه معصومین (علیهم السلام) موضوع جنگ آن حضرت جهت تأویل قرآن ذکر شده است، از جمله امام صادق (علیه السلام) در «دعای ندبه» می فرماید:

«وَ يُقَاتِلُ عَلَى التَّأْوِيلِ وَ لا تَأْخُذُهُ فِي اللَّهِ لَوْمَةُ لائِمٍ» یعنی او ]امیرالمؤمنین علی علیه السلام[ برای تأویل قرآن مبارزه می کرد، و در راه خدا ملامت کننده ای او را باز نمی داشت. در این کلام شریف بطور ضمنی کلامی از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) همان کلام مورد بحث، و در قسمت دوم آیه ای از قرآن مورد اشاره قرار گرفته است. آیه مورد نظر آیه ۵۴ از سوره مائده است. که فرمود:

«يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يحِبُّهُمْ وَيحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يؤْتِيهِ مَنْ يشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ» در بین مفسران مشهور است که مورد نزول آیه، وجود مبارک امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است. طبعاً آن حضرت افضل مصادیق این آیه می باشد و در سیره شریفش اوصاف ذکر شده در آیه مثل دوست داشتن خدا و رفتار نرم و محبت آمیز با مؤمنان و سختگیری با کافران و مقاومت در مقابل آن ها و جهاد مستمر در راه خدا و بی اعتنائی به ملامت ملامتگران و نترسیدن از آن ها کاملاً آشکار بود.

در این مقاله وارد بحث و گفتگو در معنای مفصل «تأویل» و در مقابل آن «تنزیل» و بررسی نظرات گوناگون مفسران و اختلاف نظر آن ها نمی شوم و فقط اشاره ای می کنیم به اینکه منظور از «تنزیل» در این کلام رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) ظواهر قرآن و اصل آن و معنای ظاهری الفاظ آن است. و منظور از «تأویل قرآن» حقایق رفیع و عمیق و سطوح برتر از معارف آن است. و بطور کلی تأویل قرآن از سنخ لفظ و معنا نیست، بلکه حقایقی است که الفاظ آیات صورت تنزیل یافته از آن می باشند.(۲)

منظور رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در کلام شریفش این بود که خود آن حضرت برای استقرار اصل قرآن و ظواهر و معانی اولیه آن در سطح جامعه دینی جنگید و مخالفان توحید و وحی و پیامبران خدا و کتاب های آسمانی را شکست داد. اما بعداً کسانی ظهور خواهند کرد که بر حسب ظاهر اصل قرآن را قبول دارند و خود را پیرو دین خدا می دانند، اما هواهای نفسانی خود و رهبران جاهل و مفرض خود را پیروی می کنند و اعمال ضد دینی را بعنوان رفتار دینی بر دیگران تحمیل می کنند. یعنی صورت تقلّبی از دین ساخته اند و آن را بنام دین ترویج می کنند.

کلام ایام - 204، ماه رمضان و اوصاف آن در کلام رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)
بخوانید

رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) پیشگوئی فرمود که امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) با این گروه ها خواهد جنگید. و این پیشگوئی در زمان حکومت ظاهری آن حضرت تحقّق پیدا کرد و آن حضرت با سه گروه «ناکثین» و «قاسطین» و «مارقین» جنگید و چهره جمیل و حقیقی دین خدا را بجای چهره مخدوش و تقلبی آن به عالمیان نشان داد، و سرانجام هم در همین جهت و جهاد در راه خدا به مقام شهادت رسید.

در اواخر عمر مبارک رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) دین خدا در منطقه عربستان و بعضی مناطق همجوار با قدرت تمام استقرار یافت، علاوه بر آن، شهرت قابل توجهی هم در بلاد مختلف و در بخش وسیعی از جهان آن روز پیدا کرد! سلطه فرهنگی دین توحیدی گسترش زیادی پیدا کرد، بطوریکه مردم گروه گروه و با اشتیاق بسوی آن روی آوردند و وارد فضای نورانی آن شدند. بطوریکه خداوند می فرماید:

  «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ —  إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ — وَرَأَيتَ النَّاسَ يدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا– فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا»

اما بعد از این مرحله بلحاظ اینکه در اخلاق دینی انسان ها به صِرف اظهار اسلام، عضو جامعه دینی محسوب می شوند – حتی اگر این اظهار اسلام بر حسب واقع دروغی و مصلحتی بوده باشد – این وضعیت موجب بروز یک سلسله مشکلات و نابسامانی ها در جامعه دینی شد و این مشکل در اصل اجتناب ناپذیر است اما راه حل های عملی و مؤثری برای آن وجود دارد. البته مراد این نیست که این مشکل قابل پیش بینی نمی باشد و یا نسبت به آن غفلتی در کار بوده است، نه بلکه در اصل این موضوع از کمالات و فضائل ارز ش های دین خدا می باشد. یعنی قبول عضویت فردی که صرفاً به ظاهر اظهار اسلام کرده است، حتی برای یک مصلحت سیاسی توضیح اینکه در اخلاق دینی شخصیت اخلاقی انسان ها مورد توجه و احترام زیادی قرار می گیرد. و باصطلاح به انسان هاو شخصیت آن ها بها داده می شود. لذا وقتی کسی ادعای اسلام کرد به او گفته نمی شود که تو دروغ می گوئی!  و یا ادعای خود را ثابت کن و امثال آن ها!

از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده است که به پیروانش فرمود: اگر نیزه شما به اندازه چهار انگشت با سینه دشمن فاصله داشت اگر در همین حال او گفت «لا اله الّا الله» نیزه خود را برگردانید و به او نزنید منظور آن حضرت این بود که از کشتن او صرفنظر کنید. اصحاب گفتند: اگر چه از روی ترس از مرگ این عبارت را به زبان آورده باشد آن حضرت فرمود: اگر چه!!! یعنی اگر صرفاً به قصد نجات از کشته شدن این عبارت را به زبان آورده باشد باز هم نباید او را بکشید.

از جهت دیگر این اخلاق دینی منشأ فواید زیادی است و آن اینکه وقتی یک انسان به راحتی و با صِرف ادعای اسلام، عضو جامعه دینی محسوب شد، او می تواند از این طریق وارد جامعه دینی شود و در مسیر رفتارهای کریمانه پیروان دین آسمانی و جاذبه آیات قرآن و علوم منتشر شده در فضای جامعه دینی قرار بگیرد و در صورت تمایل به صورت حقیقی دین خدا ایمان بیاورند.

منظور این است که این اخلاق دینی یعنی پذیرش انسان ها به صِرف ادعای اسلام، فواید و آثار اخلاقی ارزشمند زیادی دارد، اما مثل هر شئی ارزشمندی مورد سوء استفاده هم قرار می گیرد و در ساختن صورت تقلبی از دین از آن بهره برداری هم می کنند.

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در دوره امامت خود یعنی از روز رحلت رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) تا روز شهادت خود حتی آخرین ساعت عمرش در جهت نشان دادن چهره حقیقی و با شکوه دین خدا تلاش کرد و با تبهکاران و دروغگویان و ظالمان و سازندگان دین تقلبی مبارزه کرد.

آن بزرگوار با رفتارها ی کریمانه و تحمل سختی ها و مشقّت ها و با مراتب برتر از علوم وحی و با کلام و سخن خود چهره تبهکاران و منافقان و دین سازان دروغگو را به جهانیان نشان داد و سرانجام در مسیر همین جهاد مقدس به مقام رفیع شهادت رسید. و چقدر مناسب است که آن بزرگوار شهید تأویل قرآن نامیده شود. ان شاء الله این بحث با مقداری فاصله بصورت تفسیر بخش آخر از خطبه شریف رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) ادامه خواهد یافت.  

الیاس کلانتری

۱۳۹۶/۳/۲۸

پاورقی ها:

۱-این حدیث شریف در منابع متعددی از شیعه و اهل سنت نقل شده است.

۲-علامه طباطبائی (ره) در تفسیر المیزان آیه هفتم از سوره آل عمران و همچنین در کتاب «قرآن در اسلام» بحث قرآنی مفصل و بسیار دقیقی در معنای کلمه «تأویل»  طرح کرده است، علاقه مندان به بحث در این زمینه، می توانند به آن مراجعه کنند.

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن