۹۰- آیا خدا هر چه خواست انجام می دهد یا معیارهای معیّنی برای کارهای او وجود دارد؟!

سؤال: با آن که اختیار و قدرت به دست خداوند است، آیا هر چه انجام دهد صحیح است؟ آیا -کارهای خدا – هم باید در چارچوب های نیکی و بدی که برای ما تعیین کرده است بگنجد یا او ورای این چارچوب ها است؟

پاسخ: ملاک خوبی ها و بدی ها عقل خالص انسانی و فرمان های خداوند است که از طریق پیامبران به انسان ها ابلاغ شده است و هر دو به اراده و خواست خداوند بر می گردند و بین ملاک عقل و آموزش های پیامبران هم منافاتی نیست. انسان با عقلی که خداوند به او عطا کرده است می فهمد فلان عمل و رفتار خوب است یا زشت.

طبعاً کاری را که خداوند به عنوان یک کار زشت معرفی کرده است ممکن نیست خود خدا آن کار را انجام دهد. خداوند حکیم است و هرگز کار خلاف عقل و حکمت انجام نمی دهد.

منشأ کار نادرست و ظالمانه، یک یا چند صفت نقص در انسان است، مثل جهل و ظلم و ناتوانی، و هرگز این صفات و هیچ صفت نقصی، به خداوند نسبت داده نمی شود. او هرگز ظلم نمی کند، به طوری که خود او فرمود:

« إِنَّ ﭐللَّهَ لَا يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ وَإِن تَکُ حَسَنَةً يُضَاعِفْهَا وَيُؤْتِ مِن لَّدُنْهُ أَجْراً عَظِيماً» (النساء / ۴۰)، یعنی خداوند به وزن ذرّه ای ظلم نمی کند و اگر حسنه ای باشد آن را چندین برابر می کند و از نزد خود پاداش بزرگی عطا می کند و در همین زمینه فرمود:

« وَمَا ظَلَمْنَاهُمْ وَلَـکِن کَانُواْ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ» (النحل / ۱۱۸) یعنی ما به آن ها ظلم نکردیم و لکن آن ها به خودشان ظلم می کردند.

این که خداوند بر هر کاری قادر است و این که صاحب اختیار تمام عالم و همه مخلوقات است نمی تواند سبب ظلم به مخلوقات باشد. از خداوند جز عمل ممدوح و عادلانه و کریمانه هیج عمل دیگری صادر نمی شود. البته یک وقت ممکن است جهل انسان ها موجب نوعی توهّم در رفتارهای خداوند شود، یعنی علم و ادراک ناچیز انسان نتواند حکمت بعضی از کارهای خداوند را درک کند و یا این که خداوند عملی انجام دهد که فوق قدرت درک عقلی انسان ها است. یعنی عمل "فوق عقل" نه "ضدّ عقل"! چنین عملی در اصل ممدوح و مطابق عقل و حکمت است. اگر چه در ظاهر و در دید محدود انسان ها این حکمت آشکار نباشد.

147-امام سجاد (ع) در واقعه حرّه در چه موقعیتی قرار داشت؟!
بخوانید

اگر این مطلب را درباره انسان ها بحث کنیم، فرضاً انسانی هست بسیار قدرتمند و هیچ کس نمی تواند او را مؤاخذه کند و جلوی کارهایش را بگیرد، آیا داشتن این قدرت می تواند لزوماً عامل ظلم به دیگران شود؟! یعنی قدرت داشتن یک موضوع است، و ظلم کردن موضوع دیگری است! این که خداوند قدرت بر هر کاری را دارد مستلزم این نیست که او به مخلوقاتش ظلم کند. خداوند می فرماید:

« لَا يُسْأَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَهُمْ يُسْأَلُونَ» (الانبیاء / ۲۳) یعنی او از آن چه انجام می دهد باز خواست نمی شود و آن ها باز خواست می شوند و باز می فرماید:

« إِنَّ ﭐللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ» (الحج / ۱۴) یعنی خداوند هر کاری را اراده کرد انجام می دهد و موجودی نمی تواند مانع کار او شود، بلکه اراده او در هر حالی محقّق خواهد شد. از این دو آیه و آیات دیگر قرآن بر می آید اولاً اراده خداوند و مشیّت او در هر حالی انجام می پذیرد و هیچ عاملی نمی تواند مانع تحقّق اراده و خواست او شود. دیگر این که از فعل خداوند سؤال و مؤاخذه ای نمی شود. چون در اصل ملاک صحیح بودن و غیر صحیح بودن یک فعل، خواست خداوند و دستورات او است و معیار دیگری برای عدالت و صحّت یک عمل و ارزشمند یا بی ارزش بودن آن وجود ندارد.

خداوند کار خلاف عقل و حکمت انجام نمی دهد، چون او حکیم و عادل و کریم- به طور مطلق- است و همه صفات کمال را دارا است و صفات انسان ها را – صفات ممدوح و ارزشمند- او به آن ها عطا کرده است و او انسان ها را به کارهای ممدوح دستور داده و از کارهای زشت نهی کرده است و معنا ندارد خود او، کاری بر خلاف عقل و حکمت و عدالت و کرامت انجام دهد.

الیاس کلانتری

۹۴/۴/۱۴

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن