کلام ایام ـ ۴۹۳، ملائکه حاملان رحمت خدا در شب قدر

*بخش اول

بسم الله الرحمن الرحیم

روزها و شبهای نورانی ماه رمضان با سرعت سپری شد و رسیدیم به ثلث آخر آن و شبهای مبارک قدر. یعنی شب نوزدهم ماه خدای سبحان و بدنبال آن شب بیست و یکم و بیست و سوم که به احتمال قریب به یقین «شب قدر» یکی از این سه شب است. از شبی بنام «لیله القدر» در کتاب آسمانی تکریم و تجلیل و تعظیم اختصاصی و انحصاری خاصی بعمل آمده است. بطوریکه در سوره مبارکه «قدر» و همچنین «دخان» این تکریم و تجلیل و تعظیم کاملاً آشکار است. شب قدر شبی است که خدای سبحان عظمت و خیریت آن را در کلام خود، بیشتر و برتر از هزار ماه اعلام فرموده است. یعنی امکان دارد در چنین شبی فواید و منافع و خیراتی نصیب انسان شود که درهزار ماه از ماههای عادی امکان پذیر نیست.

در ماه رمضان های سالهای قبل مقالاتی درباره شب قدر و عظمت و برکات آن در همین وبسایت (حکمت طریف) منتشر شد و شب قدر و قرآن نازل شده در آن و عظمت این شب و خیریت اختصاصی آن و عظمت قرآن مجید و عظمت تحولاتی که در آن شب در عالم تحقق پیدا می کند، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت.

اما بلحاظ اینکه شب قدر در هر سال و هر ماه رمضان تکرار می شود و لازم است اهل ایمان متذکر موقعیت خاص آن شوند و خود را برای دریافت برکات عظیم آن آماده کنند، ضرورت دارد مقالات جدیدی درباره آن نوشته شود و مجموعاً توجهات مجدد و مکرری به آن معطوف شود.

الا اینکه مقالات منتشر شده قبلی مشتمل بر مطالب مهم تفسیری و شرح و تحلیل نکات دقیقی از بعضی روایات نقل شده از معلمان آسمانی بود، بنظر می رسد خلاصه ای از بعضی مباحث آنها در این نوشتار ذکر شود، تا آن مطالب مورد توجه مجددی قرار بگیرد و مقدمه ای و زمینه ای شود برای مباحث مقالات جدید.

اگر آیات سوره قدر و آیاتی از سوره دخان و همچنین آیاتی از سوره بقره و سوره واقعه درباره موضوع شب قدر و موضوع نزول قرآن در آن شب و مجموعاً در ماه رمضان را مورد بررسی قرار دهیم، روشن می شود که این موضوع یعنی شب قدر و موضوع نزول قرآن و اوصاف هر دو حقیقت و مباحث مربوط به آنها در سور فوق الذکر روی ۶ محور اصلی قرار دارد و آنها عبارتند از:

  1. عظمت و خیریت شب قدر و برکات آن.
  2. عظمت قرآن محید و موضوع نزول آن.
  3. نزول ملائکه در شب قدر.
  4. محل و مقام نزول ملائکه.
  5. تقدیرات خدای سبحان در زندگی انسان.
  6. مقام و موقعیت حجت و سفیر خدای سبحان و ارتباط آن با زندگی انسانها.

حال در این قسمت از مباحث و مقالات به توضیح و تحلیل این عناوین می پردازیم و قطعاتی از مقالات منتشر شده قبلی را ـ بطوریکه ذکر شدـ بعنوان شواهد عناوین و جهت تکمیل مباحث نقل می کنیم.

عظمت و خیریت شب قدر و برکات آن

در عرف فرهنگ دین توحیدی و طبق مدلول آیاتی از قرآن مجید، شب قدر پدیده بسیار عظیمی است. این عظمت از نحوه طرح موضوع در آیاتی از قرآن مجید آشکار می شود. خدای سبحان در آیات اول سوره مبارکه قدر می فرماید:

« إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ـ وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ ـ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ »

علامه طباطبائی در تفسیر این آیات در سوره قدر می فرماید: « وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ » کنایه ای است از جلالت قدر آن شب و عظمت منزلت آن و آن راتأکید می کند با آوردن اسم ظاهر بطور پی در پی بطوریکه گفته شده: « مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ ـ لَيْلَةُ الْقَدْرِ » و نگفته است و ما ادراک ما هی ، هی خیر. یعنی بجای اسم ظاهر، ضمیر نیاورده است.(۱)

«  اگر بخواهیم این ارزش و عظمت را به زبان عرفی متداول در عالم دنیا بیان کنیم و این ارزش و عظمت را که یک امر معنوی است به نحوی مجسّم کنیم تا به ذهن انسان نزدیکتر شود، مثل این خواهد بود که یک انسان در یک ماه هزار برابر ماه های دیگر درآمد پیدا کند، مثلاً اگر او یک کارمند است و هر ماه مقداری حقوق دریافت می کند، در یک ماه حقوق او هزار برابر شود. و یا اگر او یک کاسب است در یک ماه هزار برابر درآمد عادی ماه های دیگر را بدست آورد و یا در یک فرصتی و شرایط خاصی یک انسان بتواند خانه ای را به یک یا چند هزارم قیمت حقیقی آن خریداری کند و یا کالائی را به چند هزار برابر قیمت حقیقی آن از او خریداری کنند. مثل اینکه او چند جلد کتاب در اختیار دارد و قیمت هر یک از آن ها یک هزار تومان است و کسی هر جلد از آن ها را سی میلیون تومان از او خریداری کند. البته تحقّق این شرایط و شبیه به آن ها در عالم دنیا و در شرایط عادی متعارف زندگی امکان پذیر نیست؛ اما خداوند به لحاظ دارائی بی انتها و قدرت بی انتها و کرم بی انتهای خود، چنین شرایطی را بر انسان ها در حوزه ربوبیّت خود ایجاد کرده است و زیانکار حقیقی کسی است که دچار غفلتی شود و از این فرصت استثنائی فوق عادی بهره مند نشود.

مثال دیگری را ذکر می کنیم و آن اینکه در یک منطقه ای از زمین هزاران انسان سکونت دارند و معاش آن ها از طریق کشاورزی و زراعت تأمین می شود. و مدتی است در آن منطقه باران نباریده و مردم دچار کمبود آب شده اند. و ناچار هستند با آوردن آب از راه دور با ظروف متعارف مثل سطل ها و امثال آنها مزارع خود را آبیاری کنند و این کار یعنی آبیاری مزارع و گیاهانی که می کارند با سختی و مشقّت انجام می گیرد، در چنین شرایطی ناگهان باران پر حجمی ببارد. در آن صورت عده ای از کسانی که زمین های زراعی را آماده زراعت کرده بودند و بذرها را در آن زمین ها پاشیده بودند، بهره عظیمی خواهند برد و اما کسانی که زمین های زراعی خود را آماده زراعت نکرده بودند و بذری هم فراهم نکرده بودند، دچار محرومیت عظیمی خواهند شد.

در شب قدر بارانی از رحمت و برکات خداوند در فضای روح انسان ها نازل می شود، بطوریکه ارزش و فواید آن با معیارهای عادی و متعارف قابل ارزیابی و محاسبه و سنجش نیست. »(۲)

عظمت شب قدر

« عظمت شب قدر هم یکی از موضوعات محوری آیات مورد بحث است، حتی اینکه موضوع اصلی مورد نظر در آیات، همین موضوع یعنی عظمت شب قدر باشد در نظر ابتدائی و سطحی قوی تر به نظر می رسد چون مطالب بیشتری در آیات هر دو سوره به آن اختصاص یافته است.

اما بلحاظ اینکه اوصاف شب قدر به عظمت قرآن کریم هم ارتباط پیدا می کند، لذا در این دید دقیق تر می شود گفت هر دو موضوع یعنی عظمت قرآن و عظمت شب قدر در آیات موضوعات محوری می باشد و با یکدیگر ارتباط محکم و عمیقی دارند. یعنی تفصیل بیشتر اوصاف شب قدر بی ارتباط با بیان اجمالی اوصاف قرآن کریم نیست.

در هر صورت شب قدر دارای عظمت و جلالت و برکات فوق عادی است و شبی است که خداوند دوست دارد، بندگانش به موقعیت بی نظیر و اوصاف عجیب آن توجه کنند و از برکات خاص آن بهره مند شوند.

خداوند از چند جهت به عظمت و موقعیت خاص شب قدر اشاره فرموده و چند نکته را در مورد آن ذکر کرده است.

یکم: همچنانکه در مقالات قبلی(۳) گفته شده، عبارت «ما ادراک» در آیات قرآن غالباً در مورد موضوعاتی بکار می رود که با علم و فهم عادی انسان نمی توان به آن ها احاطه علمی پیدا کرد، و بعد از بکار رفتن این عبارت در قرآن، توضیحی درباره حقیقت آن موضوع ذکر شده است. یعنی اینکه مطلب مورد ذکر از طریق فهم عادی انسانی قابل درک نمی باشد و لازم است از طریق وحی و علم خداوند حقیقت آن روشن شود!

دوم: در آیات بعدی در سوره قدر خداوند در توصیف شب قدر و بیان عظمت آن، فرمود که «شب قدر» از هزار ماه بهتر است. یعنی شب قدر شبی است دارای خیرهای فراوان و فوق عادی بطوریکه میزان خیریت آن از هزار ماه بیشتر است!!!

جالب توجه است که در این آیه شب قدر با ماه مقایسه شده، یعنی نفرمود که شب قدر از هزاران شب دارای خیریت بیشتری است! بلکه فرمود از هزار ماه بهتر است! احتمالاً مراد این است که عظمت شب قدر به تمام ماه رمضان ارتباط پیدا می کند و بهره برداری کامل از آن نه فقط در یک شب معین، بلکه در آن شب و مجموع ماه رمضان امکان پذیر است. و یا اینکه برای بهره برداری کامل از خیریّت شب قدر احتیاج به اعمال خاص یک ماه رمضان مثل قرائت قرآن و روزه گرفتن و دعاها و انفاق به نیازمندان و تشکیل مجالس افطاری و امثال آن ها وجود دارد.

سوم: در آیه سوره دخان آن را شب مبارک خوانده یعنی شبی دارای برکات خاص و فوق عادی. برکت به فایده ثابت و زیاد و مستمر گفته می شود. با این توضیح می شود گفت که خیرات شب قدر امکان دارد در تمام سال و بلکه در تمام عمر انسان و در عالم بعدی هم در زندگی انسان استمرار یابد و امکان دارد از برکات آن شب عظیم انسان استعداد ورود به بهشت را پیدا کند.

چهارم: از جمله خیرات و برکات شب قدر این است که ملائکه و روح در آن شب نازل می شوند. این موضوع را در ادامه این بحث تحت عنوان «موضوع نزول ملائکه» توضیح خواهیم داد.

پنجم: در شب قدر امور عالم تقدیر می شود و ملائکه و روح در ارتباط با آن به عالم دنیا نازل می شوند. در سوره دخان هم گفته شده که در آن شب هر امر حکیمی تفصیل می یابد. در این زمینه هم، در ادامه بحث تحت عنوان: «تقدیر امور و تفریق آن ها در شب قدر» توضیحی خواهیم آورد.

کلام ایام - 204، ماه رمضان و اوصاف آن در کلام رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)
بخوانید

قبل از بحث تفصیلی در عظمت و خیریّت خاص فوق عادی شب قدر تحت عناوین مذکور قبلی اجمالاً جهت اولین شب از شب های سه گانه یعنی شب نوزدهم متذکر این موضوع بسیار مهم می شویم که هیچ یک از این سه شب و حتی روزهای آن ها نباید مورد کم توجهی و غفلت قرار بگیرد، یعنی در عین حال که احتمال شب قدر بودن شب بیست و سوم ماه رمضان از شب های دیگر بیشتر است و همچنین احتمال شب بیست و یکم از شب نوزدهم بیشتر است. اما آمادگی برای دریافت برکات خاص شب قدر از قبل باید فراهم شود و حتی بالاتر از آن، زمینه این آمادگی باید در تمام روزها و شب های ماه رمضان و از شب اول مورد نظر باشد، همچنین این آمادگی از طرق مختلف یعنی روزه گرفتن و نمازهای مستحبی و قرائت زیاد قرآن و دعاهای مخصوص و کمک های مالی به نیازمندان و شرکت در مجالس افطاری که در آن ها «ذکر الله» برقرار می شود و امثال آن ها باید حاصل شود.

و باز قابل توجه است که به یک معنی هر سه شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم در مجموع و به یک اعتبار شب قدر محسوب می شوند بطوریکه از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود:

«التَّقْدِيرُ فِي لَيْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ وَ الْإِبْرَامُ فِي لَيْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِينَ وَ الْإِمْضَاءُ فِي لَيْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ»(۴) یعنی «تقدیر» در شب نوزدهم انجام می گیرد و «ابرام» در شب بیست و یکم و «امضاء» در شب بیست و سوم. با این وصف هر سه شب از شب های سه گانه با شب قدر ارتباط دارند و نباید ساعات و دقایق هیچ یک از آن ها مورد کم توجهی قرار بگیرد.

نکته دیگر اینکه عظمت و جلالت و فواید و برکات شب قدر فوق حد محاسبه و ارزیابی ما انسان های عادی می باشد و کفایت می کند برای انسان های عاقل و محاسبه گر و بیدار و آگاه، تعظیم پروردگار عالمیان از شب قدر و توصیف او و بیانات عجیب رهبران آسمانی در این زمینه.»(۵)

لازم به تذکر است که مراد خدای سبحان از معرفی شب قدر و بیان اوصاف آن صرفاً خبر دادن به انسانها درباره یک پدیده و جهت افزایش علم و اطلاعات آنها نسبت به حقایق موجود در عالم نیست. بلکه این نوع توصیف جنبه کاربردی برای انسانها دارد و خدای حکیم و کریم می خواهد بندگانش از فضائل و عظمت شب قدر بهره برداری کنند و بعضی از مشکلات زندگی خود را برطرف کنند. و در این زمینه در تحلیل عناوین دیگر بحث متذکر نکاتی خواهیم شد ( ان شاء الله تعالی)

عظمت قرآن مجید و موضوع نزول آن

در آیات مورد بحث و در بیان عظمت شب قدر، مطالب به صورتی گفته شده است که از آنها توصیف قرآن مجید و بیان عظمت آن هم برمی آید.

« اولین نکته مورد بحث در آیات سوره قدر و همچنین در آیات سوره دخان آن است که آیا در این دو سوره عظمت قرآن مجید مورد نظر است یا عظمت شب قدر؟! از توجه دقیق به آیه اول سوره قدر «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيلَةِ الْقَدْر» و آیه دوم و سوم سوره دخان «وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ ـ  إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ» روشن می شود که تعظیم قرآن و بیان اوصافی از آن اگر موضوع محوری و اصلی سوره قدر و آیات اول سوره دخان نباشد، حداقل یکی از محورهای مباحث آن ها است. یعنی اگرچه اوصافی از شب قدر در این آیات ذکر شده حتی با تفصیل بیشتری نسبت به اوصاف قرآن، اما به دو دلیل اوصاف قرآن مجید در این آیات موضوع محوری و یا یکی از دو موضوع اصلی می باشد. یکی اینکه: قرآن مجید و موضوع نزول آن اولین موضوع ذکر شده در آیات است. دیگر اینکه: توصیف شب قدر و بیان عظمت آن هم در این آیات به قرآن مجید ارتباط  یافته یعنی در توصیف شب قدر،ظرفیت آن برای نزول قرآن هم مورد توجه قرارگرفته است. آنچه به قرآن کریم مربوط می شود آن است که این کتاب دارای عظمتی است که برای نزول آن ظرفیت خاصی مورد نیاز بوده است و آن ظرفیت فقط در ماه رمضان و شب قدر تحقق یافته است.(۶)

پس وصفی از شب قدر، به ظرفیت آن جهت نزول قرآن ارتباط پیدا می کند، و حاصل بحث این می شود که قرآن دارای عظمتی است که در غیر شب قدر امکان نزول آن نبوده است و در شب ها و روزهای دیگر چنین ظرفیت و استعدادی برای نزول آن وجود نداشت. » (۷)

درباره عظمت قرآن مجید و در ادامه این نوشتار متذکر نکاتی خواهیم شد و فعلاً در حد روشن شدن اصل موضوع قطعه ای از یک مقاله قبلی را نقل می کنیم:

« ۱-مراد از نزول قرآن در این آیات، نزول تدریجی قرآن در دوره نبوت و رسالت پیامبر اکرم حضرت محمّد -صلّی الله علیه و آله و سلّم- نمی باشد. چون آن نزول اختصاص به شب قدر و ماه رمضان نداشت و آن نوع نزول در ماه های مختلف سال و شب ها و روزهای مختلف تحقّق یافته است.

پس نزول خاصّی در این آیات مورد بحث و آیه ذیل مورد نظر می باشد که خداوند فرمود:

« شَهْرُ رَمَضَانَ ﭐلَّذِي أُنزِلَ فِيهِ ﭐلْقُرْءَانُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ ﭐلْهُدَىٰ وَﭐلْفُرْقَانِ» (البقره / ۱۸۵) پس نزول قرآن به طور اختصاصی در ماه رمضان و در شب قدر غیر از نزول تدریجی قرآن است که در دوره نبوت رسول خدا -صلّی الله علیه و آله و سلّم- و در عرض مدت بیست و سه سال و در ماه ها و روزها و شب های مختلف انجام گرفته است. بنابراین باید قرآن مجید دو بار نازل شده باشد یک بار نزول دفعی و یک مرتبه ای در شب قدر و در ماه رمضان و دیگری نزول تدریجی در طول دوره نبوّت پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم).

۲-برای نزول قرآن از نوع مورد بحث در این آیات،  ظرف مناسبی مورد نیاز بود و آن ظرفیت فقط در ماه رمضان و در شب قدر تحقّق یافته است، و ماه های دیگر و شب های دیگر غیر از شب قدر، چنین ظرفیتی را برای نزول قرآن ندارند.

۳-نزول عادی قرآن چون در زمان های مختلف انجام گرفته، احتیاج به ظرفیت خاصّ شب قدر ندارد، پس این نزول مورد نظر باید شامل مرتبه خاصّی از عظمت قرآن مجید شود. توضیح این که قرآن مجید حقیقتی ذو مراتب است و این حقیقت نسبت به افهام مختلف در درجات و مراتب متعدّدی تجلّی می یابد. به طوری که خداوند می فرماید:

« إِنَّهُ لَقُرْءَانٌ کَرِيمٌ ﴿۷۷﴾ فِي کِتَابٍ مَّکْنُونٍ ﴿۷۸﴾ لَّا يَمَسُّهُ إِلَّا ﭐلْمُطَهَّرُونَ ﴿۷۹﴾ تَنزِيلٌ مِّن رَّبِّ ﭐلْعَالَمِينَ ﴿۸۰» (الواقعه / ۷۷-۸۰)

در این آیات اشاره شده است به مرتبه ای از حقیقت قرآن که در “کتاب مکنون” قرار دارد و آن مرتبه فوق حدّ درک افهام عادی انسانی است. و به آن مقام جز گروهی خاص از انسان ها به نام «مطهّرون» راه ندارند. و مراد از «مطهّرون» هم ذوات مقدسه معصومین (علیه السلام) می باشند.

پس این مرتبه از نزول قرآن است که احتیاج به ظرفیت خاص داشته که آن ظرفیت فقط در شب قدر و ماه رمضان تحقّق می یابد. با این توضیح معلوم می شود که در آیات این دو سوره اشاره به عظمت خاصّی از قرآن مجید هم  مورد نظر بوده است.

۴-این نزول  مورد بحث (نزول دفعی) که در ماه رمضان و شب قدر انجام گرفته است برای شخص رسول الله – صلّی الله علیه و آله وسلّم – بوده است یعنی قرآن در چنین شبی به قلب مبارک آن وجود کریم نازل شده است.

۵-این که خداوند  این موضوع را در بیان تفصیلی قرآن و نزول تدریجی آن  به انسان ها گفته است، می تواند به این منظور باشد که انسان ها متوجه این نکته شوند که در قرآن مجید علاوه بر معانی عادی قابل فهم عامّه انسان ها و علاوه بر معانی دقیق قابل فهم دانشمندان قرآن شناس عادی بشری، حقایق بسیار رفیعی هم وجود دارد که در حدّ فهم فوق عادی ذوات مقدسه معصومین – علیهم السلام – یعنی «مطهّرون» می باشد و سخنان آن بزرگواران در جهت آموزش انسان ها، از آن مرتبه متعالی خاصّ قرآن نشأت گرفته است و انسان ها به این آموزش ها نیاز مبرمی دارند، علاوه بر معانی ظاهری متعارف آیات قرآن.»(۸)

الیاس کلانتری

۱۴۰۰/۱/۳۱

پاورقی ها:

۱ـ المیزان فی تفسیر القران، علامه طباطبائی، ج ۲۰ تفسیر سوره قدر

۲ـ وبسایت حکمت طریف، کلام ایام ـ ۶۲، شب قدر نهر عظیمی از رحمت خداوند.

۳ـ وبسایت حکمت طریف، کلام ایام شماره ۶۱ «شب قدر نهر عظیمی از رحمت خداوند»

۴ـ المیزان، تفسیر سوره قدر، بحث روائی به نقل از کتاب کافی

۵ـ وبسایت حکمت طریف، کلام ایام ـ ۱۴۱، شب قدر کنار ملائکه و روح

۶ـ البته قابل ذکر است ـ بطوریکه در مقالات مذکور قبلی به آن اشاره شده ـ مراد از نزول قرآن درشب قدر نزول مجموع قرآن است که به آن «نزول دفعی» گفته می شود نه نزول تدریجی و آیه آیه آن! چون نزول تدریجی در همه ایام سال و روزها و شب های مختلف تحقق یافته است.

۷ـ وبسایت حکمت طریف، کلام ایام ـ ۱۴۱، شب قدر کنار ملائکه و روح

۸ـ همان، کلام ایام ـ ۱، توصیفی از شب قدر.

دکمه بازگشت به بالا
بستن