کلام ایام- ۳۴۱، شب قدر و مصاحبت های قدسی

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

کلیات

* دریافت رحمت و برکات خاصّ ماه رمضان احتیاج به ظرفیتی دارد که لازم است از ماه رجب و شعبان و اعمال خاص ماه رمضان کسب شود.

* چرا در آیه سوره قدر، شب قدر با ماه مقایسه شده و نه با شب های دیگر؟

* استعداد مناسب برای دریافت رحمت و برکات شب قدر باید در روزها و شب ها و اعمال خاص مجموع ماه رمضان حاصل شود!

* شب قدر نهر عظیمی از رحمت خدا.

* شب قدر کنار ملائکه و روح.

* شب قدر و همراهی با ملائکه.

* استقبال از شب قدر همراه ملائکه.

* چرا در آیات قرآن برای خیریّت شب قدر توضیحی ذکر نشده است؟

* دلالت قرآن به آموزش انسانها از طرف رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و دیگر حجت های خدای سبحان.

* مراتب مختلف از آموزش ها و علوم قرآن.

* صاحبان مقام عصمت و حجت های پروردگار عالمیان به مراتب خاصی از علم متمرکز در قرآن راه دارند.

* عبارت «ما ادراک» در قرآن مجید در چه مواردی آمده است؟

* توصیف شب قدر و حوادث مربوط به آن از طرف خدای سبحان.

* جهتی از خیریت شب قدر و برکات آن نزول ملائکه در آن شب است.

* مأموریت های ملائکه در برقراری نظام زندگی برای انسانها.

* قدرت و اختیارات خاص ملائکه در شب قدر.

* مأموریت‌های عادی و فوق ‌العاده ملائکه در ارتباط با زندگی انسانها.

* برکات مقام نبوت و رسالت و امامت در شب قدر.

* استعداد لازم برای دریافت برکات شب قدر چگونه و از چه طریقی حاصل می شود؟!

* * * * * * * * * *

شبهای قدر باشکوه و جلال قدسی فرا رسید و امشب اولین آنها یعنی شب نوزدهم خواهد بود. در بعضی از مقالات قبلی نوشته شد که می‌توان دو ماه نورانی رجب و شعبان را مقدمه ای برای ورود به ماه رمضان و زمان کسب استعداد مناسب برای دریافت برکات خاص و عظیم ماه خدا تلقّی کرد و روزهای این ماه جلیل را هم مقدمه ورود به شب‌های قدر. به بیان دیگر برای دریافت رحمت و برکات خاص شب‌های قدر احتیاج به زمینه ای در روح انسان ها وجود دارد که آن زمینه لازم است در دو ماه رجب و شعبان و از ناحیه عبادات خاص در آنها و همچنین از اعمال مخصوص ماه رمضان مثل روزه گرفتن و تلاوت زیاد قرآن و مجموعاً ذکرالله کثیر در آن حاصل شود.

 در سال‌های گذشته مقالات متعددی در جلالت و عظمت و فضائل خاصّ شب‌های قدر در این وبسایت منتشر شد. عناوین و شماره‌های عمده ی آن مقالات عبارتند از:

کلام ایام- ۱، توصیفی از شب قدر وشماره – ۲ (در دو بخش).

کلام ایام – ۶۱، شب قدر نهر عظیمی از رحمت خداوند، و شماره ۶۲ ,(در دو بخش).

کلام ایام- ۱۴۱، شب قدر کنار ملائکه و روح و شماره- ۱۴۲(در دو بخش).

 کلام ایام- ۲۱۱، شب قدر و همراهی با ملائکه و شماره های – ۲۱۲ و ۲۱۳ ( در سه بخش).

کلام ایام- ۲۸۵، استقبال از شب قدر همراه ملائکه و شماره- ۲۸۶ ( در دو بخش).

در مقالات فوق الذکر مباحث تفسیری و کلامی و اخلاقی متنوعی مطرح شده و ابتداءً توصیه می کنیم در حد امکان آن مقالات مورد توجه و مطالعه مجدد قرار بگیرد تا آمادگی لازم برای دریافت برکات خاص این شبها با عظمت و فواید بی پایان آنها حاصل شود.  بعضی از مباحث تفسیری مربوط به شب قدر لازم است به طور مکرر مورد توجه قرار بگیرد. همچنان که قرائت آن به طور مکرر در نمازها و غیر نماز بالخصوص وقت سحر و افطار در ماه رمضان سفارش شده است .

ما قبلاً در بعضی از مقالات مربوط به شب قدر شرح و تفسیری برای آیات سوره مبارکه نوشتیم. در این مقاله با نقل قطعه‌ای از یک مقاله قبلی وارد بحث جدیدی درباره موضوع می شویم.

تفسیر سوره قدر

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيلَةِ الْقَدْرِ–  وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيلَةُ الْقَدْرِ– لَيلَةُ الْقَدْرِ خَيرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ– تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ– سَلَامٌ هِي حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ»

آیات سوره مبارکه «قدر» مشتمل بر چند موضوع بسیار مهم است که علم به آن ها تأثیرات عمیقی در زندگی دنیوی و اخروی انسان خواهد داشت از جمله:

  1. عظمت انحصاری شب قدر
  2. عظمت خاص قرآن مجید
  3. موقعیت خاص ماه رمضان
  4. نزول قرآن و ارتباط آن با شب قدر
  5. نزول ملائکه و روح در شب قدر
  6. موضوع اذن خداوند به موجودات
  7. محل نزول ملائکه
  8. تقدیرات خداوند در زندگی انسان ها
  9. سلام بودن شب قدر تا طلوع فجر
  10. نحوه بهره برداری انسان ها از برکات شب قدر

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيلَةِ الْقَدْرِ» از بیان تفصیلی تفسیر آیه کریمه «بسمله» صرف نظر می کنیم چون تفسیر این آیه غالباً در سوره حمد مورد بحث قرار می گیرد یا در تفسیر اولین سوره ای که در یک مجموعه تفسیری قرار دارد. اما اشاره به نکته ای در معانی این آیه در ارتباط با سوره مورد بحث ضروری است و آن اینکه: رحمانیّت خداوند یعنی رحمت بی انتهای آن ذات مقدس و رحیمیّت او یعنی استمرار و جریان دائمی آن رحمت، ایجاد شب قدر و نزول برکات خاص در آن شب و نزول قرآن در آن شب و نزول ملائکه و روح در آن شب و مطّلع ساختن انسان ها از عظمت خاص شب قدر و حوادث مربوط به آن را اقتضاء می کرد. یعنی همه این موضوعات ارتباطی با «رحمانیّت» و «رحیمیّت» الله دارد.

  1. «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيلَةِ الْقَدْر» یعنی ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم. قرآن حقیقتی است با عظمت بی انتها و معانی آن دارای مراتبی است. مرتبه ای از آن بالاتر از حدّ ادراک فهم های عادی بشری است و فقط گروه معیّنی از انسان ها به آن مرتبه از عظمت و معانی و علوم متمرکز در آن راه دارند و آن ها ذوات مقدسه حجت های پروردگار هستند و خداوند از آن ها با کلمه «مطهّرون» ذکری به میان آورده است. روح شریف آن گروه یعنی «مطهّرون» از همه نواقص، مطهّر و منزّه می باشد و روح پاک آن ها را خداوند عالم برای دریافت همه حقایق آماده کرده است. بطوریکه فرمود:

«إِنَّمَا يرِيدُ اللَّهُ لِيذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيتِ وَيطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا» (الأحزاب/۳۳) این آیه از قرآن با توجه به احادیث نقل شده از وجود مبارک پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در منابع شیعی و اهل سنت مقام «عصمت» را برای اهل بیت آن حضرت بیان می کند و از توجه به الفاظ آیه روشن می شود که این مقام یعنی مقام عصمت، اختصاص به آن بزرگواران دارد.

اما خداوند این قرآن در مقام رفیع و مرتبه متعالی از علم و حکمت را در سطح افهام عادی بشری پائین آورده است. بطوریکه مرتبه ای از معانی آن قابل فهم انسان های عادی شده است. و این است معنای نزول قرآن.

برای نزول قرآن یعنی علم و عظمت بی انتها احتیاج به ظرفیت خاصی بود. یعنی در همه شرایط زمانی این نزول امکان پذیر نبود. و اینکه در زمان ها و روزها و شب های عادی چنین گنجایش و استعدادی برای نزول قرآن وجود نداشته و فقط در یک شب معین با زمینه خاصی که در آن وجود دارد، این ظرفیت قرار داشته و امکان نزول قرآن در آن شب به وجود آمده است.

البته ظرفیت شب قدر به زمینه دیگری هم ارتباط دارد و آن ماه رمضان است. یعنی لازمه تحقّق ظرفیت و عظمت خاص شب قدر این است که در ماه رمضان واقع شود. همچنانکه خداوند فرمود:

«شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ» (البقره/ ۱۸۵) یعنی ماه رمضان همان ماهی است که قرآن در آن نازل شده، که هدایتی است برای انسان ها.

قابل تذکر است که مراد از نزول قرآن در آیه مورد بحث- سوره قدر- و این آیه که ذکر شد- آیه ۱۸۵ سوره بقره- نزول خاص دفعی و یک مرتبه ای قرآن است. نه نزول تدریجی. چون نزول تدریجی در همه ماه های سال و همه شب ها و روزهای عادی انجام گرفته است و اختصاصی به شب قدر و ماه رمضان نداشته است. توضیح اینکه قرآن مجید دو بار بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) نازل شده است، یکبار بطور دفعی و یک مرتبه و در یک شب و در ماه رمضان که همان شب قدر است، و یکبار بطور تدریجی که در طول مدت نبوت آن حضرت انجام گرفته است. اما بحث در مورد این دو نوع نزول و تفاوت بین آن ها احتیاج به فرصت دیگری دارد و در این مقاله وارد آن بحث نمی شویم.

۲و ۳-« وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيلَةُ الْقَدْرِ– لَيلَةُ الْقَدْرِ خَيرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» عبارت «ما ادراک» در آیات قرآن غالباً در مورد موضوعاتی بکار می رود که با علم و فهم عادی انسانی نمی توان به آن ها احاطه علمی پیدا کرد. و بعد از بکار رفتن این عبارت در قرآن در مورد بعضی موضوعات، توضیحی درباره حقیقت آن موضوع در آیات بعدی آمده است بعنوان مثال:

الف:«وَمَا أَدْرَاکَ مَا يَوْمُ ﭐلدِّينِ — ثُمَّ مَا أَدْرَاکَ مَا يَوْمُ ﭐلدِّينِ — يَوْمَ لَا تَمْلِکُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَيْئاً وَﭐلْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ » (الانفطار/ ۱۷-۱۹)

ب:«وَمَا أَدْرَاکَ مَا سِجِّينٌ –کِتَابٌ مَّرْقُومٌ » (المطففین/ ۸-۹)

ج:«وَمَا أَدْرَاکَ مَا عِلِّيُّونَ — کِتَابٌ مَّرْقُومٌ — يَشْهَدُهُ ﭐلْمُقَرَّبُونَ » (المطففین/ ۱۹-۲۱)

د:«وَمَا أَدْرَاکَ مَا ﭐلطَّارِقُ — ﭐلنَّجْمُ ﭐلثَّاقِبُ — إِن کُلُّ نَفْسٍ لَّمَّا عَلَيْهَا حَافِظٌ»  (الطارق/ ۲-۴)

در آیه مورد بحث هم بعد از این عبارت، توضیحی در مورد شب قدر بیان شده. منظور این است که شب قدر دارای عظمتی است که از طریق علوم عادی بشری نمی شود به ابعاد آن عظمت پی برد و خداوند خودش آن عظمت را بیان می کند- با اسلوب قرآنی- و یکی از جهات عظمت آن این است که آن شب از هزار ماه بهتر است. یعنی اگر ماه را سی روز در نظر بگیریم آن یک شب از سی هزار شب عادی دارای خیریّت و فوائد و ارزش بیشتری است.

اما اینکه در این آیه یک شب را با ماه مقایسه کرده و فرموده «هزار ماه» به احتمال قریب به یقین به این علت است که موقعیت شب قدر و اهمیت خاص آن به تمام ماه رمضان ارتباط پیدا می کند، گو اینکه کسی می تواند از موقعیت شب قدر بطور کامل بهره مند شود که به موقعیت خاص ماه رمضان هم توجه کند یعنی نزول برکات خاصه شب قدر هم به ظرفیتی احتیاج دارد و آن ظرفیت در ماه رمضان وجود دارد.(۱)

خدای سبحان در بیان اوصاف شب قدر و حوادثی که در آن وقوع می یابد فرمود:

« لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ  » (القدر/۳) یعنی: شب قدر از هزار ماه بهتر است. و در آیه دوم سوره مبارکه دخان هم آن را «شب مبارک» خوانده است. اما به موضوع  خیریّت شب قدر و چگونگی آن تصریحی نفرموده است! و به ذکر اصل موضوع بهتر و پرفایده تر بودن آن از هزار ماه بلحاظ الفاظ آیه کریمه و معنای ظاهری آن اکتفاء شده است. در این نوع بیان مطلب و در مجموع در اسلوب بکار رفته در این سوره و مجموع آیات سوره نکات تفسیری دقیقی قرار دارد که به بعضی از آنها در حد ذکر عناوین اصلی در مقاله شماره ـ ۶۱ بخش کلام ایام اشاره ای شد و درباره بعضی از آن عناوین و موضوعات هم توضیحاتی در آن مقاله و شماره بعدی و در مقالات دیگر ذکر شد.

حال در ادامه مباحث مقالا ت قبلی در این بخش به ذکر و توضیح نکات دیگری درباره آن شب عظیم و آیات سوره مبارکه «قدر» می پردازیم:

یکم: در آیه کریمه درباره عظمت و فواید و برکات شب قدر اجمالاً اشاره ای شده است به اینکه آن شب از هزار ماه بهتر است یعنی دارای خیریتی بیشتر از هزار ماه است. اما درباره این خیریت و چگونگی آن تصریحی در این سوره و سوره ها و آیات دیگر قرآن بعمل نیامده است. طبعاً این کار حکمتی دارد چون نه سخن خدای سبحان و نه فعل اوهرگز بدون حکمت نخواهد بود، چون او « حکیم» است و از خدای حکیم فعل بدون حکمت یا خلاف حکمت صادر نمی شود.

دوم: اینکه افعال خدای سبحان حکمتی دارد، یعنی حکیمانه بودن افعال او یک موضوع است! اما درک و فهم حکمت افعال او برای انسانها یا گروهی از آنها موضوع دیگری است! موضوع اول قطعی است و یقینی، اما موضوع دوم به شرایط مختلفی ارتباط دارد.

سوم: حکمت بعضی از سخنان وافعال ذات قدوس الله گاهی آشکار است و به راحتی قابل درک و گاهی احتیاج به تدبر و تفکر دارد و بعد از تحقیق و بررسی های مناسب روشن و آشکار می شود و گاهی حکمت بعضی از افعال او در عالم دنیا برای عامه انسانها و حداقل بعضی از آنها روشن نخواهد شد. به بیان دیگر همه انسانها ظرفیت مناسبی برای دریافت «حکمت» ندارند، مگر آموزش مناسبی درباره آنها تحقق پیدا کند و استعداد دریافت حکمت در آنها به وجود آید. خدای سبحان می فرماید:

« يُؤْتِي الْحِکْمَةَ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً کَثيراً وَ ما يَذَّکَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْباب » (البقره/۲۶۹) یعنی: او [خدای سبحان] به هرکس خواست حکمت عطا می کند و به کسی که حکمت عطا شده، خیر فراوانی داده شده است و متذکر [این مطلب ] نمی شوند جز صاحبان عقل خالص.

از این آیه کریمه بر می آید که همه انسانها ظرفیت روحی مناسب برای دریافت حکمت را ندارند و اعطاء حکمت به انسانها مطابق مشیت خدای سبحان انجام می گیرد! و اینکه حکمت دارای فواید و خیریّت کثیر و فراوانی است. و فقط صاحبان عقل خالص و اهل تعقل یعنی کسانی که قوه عقل را به کار می برند، متذکر این موضوع می شوند.

چهارم: قرآن مجید دارای مراتب متعددی از علوم و معانی و معارف است و صاحبان استعداد های مختلف می توانند در سطوح و مراتب مختلفی از آن بهره مند شوند و ما این موضوع را بطور مکرر در بعضی تألیفات خود و بعضی از مقالات منتشر شده در این «وبسایت» با توضیحات مناسبی ذکر کرده ایم. این موضوع از قرائن موجود در آیات سوره مبارکه قدر و نحوه بیان موضوع « لیلة القدر» هم بر می آید. توضیح اینکه: در آیه کریمه ـ مورد بحث ـ اشاره ای به اصل خیریّت شب قدر و میزان اجمالی آن یعنی بهتر بودن از هزار ماه بعمل آمده، اما تفصیلی برای آن ذکر نشده! پس می شود عامه مردم به اصل خیریت عظیم آن شب و بهتر بودنش توجه کنند و در شبهائی که احتمال شب قدر بودن آنها وجود دارد، به دعا و تلاوت قرآن و کارهای خیر مثل کمک به نیازمندان و بیدار بودن در آنها و بطور کلی اشتغال به ذکر الله بپردازند.

همچنین دانشمندان و صاحبان ادراک برتر و استعداد های علمی بیشتر به تفکر و تدبر در نوع این خیریت و بهتر بودن از هزار ماه بپردازند و به علم و حکمتی در این جهت برسند و از فضای آن شب عظیم بهره های بیشتری ببرند.

اما صاحبان مقام عصمت و حجّت های پروردگار عالمیان یعنی وجود مبارک پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ از ناحیه علم و قدرت مخصوص خود و از موقعیت شب قدر و ظرفیت خاص آن استفاده های عظیم تری در کمک به انسانها و تغییر وضعیت زندگی آنها و ارشاد و راهنمائی آنها به راههای زندگی و مقصد آفرینش ببرند! که توضیح آن بخواست خدا در ادامه این بحث خواهد آمد.

پنجم: در بخش نقل شده فوق از مقاله قبلی، یعنی مقاله شماره ـ ۶۱ متذکر موضوع مهمی در اسلوب بکار رفته در قرآن مجید شدیم و آن اینکه گاهی در این کتاب آسمانی در بیان بعضی موضوعات بطور ضمنی اشاره ای شده است به اینکه موضوع مورد ذکر دارای جلالت و عظمت و موقعیت رفیعی است و از نوع مطالبی نیست که بشود از طریق علوم عادی بشری به آن احاطه پیدا کرد، بلکه برای فهم و درک کامل آن احتیاج به وحی و کلام خدا وجود دارد! و دراین قبیل موارد غالباً در قرآن عبارت : « و ما ادراک » به کار می رود و بعد از آن خدای سبحان مطلب مورد نظر را بیان می کند. بطوریکه مثالهائی برای این موضوع در قطعه نقل شده فوق ذکر شد.

ششم: توجه اجمالی به یک مطلب علمی و یا تدبر و تحقیق عالمانه درباره آن بالخصوص در موضوعاتی که در قرآن مجید ذکر شده نه تنها از جهت سطوح استعدادی انسانها و نیازهای علمی زمان آنها، بلکه از جهت دیگری هم لازم است موردتوضیح و تبیین قرار بگیرد و آن اینکه گاهی یک انسان و یا گروهی از انسانها فرصت و وقت اندکی در اختیار دارند و فرصت و مجال تحقیق و تدبر درموضوعی برای آنها وجود ندارد. در آن صورت عاقلانه و حکیمانه نیست که آنها از یک پدیده علمی و فواید آن بطور کامل محروم شوند و بلکه می توانند اجمالاً درباره آن مطلبی دریافت کنند و حاصلی از آن بدست آورند و اطلاعات تفصیلی و تحقیقی گسترده را به زمان و شرایط دیگری موکول کنند.

بعنوان مثال: اگر یک طبیب و یا گروهی از اطباء در تحقیقات ومطالعات و پژوهش های علمی درباره بعضی از بیماریها به کشفی جدید دست یافتند و آزمایشهای لازم درباره آن انجام گرفت و آن نوع معالجه درباره یک بیماری و داروی معینی مجوز استفاده پیدا کرد، یک یا چند بیمار می توانند از آن نوع معالجه و داروی کشف شده استفاده کنند تا در اثر آن، بیماری آنها از بین برود، اما پزشکان متخصص در آن رشته طبی برای بدست آوردن اطلاعات تخصصی با آن گروه محقق و پژوهشگر ارتباط علمی پیدا کنند و روش کار آن گروه یا آن فرد محقق را بررسی کنند و جریان مطالعات و آزمایشهای منتهی به کشف آن نوع معالجه و آن داروی کشف شده را با معیارهای خاص علمی تحت نظر قرار دهند.

حاصل این قسمت از بحث اینکه: قرآن مجید در یک کلام کوتاه تشکیل یافته از چند کلمه به اصل خیریّت شب قدر و برتری آن  نسبت به هزار ماه اشاره ای فرموده و همین کلام اجمالی امکان دارد مورد بهره برداری افراد زیادی از اهل ایمان و مخاطب قرآن قرار بگیرد و از فرصت های موجود استفاده های عظیمی به عمل آید. اما اگر کسانی طالب و جویای فواید عظیم تر و اطلاعات علمی بیشتری باشند، می توانند سراغ حجت های پروردگار عالمیان و معلمان آسمانی قرآن مجید بروند و از علم و ادراک و بصیرت فوق عادی آنها استفاده های بیشتر و گسترده تری ببرند!

کلام ایام - 150، امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – شهید تأویل قرآن کریم
بخوانید

هفتم: از ذکر اجمالی موضوع خیریت شب قدر نسبت به هزار ماه و واگذار کردن تفصیل آن ـ بطور ضمنی ـ به پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و جانشینان آن حضرت یعنی ذوات مقدسه امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ در آیات این سوره، فایده دیگری هم حاصل می شود و آن اینکه این موضوع و بکار بردن این اسلوب و روش در قرآن مجید اختصاص به موضوع مورد بحث یعنی، شب قدر و عظمت و فواید فوق تصور آن ندارد و بلکه این روش در تمام قرآن مجید و همه سوره ها و آیات آن هم به کار رفته است. بطوریکه حتی درباره عبادت عظیم نماز و ارتباط با خدای سبحان از این طریق که از ارکان اصلی اعمال عبادی است و هر روز چند مرتبه لازم است انجام یابد هم، همین روش به کار رفته است و نحوه بجای آوردن آن درظاهر الفاظ آیات ذکر نشده و به بیان و رفتار پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ واگذار شده است و این روش آموزش انسانها یعنی اینکه ذکر اصل موضوعات مورد آموزش در الفاظ آیات و ظواهر آنها آمده و تفصیل و نحوه عمل به آنها به آموزش پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و رهبران آسمانی واگذار شده است.

هشتم: نزول قرآن مجید در شب قدر

آنچه از ظواهر آیات سوره قدر و سوره دخان و آیات مربوط به موضوع ماه رمضان در سوره بقره یعنی آیه ۱۸۵ به بعد بر می آید، این است که مهمترین حادثه در شب قدر و در رأس همه آنها جریان نزول قرآن در آن شب می باشد. بطوریکه در اولین آیه از همین سوره قدر به آن تصریح شده! و بعد از ذکر این موضوع به توصیف شب قدر پرداخته شده است. در مقالات قبلی مربوط به ماه رمضان و شب قدر توضیح داده شد که نزول قرآن یا نوعی نزول که مجموعه آن یکجا و در یک شب به عالم دنیا و قلب شریف رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نازل شده، احتیاج به ظرفیتی داشت و آن ظرفیت فقط در ماه رمضان و شب قدر تحقق یافته است و در غیر آن امکان تحقق نداشت.

از مجموع آیات این سوره و آیات اول سوره مبارکه دخان و آیه سوره بقره بر می آید که در روزها و شب ها و ساعات ماه رمضان و بالخصوص شب قدر، تحول خاصی در فضای زندگی انسانها وقوع می یابد و زمینه خاصی برای نزول رحمت و برکات خدای سبحان در سطح عالم به وجود می آید و همچنین استعداد خاصی در روح انسانها برای دریافت هدایت از جانب خدای سبحان و رحمت و برکات او برقرار می شود که این زمینه و این استعداد در غیر شب قدر و غیر ماه رمضان در آن سطح و مرتبه تحقق ندارد. پس باید در شب ها و روزها و ساعات ماه رمضان بالخصوص وقت سحر و افطار و مهمتر از همه در شبهائی که احتمال شب قدر بودن آنها زیاد است بیشتر به قرآن مجید و قرائت و تلاوت آن و تفکر درباره آن پرداخت. باید از تأثیرپذیری خاص روح خود در این ایام و ساعات نهایت استفاده را برد.

نهم: جهتی از خیریت و عظمت و برکات شب قدر، نزول ملائکه در آن شب است. درباره نزول ملائکه و روح در شب قدر احتیاج به بحث دقیق و مهم تفسیری و کلامی وجود دارد که بخواست خدا در ادامه مقاله خواهد آمد.

نزول ملائکه در شب قدر

نزول ملائکه در شب قدر از حوادث بسیار بااهمیت آن شب و به یک معنی بعد از موضوع نزول قرآن کریم مهمترین حادثه آن شب می باشد! بجهت اینکه این جریان به بقیه وقایع و حوادث شب قدر هم ارتباط می یابد. توضیح اینکه ملائکه عوامل اجرای فرمان های پروردگار عالمیان از جمله انتقال رحمت و برکات و هدایت خدای سبحان به انسان ها هستند، و از طرف ذات قدوس الله برای به جریان انداختن مشیّت و اراده او درباره زندگی انسانها مأموریت دارند. و گروه ‌هائی از آنها اصلاً به این منظور آفریده شده اند و به آن ها قدرت های مخصوص برای انجام این مأموریت عطا شده است که به آن مأموریت ها و قدرت ها و اختیارات «اذن الله» گفته می شود.

 موضوع قدرت ها و اختیارات و مأموریت های ملائکه به موضوع وحی پروردگار عالمیان به پیامبران و نزول قرآن کریم هم ارتباط می یابد، اگرچه این رویداد بطور مستقل و جداگانه در آیاتی از قرآن از جمله سوره مبارکه قدر ذکر شده است و در این مباحث بعنوان مهمترین حادثه و مبارک ترین پدیده در شب قدر مورد اشاره قرار گرفت. در توضیح این موضوع یعنی مأموریت ملائکه برای برقراری نظام زندگی مورد نظر خدای سبحان برای انسان‌ها و کارها و اختیارات آنها به کلامی از امام امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- در یکی از خطبه ‌های آن وجود مبارک استشهاد می‌کنیم. امام- علیه السلام- در ذکری و توصیفی از ملائکه می فرماید:

«و مِنهُم اُمَناءُ على وَحيهِ و ألسِنَةٌ إلى رُسُلِهِ ، و مُختَلِفونَ (مُتَرَدِّدونَ) بِقَضائهِ و أمرِهِ و مِنهُمُ الحَفَظَةُ لعِبادِهِ ، و السَّدَنَةُ لأبوابِ جِنانِهِ»(۲) یعنی: گروهی از ملائکه امنای وحی پروردگار و زبان گویای او بر پیامبرانش و در تردّد برای قضاء و امر او هستند! و از آن ها گروهی محافظان بندگان خدا و نگهبانان درهای بهشت او هستند. در این کلام شریف در توصیفی از ملائکه و رفتارها و مأموریت آنها، به موضوع انتقال وحی خدای سبحان به پیامبران و تردّد (رفت و آمد) برای اجرای قضا و امر او و حفاظت از بندگان و هدایت انسانها و انتقال آنها به بهشت، اشاره ای شده و البته تمامی این موضوعات احتیاج به شرح و تفصیل دارد و در این کلام کوتاه به ذکر اصل این موضوعات اکتفاء شده است! و در مجموع خواستم متذکر این مطلب بشویم که انتقال وحی و نازل کردن قرآن کریم هم به موضوع ملائکه و اعمال آنها ارتباط دارد.

مأموریت‌های عادی و فوق العاده ملائکه

 گروه‌هائی از ملائکه بطور دائم به مأموریت‌های عادی معینی درباره انسان ها و برقراری زندگی آنها اشتغال دارند و تعدادی از آنها بطور دائم در عالم دنیا و در کنار انسان ها و فضای زندگی آنها استقرار دارند و یا بطور مستمر در حال رفت و آمد می باشند. اما گروهی دیگر در زمان‌های خاص و بطور مقطعی برای امور معینی مأموریت پیدا می کنند. مثل گروهی از آنها که جهت نصرت بندگان خدا از اهل ایمان که مورد هجوم دشمنان دین خدا قرار گرفته‌اند. همچنانکه در مقاله مربوط به جنگ بدر به ذکر و توضیح آن پرداختیم.(۳) می‌توان این نوع مأموریت را از نوع دوم محسوب کرد یعنی اگرچه آن گروه از ملائکه مأموریت دائمی برای نصرت اهل ایمان در جنگ‌ها و امثال آن دارند، اما طبعاً وقتی جنگی با شرایط معینی بین اهل ایمان و کفار روی دهد، آن گروه از ملائکه نازل می‌شوند و مأموریت خود را انجام می‌دهند.

 در شب قدر ملائکه و روح با اقتدار و اختیارات خاصّی به عالم دنیا نازل می شوند. آنها در شب قدر حامل رحمت و برکات خدای سبحان در مرتبه ای خاص و متفاوت از زمان های دیگر هستند! و این فرصت بسیار گرانبها برای بهره برداری از مراتب برتر رحمت و برکات و هدایت الهیه در شب قدر برقرار است و اختصاص به آن شب دارد و اگر انسان ها درباره آن غفلت کنند و آن فرصت گرانبها را از دست بدهند، دچار خسران و زیان و پشیمانی عظیمی خواهند شد. البته آن پشیمانی وقتی احساس خواهد شد که پرده ها کنار برود و نتایج اعمال انسان ها آشکار شود و عمده جهات این وضعیت و این حالت در زمان انتقال انسان از دنیا و در عرصه های قیامت آشکار خواهد شد که دیگر فرصت جبران هم از بین رفته است.

پس در شب قدر امکان مصاحبت با ملائکه و موجودات عالم قدس برای انسانها به وجود می آید یعنی می شود نوعی ارتباط با آن موجودات قدسی پیدا کرد و از قدرت و اذنی که خدای سبحان در شب قدر به آنها عطا کرده، به نحو مناسب با موقعیت و مأموریت آنها بهره برداری کرد.

 لازم به ذکر است که اتصال به عالم قدس و موجودات آن مستلزم «ذکرالله کثیر» و دعا و استغفار و پاک کردن روح خود از آلودگی‌های ناشی از اعمال و رفتارها و غفلت ها است. لازم است در چنین شبی اهل ایمان با قرآن مجید انس بیشتری پیدا کنند و با قرائت زیاد آن و تفکر و تدبّر در معانی آیات، روح خود را شستشو دهند و با عطر بهشتی آن را معطّر سازند.

دهم: برکات مقام نبوت و رسالت و امامت در شب قدر برای انسانها

 در آیه سوره مبارکه قدر به اصل نزول ملائکه و روح در شب قدر اشاره ای شده و اینکه نزول آنها برای هر امری است

«تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» (القدر/۴) یعنی: نزول ملائکه به امور زندگی انسان ها، اعم از امور زندگی دنیوی و اخروی ارتباط خواهد داشت

و در آیه سوره دخان هم فرمود:

  «فِيهَا يفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ– أَمْرًا مِنْ عِنْدِنَا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ– رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ» (الدخان / ۴ – ۶) در آیه سوره قدر کلمه «امر» بدون قیدی ذکر شده و فقط اشاره ای شده است به اینکه نزول ملائکه برای هر امری است « مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» اما در آیه سوره دخان کلمه «امر» به کلمه «حکیم» مقیّد شده و گفته شده که در آن شب هر امر حکیمی مورد تفریق قرار می گیرد، ظاهراً مراد این است که امور زندگی انسان ها و تقدیرات پروردگار عالمیان درباره آنها از صورت اجمالی به صورت تفصیلی و تعیین شده در می آید! و سهم هر انسانی از عطایای پروردگار عالمیان برای او تعیین و تقسیم می‌شود.

 اما در آیه کریمه محل نزول ملائکه در شب قدر ذکر نشده. بیان موضوع نزول ملائکه در شب قدر و عدم ذکر محل نزول آنها یادآور نکته‌ای است که در همین مقاله مورد تذکر قرار گرفت و آن اینکه:

 مخاطبان قرآن و اهل ایمان و عموم انسانها به موقعیت و مقام علمی و علم مخصوص و قدرت ادراکی خاص حجت های پروردگار عالمیان نیاز مبرم و اجتناب‌ناپذیر و دائمی دارند. این نیاز دائمی به آن ذوات مقدسه در جهات مختلف زندگی انسان ها برقرار است و یکی از آن جهات به موضوع تفصیل و شرح و توضیح آیات قرآن مجید مربوط می‌شود. خدای سبحان علم بی‌پایانی را در آخرین کتاب آسمانی برای بندگانش نازل فرموده، بطوریکه بخشی از آن علم در ظواهر الفاظ آیات قرار گرفته و به راحتی قابل درک است و قابل فهم عموم مردم و بخش عظیم تری از آن علم در روابط فنی بین آیات و در باطن آنها قرار دارد و کشف و درک آن معانی در مرتبه ای از طریق تدبر و تحقیق عالمانه توسط دانشمندان امکان پذیر است و در مرتبه ای متعالی و بسیار رفیع، احتیاج به علم و ادراک مخصوص صاحبان مقام عصمت دارد که در آیه ای از قرآن از آن ذوات مقدسه با کلمه «مطهّرون» ذکری به میان آمده، بطوریکه فرمود:

  «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ– فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ– لَا يمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ– تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ» (الواقعة/ ۷۷ – ۸۰) یعنی: آن قرآنی است گرانقدر و [رفیع] در کتابی [و مقامی] برتر [از افق ادراکات عادی انسان‌ها] قرار دارد و انسان ها دسترسی به [عمق حقایق و معارف و معانی] آن را ندارند، جز «مطهّرون» و آن صورت برتر، تنزیلی پیدا کرده از طرف پروردگار عالمیان، [و در نتیجه مراتبی از حقایق آن قابل درک انسان های عادی قرار گرفته است]

درباره آیات فوق در بعضی از مقالات قبلی توضیحات مناسبی ذکر شده است از جمله در مقاله:

کلام ایام- ۳۳۶، ماه رمضان و جایگاه آن در فرهنگ قدسی. لذا در این مقاله از تکرار آن مباحث خودداری می کنیم و فقط متذکر می‌شویم که «مطهرون» طبق احادیث نقل شده از وجود مبارک رسول الله- صلّی الله علیه و آله و سلّم- ذوات مقدسه معصومین- علیهم السلام- می باشند که علم مخصوص آنها با هیچ گونه جهلی مخلوط نیست و از مقام قدس ربوبیّت از طریق نوعی وحی دریافت شده است.

 در زمینه موضوع مورد بحث یعنی محل نزول ملائکه در شب قدر هم احتیاج به علم رسول الله- صلّی الله علیه و آله و سلّم- وجود دارد. و لازم بود پیروان قرآن مجید و مخاطبان آن سراغ آن حضرت و دیگر صاحبان مقام عصمت بروند و از آنها سؤال کنند. در احادیث نقل شده از ذوات مقدسه معصومین آمده است که ملائکه در شب قدر در زمان حیات پیامبر اکرم- صلّی الله علیه و آله و سلّم- به حضور آن حضرت نازل می‌شدند و تقدیر امور انسان‌ها را به آن حضرت عرضه می‌کردند و آن وجود مبارک آن تقدیرات را امضاء می‌کرد. و در زمان بعد از رحلت او به حضور حجت پروردگار عالمیان در هر زمانی نازل می شدند و در زمان ما آنها به حضور حضرت ولی عصر امام زمان- سلام الله علیه- نازل می شوند. در کتاب کافی از ابن عباس و از وجود مبارک امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- نقل شده است که فرمود:

«إِنَّ لَيْلَةَ اَلْقَدْرِ فِي كُلِّ سَنَةٍ وَ إِنَّهُ يَنْزِلُ فِي تِلْكَ اَللَّيْلَةِ أَمْرُ اَلسَّنَةِ وَ لِذَلِكَ اَلْأَمْرِ وُلاَةٌ بَعْدَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ اِبْنُ عَبَّاسٍ مَنْ هُمْ قَالَ أَنَا وَ أَحَدَ عَشَرَ مِنْ صُلْبِي أَئِمَّةٌ مُحَدَّثُونَ»(۴) یعنی: شب قدر در هر سالی برقرار است و در آن شب امر آن سال نازل می شود و برای آن امر سرپرستانی هستند بعد از رسول خدا- صلّی الله و علیه و آله و سلّم- ابن عباس سؤال می کند که آن ها چه کسانی هستند؟! امام- علیه السلام- می فرماید: من و یازده نفر از فرزندان صلبی من که امامان محدَّث هستند.

پس بنابراین نزول ملائکه در شب قدر محضر حجت پروردگار عالمیان در هر زمانی است و در زمان ما آنها حضور امام عصر حضرت مهدی- سلام الله علیه و عجّل الله تعالی له الفرج- نازل می‌شوند و طبق بیان احادیث، اعمال انسانها و تقدیرات امور زندگی آنها را به حضور آن حضرت عرضه می‌کنند و آن وجود مبارک آن تقدیرات را امضاء می‌کند. لازم به تذکر است که عرضه اعمال و تقدیرات به معنای عرفی دنیوی و تشریفاتی از نوع متعارف نیست! و صورت دیگری دارد که فعلاً فرصت مناسب برای ورود در آن بحث موجود نیست. اما تذکر این نکته بسیار ضروری است که قدرت اعطائی پروردگار عالمیان به مقام عصمت و امامت در شب قدر در جهت اصلاح امور زندگی انسان‌ها و رشد و پاکسازی اعمال آنها به کار گرفته می شود. یعنی برکات وجودی حجت پروردگار عالمیان در شب قدر سبب رشد و تقویت اعمال انسان ها می شود همچنانکه نور و حرارت آفتاب سبب رشد نباتات و حیات جانداران و انسان ها می شود.

خلاصه و حاصل و نتایج این بحث را می‌توانیم در چند نکته جمع آوری و جهات اصلی آنها را متذکر شویم و آنها عبارتند از:

۱- رحمت و برکات خدای کریم هم بصورت عادی و متعارف و بطور مستمر به فضای زندگی آنها نازل می شود و هم بصورت فوق ‌العاده و در شرایط خاص و با کمیّت و کیفیتی متفاوت از صورت عادی.

۲- در شب قدر رحمت و برکات خدای کریم در سطحی و مرتبه ای بیش از هزار ماه یعنی بیش از سی هزار برابر شب‌های عادی به عالم دنیا و فضای زندگی انسان ها نازل می شود.

۳- انسانها و اهل ایمان در شب قدر می توانند چندین هزار برابر شب‌های عادی به مقصد حیات نزدیک شوند و برای زندگی دائمی خود وسایل مورد نیاز خود را ذخیره کنند.

۴- در شب قدر انسان ها می توانند به قدرت عظیم اعطائی از طرف خدای سبحان به ملائکه و قدرت عظیم‌تر اعطائی به حجت پروردگار عالمیان متصل شوند و از آن قدرت ها بهره‌مند شوند.

۵- بهره‌مندی انسانها از رحمت و برکات و هدایت برتر خدای سبحان علاوه بر فراوانی و وسعت آن رحمت، احتیاج به آمادگی و ظرفیت بیشتر انسان‌ها دارد! و لازم است اهل ایمان در شب ها و روزهای ماه رمضان و ساعات و دقایق شب قدر تمام تلاش خود را برای ازدیاد ظرفیت روحی خود به کار ببرند و در این زمینه از پروردگار خود استمداد کنند و از ناحیه اتصال به او به مقصود خود برسند.

۶- در شب قدر استعدادی وجود دارد که امکان نزول قرآن و ظرفیت مناسب برای آن از قدرت بی انتهای خدای سبحان به وجود آمده، لذا می شود از طریق ارتباط با قرآن مجید و دعا و درخواست از ذات قدوس الله به جریان عظیم رحمت متصل شد! و ظرفیت مناسب برای دریافت رحمت فراوان را بدست آورد.

۷- طبعاً ما انسان ها برای تحوّل روحی و پاکسازی آن و رسیدن به مدارج برتر از کمالات و استعدادها و افزایش ظرفیت روحی خود ناتوانی ها و مشکلات زیادی داریم. اما می‌شود از طریق توسل به اسماء حسنای پروردگار عالمیان و اولیاء خاص آن ذات قدوس یعنی ذوات مقدسه معصومین- علیهم السلام- و شفاعت آن بزرگواران به این خواسته ها برسیم. پس متوسل می‌شویم به قرآن مجید و آن شخصیت مبارک که این قرآن بر او نازل شده و مولود کریم این ماه وجود مبارک امام حسن مجتبی- علیه السلام- و شهید بزرگ این ماه یعنی وجود مبارک امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- و از آن واسطه‌های فیض پروردگارمان استمداد می کنیم.

 لازم به تذکر است که در مقالات مربوط به شب های قدر در سال های گذشته وارد بحثی در سیره شریف آن حضرت و موضوع «تأویل» قرآن شدیم و مقالاتی در این زمینه منتشر شده از جمله مقالاتی تحت عنوان و شماره های ذیل:

کلام ایام – ۱۴۳، امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- شهید تأویل قرآن کریم (در شش بخش) و با شماره‌های ۱۴۹- ۱۵۰ – ۱۵۲ – ۱۵۶ و  ۱۵۷

  و در این مرحله بحث در سیره شریف آن بزرگوار و ذکر نمونه‌هائی از کلام شریف نقل شده از آن وجود مبارک را با شرح و توضیح و تفسیری ادامه خواهیم داد (ان شاء الله تعالی).

الیاس کلانتری

۱۳۹۹/۰۲/۲۳

پاورقی ها:

۱- وبسایت حکمت طریف، مقاله:

کلام ایام- ۶۱، شب قدر نهر عظیمی از رحمت خداوند

۲- نهج البلاغه، خطبه اول

۳- وبسایت حکمت طریف مقاله:

کلام ایام- ۳۴۰، سال روز جنگ بدر و پیروزی لشکر خدا

۴- اصول کافی، شیخ کلینی، انتشارات علمیّه اسلامیه، ج ۲، ص ۴۸۱

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن