۲۲۵ـ آیا روش مقابله امام حسن و امام حسین ـ علیهما السلام ـ با حکومت بنی امیه، با یکدیگر متفاوت بود؟!

سؤال : از بعضی روایات بر می آید که امام حسین ـ علیه السلام ـ روش برخورد متفاوتی نسبت به امام حسن ـ علیه السلام ـ در مقابل حکومت بنی امیه داشت! و روش امام حسن ـ علیه السلام ـ با ملایمت بیشتری همراه بود. علت این تفاوت چه بود؟!

پاسخ:

کلیات

*رفتارهای امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ مبتنی بر علم و فرمان های خداوند است.

*وظایف اصلی در زندگی امامان ـ علیهم السلام ـ از طرف خداوند تعیین شده و به صورت مکتوب مهر زده در اختیار آنها قرار گرفته است.

*حدیث امام صادق ـ علیه السلام ـ درباره وصیتی که از آسمان نازل شده و بدست هریک از امامان ـ علیهم السلام ـ رسیده است.

*هیچ تفاوت مهم اساسی در اصل  در روش های زندگی اجتماعی و علمی امامان معصوم  ـ علیهم السلام ـ با یکدیگر وجود ندارد.

* تفاوت  ظاهری روش های مدیریت فکری و عقیدتی و علمی و سیاسی امامان ـ علیهم السلام ـ در جامعه دینی به اختلاف شرایط اجتماعی و تاریخی و عقیدتی ارتباط می یابد.

**********

رفتارهای امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ مبتنی بر اصول معینی در معارف دین توحیدی بود و معارف دینی هم مبتنی بر علم و فرمان های خداوند است. آن ذوات مقدسه در رفتارهای اجتماعی و مدیریت علمی و فکری و عقیدتی جامعه و رفتار با حکومتها و حتی غالباً در عمده جهات زندگی شخصی عهده دار عمل به فرمان های خداوند و معانی ظاهری آیات قرآن و معانی باطنی آنها بودند. چون رفتارها و اعمال آنها برای مردم بعنوان «اسوه» تعیین شده است. در اصل وظایف اصلی آنها را در دوره امامتشان، پیامبر اکرم حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ از طرف خداوند بصورت مکتوب برای آنها تعیین کرده بود. در بعضی از روایات به این موضوع یعنی وظایف امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ از طرف پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ تصریح شده است. بعنوان نمونه:

معاذبن کثیر از امام صادق ـ علیه السلام ت نقل کرده است که فرمود: « إِنَّ الْوَصِیَّةَ نَزَلَتْ مِنَ السَّمَاءِ عَلَى مُحَمَّدٍ کِتَاباً لَمْ یُنْزَلْ عَلَى مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله کِتَابٌ مَخْتُومٌ إِلَّا الْوَصِیَّةُ …»^(۱) یعنی:وصیت از آسمان بر محمد ـ صلّی الله علیه و آله وسلّم ـ  بصورت کتابی نازل شد. و بر آن حضرت مکتوب مُهر زده (سربسته) نازل نشد جزء در مورد وصیت، پس فرمود:« جبرئیل ـ علیه السلام ـ عرض کرد: ای محمد این وصیت تو است در باره امتت نزد اهل بیت خودت، پس گفت رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم ) کدام اهل بیتم ای جبرئیل؟! او گفت: برگزیده خدا از آنها و ذرّیه تو از نسل او فرمود[امام صادق در ادامه کلام خود]بر آن بود مُهرهائی، فرمود: پس علی علیه السلام ـ مُهر اول را باز کرد، و مطابق آن عمل کرد، سپس حسن ـ علیه السلام ـ مُهر دوم باز کرد و به راهی رفت که در آن به او امر شده بود، و زمانی که حسن ـ علیه السلام ـ از دنیا رفت، حسین ـ علیه السلام ـ مُهر سوم را باز کرد، پس دید در آن نوشته شد جنگ کن و بِکُش و کشته می شوی! و اقوامی را برای شهادت ببر و برای آنها شهادتی نیست جزء با تو [همراه و کنار تو] او به آن دستور عمل کرد! و وقتی ساعت شهادتش رسید! و قبل از آن، آن [بسته مُهر زده] را به علی بن الحسین داد و او مُهر چهارم را باز کرد و دید در آن نوشته شده:سکوت کن و وقتی علم در حجاب شد، سرت را پائین بیانداز. چون زمان رحلت او رسید، آن را به محمد بن علی [فرزندش] داد. او هم مُهرپنجم را باز کرد، دید آن نوشته شده کتاب خدا را تفسیرکن و پدرانت را تصدیق کن و ارث امامت را به پسرت ارث بگذار و امتّ را خوب تربیت کن، و برای خدا ـ عزّوجل ـ قیام کن. و حق را بگو در خوف و امنیت و نترس جزء از «الله» او هم [وظایف خود را ] انجام داد، سپس آن را به شخص بعد از خود داد. [معاذ] گوید: به امام عرض کردم آن شخص شما هستید؟ او فرمود: ای معاذ من [از گفتن آن ترسی ندارم ، جزء اینکه بروی و علیه من روایت کنی] یعنی آن شخص من هستم، اما این مطلب را به مخالفان اظهار نکن و از آنها پنهان کن] گفتم از آنکه این  مقام را از پدرانت به شما رسانده، می خواهم [درخواست می کنم] که قبل از رحلت شما این مقام را رزق اولادت قرار دهد [یعنی امامت را در نسل شما بطور مستمر برقرار کند] امام ـ علیه السلام ـ فرمود: ای معاذ خدا چنین کرده است! گفتم او کیست؟ من فدای شما شوم. فرمود: این شخصیت خوابیده! و با دست خود اشاره کرد به عبد صالح (امام کاظم) و او خوابیده بود ـ سلام الله علیه ـ

 از این روایت و امثال آن بر می آید که برنامه زندگی و رفتارهای امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ مبتنی بر عهدی است که خداوند برای آنها تعیین فرموده است. و آن ذوات مقدسه به آن عهد عمل می کنند. پس طبعاً تفاوت اساسی در روش های زندگی اجتماعی و عملی هیچ یک از امامان ـ علیهم السلام ـ با یکدیگر وجود نخواهد داشت. اما تفاوتهائی که برحسب ظاهر در رفتارهای آن بزرگواران دیده می شود به اختلاف در شرایط اجتماعی و سیاسی ارتباط دارد. یعنی: وقتی می بینیم امام حسن ـ علیه السلام ـ از حکومت جامعه دینی فاصله  گرفت و حکومت به دست معاویه افتاد و آن بزرگوار با صطلاح راه صلح را انتخاب کرد، اما ، برعکس امام حسین ـ علیه السلام ـ درمقابل حکومت زمان خود قیام کرد و روش جنگ را ترجیح داد، عده ای تصور می کنند روش امامت آن دو بزرگوار با هم تفاوت داشت آن هم تفاوت اساسی، چون جنگ و صلح بطور آشکار مقابل هم قرار می گیرند.

 اگر سیره شریف آن دو امام معصوم مورد بررسی قرار بگیرد، روشن خواهد شد که هیچ اختلاف و تفاوتی در اساس روش آن دو نبود. برای اثبات این ادعا به ذکر و توضیح فشرده سه نکته اکتفا می کنیم، یکی اینکه: عمده دوران امامت امام حسین ـ علیه السلام ـ در زمان حکومت معاویه سپری شد. و آن بزرگوار هم مثل برادرش امام حسن ـ علیهما السلام ـ حکومت معاویه را ناچار تحمل کرد! منظور از تحمل در اینجا عدم قیام با اسلحه و ایجاد جنگ است.یعنی امامت امام حسین مثل برادرش امام حسن ـ علیهما السلام ـ هر دو  در زمان حکومت معاویه سپری شد و امام حسین همان رفتاری را با حکومت معاویه به کار بست که برادر بزرگوارش امام حسن (علیه السلام ) به کار  می بست. و امام حسین ـ علیه السلام ـ در زمان حکومت معاویه اقدام به جنگ جهت بدست آوردن مقام حکومتی خود نکرد. اما بعد ازمرگ معاویه و جایگزین شدن فرزند پلیدش یزید و درخواست او که امام ـ علیه السلام ـ حکومت او را به رسمیت بشناسد آن حضرت از قبول این در خواست خود داری کرد و این مقابله به جنگ بین او و حکومت یزید منتهی شد. یعنی: زمان حکومت یزید، شرایط اجتماعی و سیاسی و فرهنگی جامعه  دینی با زمان حکومت معاویه مختلف بود و این اختلاف در شرایط مذکور مستلزم قیام امام حسین(ع) و مقابله با حکومت بود.

دوم اینکه: بعد ازشهادت امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ مردم کوفه به امام حسین ـ علیه السلام ـ نامه های دعوتی نوشتند و از او خواستند که رهبری آنها را قبول کند، تا حکومت دینی به جایگاه اصلی خودش برگردد.امام حسین ـ علیه السلام ـ دعوت آن ها را نپذیرفت و فرمود که برادرش  امام حسن ـ علیه السلام ـ با معاویه عهدی بسته بود و او هم به این عهد پای بند است!

سوم اینکه : رفتار امام حسن ـ علیه السلام ـ که مبتنی بود  بر صبر و تحمل و جلو گیری از جنگ داخلی لازمه مقام امامت او بود. یعنی اینکه اگر در بعضی از رفتارهای آن دو بزرگوار در زمان معاویه گاهی اندک اختلافی دیده می شود این اختلاف به جهت التزام امام حسن ـ علیه السلام ـ به وظایف مقام امامت بود و طبعاً در زمان امامت آن بزرگوار امام حسین ـ علیه السلام ـ در مقام امامت نبود و او آزاد از این مسئو لیت قرار داشت و مناسبت داشت که بعضی از اعتراضات بر حکومت معاویه از لسان مبارک او صادر شود. اگرچه مقام عصمت و امامت از سنین کودکی به ذوات مقدسه ائمه معصومین ـ  علیهم السلام ـ  عطا شده است اما به کار بردن کامل اختیارات و ابزارهای آن مقام و التزام به اِعمال آنها بعد از رسیدن به مقام امامت شروع می شود مثل صبر و تحمل فوق عادی در مقابل مشکلات و دشمنان دین خدا    

لازم به ذکر است که هر دو امام بزرگوار نارضایتی خود را از حکومت معاویه آشکارا ابراز می کردند و گاهی اقدامی در جهت ارشاد مردم به طرف صورت حقیقی  دین خدا و اثبات فساد و تباهی حکومت معاویه و تضعیف آن انجام می دادند. و ما قبلاً در مقالات بخش «کلام ایام » تحلیلی از روش امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ و صلح با معاویه در ضمن مقالاتی آوردیم. از جمله مقالاتی تحت عنوان:

«حادثه شهادت امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ در سه بخش با شماره های ۱۰۷ـ ۱۰۸ـ ۱۱۰»

الیاس کلانتری

۱۳۹۶/۷/۱۰

پاورقی:

۱ـ اصول کافی، شیخ کلینی، کتاب الحجة باب « ان الائمة علیهم السلام لم یفعلوا شیئاًو لایفعلون الا بعهد من الله عزوجل و امر منه لایتجاوز وزنه حدیث ـ ۲ ، انتشارات علمیه اسلامیه ج۱ ص۲۸