۲۳۴-آیا خداوند شرک را هم از بندگانش می بخشد؟!

سؤال: چرا بعضی از آیات قرآن می گوید گناه شرک بخشیده نمی شود ولی در آیات دیگر می گوید خدا همه گناهان را می بخشد؟!

پاسخ: در این سؤال منظور آیات ذیل در قرآن کریم است که می فرماید:

الف: «إِنَّ اللَّهَ لَا يغْفِرُ أَنْ يشْرَكَ بِهِ وَيغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يشَاءُ وَمَنْ يشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا» (النساء/۴۸) یعنی: خداوند نمی بخشاید اینکه به او شرک ورزیده شود، اما غیر از شرک را بر کسانی که مشیّتش اقتضاء کند، می بخشاید و کسی که به الله شرک بورزد گناه بزرگی را بافته ]و ساخته[ است.

ب: «إِنَّ اللَّهَ لَا يغْفِرُ أَنْ يشْرَكَ بِهِ وَيغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يشَاءُ وَمَنْ يشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا بَعِيدًا» (النساء/۱۱۶) یعنی: خداوند نمی بخشاید اینکه به او شرک ورزیده شود، اما غیر از شرک را بر کسانی که مشیّتش اقتضاء کند می بخشاید، و کسی که به الله شرک بورزد مبتلا به گمراهی عمیقی شده است.

ج: «قُلْ يا عِبَادِي الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ» (الزمر/۵۳) یعنی: بگو ای بندگان من که در ظلم نسبت به خود زیاده روی کرده اید از رحمت خدا نا امید نشوید، چون خدا همه گناهان را می بخشاید، همانا او غفور و رحیم است. کلمه غفران را ناچار در این آیات به بخشایش ترجمه کردیم – و این از مشکلات کار ترجمه قرآن است. لازم است در این زمینه یعنی مشکلات کار ترجمه قرآن به زبان های دیگر توضیحی داده شود و اینکه مشکلات آن بصورت تفصیلی ذکر شود. اما در مورد موضوع مورد بحث عرض می کنیم که: خداوند هم «عَفُوّ» و هم «غفور» است، بطوریکه فرمود:

«إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا» (النساء/۴۳) یعنی «عفو» معنائی متفاوت با «غفران» دارد، لذا اگر عفو را در زبان فارسی به معنای بخشیدن در نظر بگیریم، طبعاً باید برای غفران کلمه دیگری به کارببریم و کلمه خیلی مناسبی برای آن در زبان فارسی به کار نمی رود، مگر ناچار آن را به «آمرزیدن» ترجمه کنیم که شباهتی هم با معنای عفو دارد و یا ناچار کلمه بخشایش را برای آن به کار ببریم. در هر صورت بر حسب ظاهر و در توجه سطحی اولیه به آیات فوق الذکر بنظر می رسد بین آیه اول و دوم تعارضی با آیه سوم وجود دارد. چون در آن دو آیه گفته شده که خداوند شرک را از بندگانش مورد غفران قرار نمی دهد، اما در آیه سوم گفته شده که خداوند همه گناهان را مورد غفران قرار می دهد و هیچ گناهی را در آن مستثناء نکرده است. اما این تعارض ظاهری و توهّمی با توضیحی که ذیلاً می آید، برطرف خواهد شد و آن اینکه:

غفران خداوند در مورد گناهان یک وقت مشروط و مقیّد به توبه بنده شده و یک وقت هم این قید در آیه ای در کنار موضوع گناه به کار نرفته است. بطوریکه در دو آیه اولی یعنی آیات ۴۸ و ۱۱۶ سوره نساء موضوع گناهان و غفران آن ها بدون ذکر موضوع توبه به کار رفته است!

اما در مورد آیه سوم یعنی آیه ۵۳ سوره زمر، بلافاصله بعد از ذکر موضوع گناهان و غفران آن ها، موضوع توبه و انابه بسوی پروردگار ذکر شده و دستور داده شده که انسان ها تسلیم او شوند.

بطور قطع خداوند در صورت توبه بنده و اسلام آوردن او و احراز شرایط لازم، همه گناهان و شرک را هم مورد بخشش و غفران قرار می دهد. و اکثر کسانی که در زمان شروع دعوت پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله و سلّم – به او ایمان آوردند و عمل به شریعت او را ملتزم شدند، مشرکان بودند و عده ای هم از اهل کتاب یعنی یهودیان و مسیحیان.

پس شرک هم در صورت توبه بنده و اسلام آوردن او مورد غفران قرار می گیرد. و با این توضیح روشن می شود که در حقیقت بین این آیات تعارضی وجود ندارد.

در آیات مورد بحث نکات تفسیری متعدّدی وجود دارد ولی قصد ما جواب به شبهه ای است که در این سؤال مطرح شده است، اما توضیح یک نکته بسیار ضروری است و آن اینکه در هر دو آیه مذکور از سوره نساء، غفران خداوند در مورد گناهان مقیّد به «مشیّت خداوند» شده است. یعنی: غفران ذنوب مستلزم حصول شرایطی است مثل توبه بنده و شفاعت شفاعت کنندگان و انجام دادن حسنات. بطور کلی غفران خداوند در مورد گناهان بندگان یک جریان قانونمندی است که از طرف او در عالم برقرار شده است.

گناهان انسان ها آثاری در عالم و در فضای زندگی انسان ایجاد می کند، هم در زندگی دنیوی و هم اخروی و عبادات و حسنات او هم همین طور منشأ آثاری در زندگی او خواهد بود. توبه و انابه بسوی پروردگار و درخواست عفو و غفران از ذات قدوس او – عزّوجلّ – منشأ آثار مبارکی در روح انسان می شود و زمینه تحوّلی را در آن به وجود می آورد! این تحوّلات و این جریانات و عوامل و نتایج آن ها بطور کلی قانونمند است و از مشیّت معینی نشأت می گیرد. بطور کلی مشیّت خداوند مطابق قوانین معینی جریان می یابد که خود ذات مقدس او تعیین و برقرار کرده است. بعضی از قوانین ناشی از مشیّت خداوند بصورت «سنت های ثابت تغییر ناپذیر» است و بعضی دیگر در شرایط خاص از ناحیه مشیّت های دیگر تغییر می یابد.

الیاس کلانتری

۱۳۹۶/۸/۲۲