کلام ایام – ۱۴۲، شب قدر کنار ملائکه و روح
بخش دوم
کلیات:
*منظور از ملائکه و تنزل آنها در شب قدر کدام گروه از ملائکه هستند؟
*گروهی از ملائکه به طور مستمر در عالم دنیا و درحال فعلی همراه انسانها هستند.
*هرکدام از مؤمنین محافظانی از ملائکه دارند.
*کسانی که به موقعیت خاص شب قدر و نزول ملائکه بی اعتنا باشند، دچار خسران عظیمی خواهند شد که به راحتی قابل جبران نمی باشد.
*نقش حجت خداوند در شب قدر در مقدرات انسانها چیست؟
*عرضه مقدرات انسانها در شب قدر به حضور حجت خدا (علیه السلام) یک امر تشریفاتی نیست.
*منظور از امضاء تقدیرات از طرف حجت خدا چیست؟
*در شب قدر قدرت ملائکه و قدرت عظیم حجت خداوند عامل تقویت و رشد اعمال انسانها می شود. همچنانکه تابش آفتاب و حرارت آن عامل رشد نباتات و جانداران و انسانها می شود..
*مراد از «امر حکیم» و تفریق و تفصیل آن در شب قدر چیست؟
*نحوه استفاده از موقعیت شب قدر
**********
موضوع تنزل ملائکه در شب قدر
از جمله اوصافی که در آیات سوره قدر برای آن شب ذکر شده، موضوع تنزل ملائکه در آن است. یعنی نوع خاصی از نزول یا درحال اجرای امر خداوند مبنی بر نزول و یا جهت اجرای امر خداوند. منظور از ملائکه و نزول آنها در شب قدر، آن گروه از ملائکه نیستند که جهت اداره امور زندگی انسانها در عالم دنیا و کنار انسانها مستقر هستند و یا به طور مستمر به دنیا رفت و آمد – نزول و صعود – دارند، مثل ملائکه محافظ انسانها (۱) و یا امثال آنها؛ بلکه گروه دیگری از آنها هستند که جهت انجام مأموریتی خاص، در شب های قدر به عالم دنیا یا به زمین و محل زندگی انسانها نازل می شوند! توضیح اینکه بعضی از ملائکه به طور عادی به اداره امور جاری زندگی انسانها به طور مستمر اشتغال دارند، و به آنها ملائکه زمینی گفته می شود. و یا گروه هائی از ملائکه هستند که به آنها ملائکه جبروتی و به گروهی دیگر ملائکه ملکوتی گفته می شود و این گروه ها با هم تفاوت هائی دارند، به طور قطع این مقاله فشرده در مورد شب قدر و توصیف آن، ظرفیت طرح بحث مربوط به توصیف مفصل ملائکه و انواع آنها را ندارد و فقط به منظوری که روشن خواهد شد، به اصل موضوع اشاره ای کردیم و آن اینکه ملائکه مورد نظر در این بحث که شب قدر به عالم دنیا و جهت تقدیر امور زندگی انسانها نازل می شوند، گروه های خاصی از ملائکه هستند و این نزول و به بیان دقیقتر این تنزل اختصاص به شب قدر دارد. در تفسیر المیزان از مجمع البیان و از ابن عباس نقل شده است که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: در شب قدر ملائکه ساکن در سدرة المنتهی که جبرئیل یکی از آنهاست، نازل می شوند. پس جبرئیل نازل می شود و با اوست پرچم هائی و یکی از آن پرچم ها را روی قبر من نصب می کندو پرچمی را در بیت المقدس و پرچمی را در مسجد الحرام و پرچمی را در طور سینا و هیچ مرد یا زن مؤمنی نمی ماند جز اینکه ]جبرئیل[ بر او سلام می کند…(۲)
اگر بخواهیم موضوع را به زبان ساده عادی و متعارف بیان کنیم، بهتر است آن را با مثالی همراه کنیم: در نظر میگیریم که گروهی از افراد کاردان و با تجربه و متبحر در بعضی از امور اجتماعی و صادق و اصلاح طلب، از طرف یک حکومت مأموریت پیدا کرده اند که به منطقه ای از مملکت بروند و امور زندگی مردم و نیازهای عادی و غیرعادی مردم آن منطقه را بررسی و شناسائی کنند و تصمیمات لازم را برای اصلاح امور مردم بگیرند. این گروه اختیارات زیادی دارند و می توانند مقدار زیادی از بودجه عمومی مملکت را جهت اصلاح امور مردم آن منطقه اختصاص دهند و با اختیاراتی که به آنها داده شده، ساختن بناهای زیاد و استخدام افراد زیادی را تصویب کنند و امکانات مالی و اجتماعی و علمی زیادی را در اختیار مردم آن منطقه قرار دهند. البته مأموریت آن گروه هم محدوده زمانی خواهد داشت، در این شرایط فرصت بسیار مناسبی برای مردم آن منطقه به وجود می آید که از حضور آن گروه و اختیارات و موقعیت حکومتی آنها در سطح وسیعی بهره برداری کنند و در این زمینه هیچ فرصتی را از دست ندهند.
در شب قدر برای انسانها وضعیتی شبیه به آنچه گفته شده به وجود می آید. در آن شب ملائکه با اختیارات و اقتداری عظیم که مخصوص آن شب است به اذن پروردگارشان به عالم دنیا نازل می شوند و به تدبیر امور انسانها برای یکسال می پردازند. مراد از «اذن» در این سوره و شب قدر و بعضی موارد مشابه، قدرتی است که خداوند به آنها عطا می کند، چنانکه پیامبران به «اذن» الله می توانند اعمالی به نام «معجزه» و به تعبیر قرآن کریم «آیت» بیاورند. یعنی آن اعمال در اصل از قدرت خداوند صادر می شود و آنها از ناحیه اتصال در مرتبه خاص به قدرت خداوند، امکان آوردن معجزه را پیدا می کردند. خلاصه اینکه ملائکه در شب قدر با قدرتهای عظیم و اختیارات وسیعی از طرف خداوند مأموریت پیدا می کنند تا به عالم دنیا و فضای زندگی انسانها نازل شوند. آنها حامل رحمت خاص پروردگار و برکات اختصاصی شب قدر هستند! و انسانها می توانند از این فرصت با ارزش های بی پایان و اختصاصی بهره مند شوند و موقعیت زندگی خود را به وضعی مطلوب و متعالی تغییر دهند. و اگر کسانی به موقعیت خاص آن شب و تحولی که از ناحیه نزول ملائکه – و جهت دیگری که توضیح آن خواهد آمد – و جریان یافتن امواج عظیمی از برکات خداوند، بی اعتنائی کنند، دچار خسران عظیمی خواهند شد، که به راحتی قابل جبران نخواهد بود.
محل نزول ملائکه در شب قدر
در آیات سوره قدر به محل نزول ملائکه اشاره ای نشده است، اما بطوریکه از آیات قرآن در مجموع به طور ضمنی و از احادیث ذوات مقدسه معصومین (علیهم السلام) به طور صریح بر می آید، ملائکه به زمین و در مجموع به عالم دنیا نازل می شوند، جائیکه محل زندگی انسانها است. چون امور انسانها در زمان حیاتشان در عالم دنیا در همین زمین و اطراف آن جریان دارد، طبعاً تدبیر امور آنها هم لازم است در همین عالم انجام بگیرد.
آنچه از مجموع روایات مربوط به شب قدر بر می آید این است که ملائکه در زمان رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به حضور آن حضرت نازل می شدند و بعد از رحلت آن بزرگوار به حضور حجت پروردگار عالم یعنی امام معصوم هر زمان و در زمان ما وجود مبارک امام عصر حضرت مهدی – عجّل الله تعالی له الفرج – نازل می شوند، و تقدیرات زندگی انسان ها را به حضور شریف آن حضرت عرضه می کنند و آن بزرگوار آن تقدیرات را امضاء می فرماید. لازم به ذکر است که مراد از عرضه تقدیرات به حجت پروردگار عالم و امضاء آنها از طرف آن وجود مبارک معنای متعارف و عادی این تعبیرات نیست و بلکه معنای خاصی از آنها مورد نظر می باشد. یعنی این موضوع و این حادثه شبیه به آنچه در عرف زندگی انسانها به طور عادی و معمولی جریان می یابد نیست. توضیح اینکه در اجتماعات انسانی به طور متعارف در سازمانها و ادارات مختلف متصدیان امور تصمیماتی می گیرند و مقرراتی را وضع می کنند و آئین نامه هائی را تصویب می کنند و صورت تنظیم و مرتب شده آنها را به یک حاکم مثل پادشاه، و رئیس یک مملکت یا یک وزیر و یا مقامات دیگر ارائه می دهند و او با نوشتن کلماتی و یا شبیه به آن مثل مهر زدن و کشیدن خطوطی آن را امضاء می کند، حتی به خطوطی که انسانها در این زمینه انتخاب کرده و به خود اختصاص داده اند، در عرف زندگی آنها «امضاء» گفته می شود، مثلاً می گویند این امضاء فلانی است و این امضاء من است و این امضاء شخص دیگری است و امثال آنها. اما در اصل باید گفته شود: این علامتِ امضاء فلانی است! یعنی خط و علامت خاصی که یک شخص در نامه ها و اسناد و امثال آنها ایجاد می کندو یا مهری که بر آنها می زند، علامت امضاء اوست. و مراد از امضاء تصویب یک مطلب و تأیید و قبول آن و دستور اجرای آن است.
پس وقتی گفته می شود که ملائکه تقدیرات زندگی انسانها را به حضور حجت خداوند عرضه می کنند و آن حضرت آنها را «امضاء» می فرماید، مراد یک کار تشریفاتی از نوع متداول و متعارف نیست! و به طورکلی نزول ملائکه و تقدیر امور انسانها و امضاء تقدیرات از طرف حجت پروردگار یک امر تشریفاتی به معنای متعارف نیست. و بلکه این حوادث تماماً حوادث حقیقی و به معنای اصلی آن می باشند.
عوامل مؤثر در تقدیر امور انسانها
در تقدیر امور انسانها با صرف نظر از اراده خداوند به عنوان علت اصلی و علة العلل حوادث و سنت های خداوند سه عامل دخالت دارند و آنها عبارتند از:
الف: خود شخص که تقدیرات در زندگی او جاری می شود
ب: ملائکه و قدرتی که در اختیار دارند
ج: قدرت وجود حجت پروردگار یعنی پیامبر و امام معصوم
یعنی تقدیرات امور انسانها به عوامل متعددی ارتباط پیدا می کند که در اصل و رأس آنها سنت های پروردگار و قوانین و اراده او قرار دارد، و بعد موقعیت خود انسانها و اعمال و رفتارهای آنها در این موضوع دخالت دارد و از جهت دیگر مأموریت ملائکه و قدرتی که خداوند به آنها عطا می کند و سرانجام قدرت عظیم وجودی حجت خدا و علم خاص او و قدرت ایمان او که خداوند در وجود او قرار داده است.
در شب قدر قدرت ملائکه و قدرت عظیم حجت خداوند، اعمال حسنه صادر شده از بنده ها را تقویت می کند و آنها را رشد می دهد، همچنانکه آفتاب با نور و حرارت عظیم خود موجب رشد گیاهان و درختان و جانداران و انسانها می شود.
همچنین قدرت ملائکه و حجت پروردگار، موجب پاکسازی روح انسان از آلودگی گناهان و جاری شدن آب زلال رحمت خداوند به فضای زندگی انسانها می شود.
تقدیر امور و تفریق آنها در شب قدر
در سوره قدر فرمود:
« تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» یعنی در این آیه فقط به نزول ملائکه و روح با اذن پروردگار برای هر امری یعنی تمامی امور اشاره شده و آیه کریمه – در ظواهر الفاظ – به نوع امور و اینکه چه کاری در مورد آنها تحقق خواهد یافت، اشاره ای ندارد. اما در سوره دخان فرمود:
«فِيهَا يفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ» یعنی: در آن شب هر امر حکیم ] به هم پیوسته و به صورت مجموعه متصل به هم [ از هم تفکیک می شود و فیصله می یابد. اینکه مراد از «امر حکیم» و تفریق و تفصیل آن به چه معنا است، احتیاج به بحث مفصل بسیار دقیق قرآنی و کلامی و فلسفی دارد(۳) و ما فقط اشاره ای اجمالی به آن خواهیم داشت، بدون تفصیل و توضیح بیشتر و جهت اینکه موضوع – اگرچه صورت اجمالی آن – در اذهان جای بگیرد، این اشاره را با مثالی همراه می کنیم:
فرض می کنیم در یک منطقه طبق پیش بینی های قطعی باران شدید پر حجمی نازل خواهد شد. ساکنان آن منطقه هم منتظر آمدن باران هستند، و شدیداً به آن نیازمندند. وقتی نزول باران شروع شده انسانها به اشکال و روش های مختلف اقدام به بهره برداری از آن می کنند. گروهی از تماشای آمدن باران و تنوعی که از این جهت به وجود آمده، لذت می برند. گروهی مقابل آن قرار می گیرند و در نتیجه بدن و لباس آنها شسته می شود و از آمدن باران در این حد بهره برداری می کنند. گروهی از پاک شدن هوا و فضای زندگی مثل حیاط خانه و کوچه ها و خیابان ها و درختان لذت می برند، گروهی از انسانها هم ظروف تمیزی را که قبلاً آماده کرده اند، مقابل باران قرار می دهند و برای مصارف مختلف آب باران را ذخیره می کنند. اما بعضی از انسانها سطح بهره برداری خود را از این آب پر حجم باران بالاتر می برند، مثلاً زمین زراعی و باغ خود را برای زراعت گیاهان و گلها و درختان آماده می کنند و بذر گیاهانی را در زمین اصلاح و آماده شده می پاشند و یا نهال هائی را در آن می کارند و یا جریان عظیم آب باران را به گودال هائی که برای ذخیره آب آماده کرده اند و یا سد هائی که قبلاً ساخته اند، هدایت می کنند. یعنی انسانها به لحاظ نحوه فعالیت و نوع آمادگی خود از نزول باران پر حجم و جاری شدن آب در نهرها و رودخانه ها بهره برداری می کنند. ما با توجه به این مثال می توانیم بگوئیم که از اراده خداوند نزول رحمتی برای عالم دنیا و فضای زندگی انسانها مقدر می شود؛ اما آن شب این مجموعه رحمت و برکات به تناسب موقعیت انسانها و وضعیت آنها تفکیک می شود و به فضای زندگی آنها جاری می شود، و آمادگی انسانها و وسائلی که تهیه کرده اند در میزان بهره مندی آنها مؤثر خواهد بود.
نحوه استفاده از موقعیت های شب قدر
گفته شد که عظمت و میزان خیریّت شب قدر از قدرت محاسبه انسانهای عادی خارج است. و در احادیث مربوط به آن هم گفته شده است که امور زندگی انسانها در طول یکسال بعدی مثل وسعت یا محدودیت رزق و امکان زیارت خانه خدا و تولد فرزندان و توفیق اطاعت و عبادت پروردگار و یا ارتکاب معصیت، و رحلت یا ادامه حیات انسانها و حوادث دیگری در شب قدر تعیین و تقدیر می شود. پس عقل انسان حکم می کند از شب قدر و ساعات و لحظات و دقیقه های آن استفاده شود، و احادیث رهبران آسمانی هم ما انسانها را به این تجارت بسیار پر سود تشویق می کند. لذا چند نکته را در مورد اصل بهره برداری از این جریان عظیم و بی پایان رحمت و برکات و نعمت های خداوند از باب تذکر عرض می کنیم.
الف: قبل از هر کاری از خداوند و رحمت بی پایان او جهت بهره برداری فراوان و مطلوب از شب های قدر باید استمداد کرد. یعنی ابتداءً لازم است به درگاه خداوند استغاثه کنیم و از رحمت و کرم بی پایان او تقاضا کنیم که فرصت و زمینه بهره برداری از این جریان عظیم را به ما عطا فرماید.
ب: موانع بهره مندی از رحمت خاصه در شب قدر را از وجود خود دور کنیم. در رأس این موانع گناهان و آثار آنها قرار دارد، پس لازم است با استغفارهای زیاد و التماس از پروردگارمان این موانع را برطرف کنیم.
ج: یکی از عوامل اصلی بهره مندی از شب قدر به جای آوردن دعاهائی است که سفارش شده است، و لازم است به این دعاها و خواندن و به جای آوردن آنها توجه کامل معطوف شود.
د: جهت اینکه رحمت پروردگار را به سوی خود جلب کنیم، مقداری صدقه و انفاق برای نیازمندان در نظر بگیریم و اگر در این شب امکان این انفاق وجود ندارد، مقداری از مال خود را به این منظور کنار بگذاریم و تصمیم بگیریم در اولین فرصت آن را به نیازمندان برسانیم.
ه: در چنین شبهائی هر مقدار که امکان پذیر است قرآن بخوانیم و روح خود را با زلال وحی شستشو دهیم.
و: با توسل به اسماء الحسنای پروردگار و قرآن مجید و وجود مبارک رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) – که قرآن در شب قدر به قلب مبارک آن حضرت نازل شده – و ائمه معصومین (علیهم السلام) بالخصوص وجود مبارک امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) که شهادت آن بزرگوار با شب های قدر مصادف شده و وجود مبارک امام حسن مجتبی (علیه السلام)، مولود کریم این ماه و این ایام، موقعیت خود را برای دریافت برکات خاصه این ماه تغییر دهیم. بالخصوص که یکی از عبادات سفارش شده برای شب های قدر زیارت حضرت سیدالشهدا، امام حسین (علیه السلام) است و ذکر و یاد آن بزرگوار و زیارت او چه در حرم شریفش و چه از راه دور عامل پاکسازی روح انسان می شود و در آن صورت انسان مشمول شفاعت او و همه ذوات مقدسه اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) قرار می گیرد.
الیاس کلانتری
۱۳۹۶/۳/۲۵
پاورقی ها:
- در آیاتی از قرآن مجید موضوع همراهی گروه هائی از ملائکه با انسانها مثل محافظت از آنها ذکر شده است بعنوان نمونه خداوند می فرماید:
«وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَيرْسِلُ عَلَيكُمْ حَفَظَةً حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَهُمْ لَا يفَرِّطُونَ»(الأنعام/۶۱) یعنی او بر بندگان خود قاهر است و برای شما محافظانی می فرستد تا هنگامی که زمان رحلت یکی از شما برسد، ]که در آن زمان[ فرستاده های ما ]از ملائکه[ روح او را دریافت کنند و درحالیکه کوتاهی نمی کنند.
۲-المیزان، تفسیر سوره قدر، بحث روایی
۳-کسانی که طالب این مبحث بسیار دقیق هستند، می توانند به تفسیر المیزان آیات اول سوره دخان مراجعه کنند.