۱۷۹-برای شروع و ادامه برنامه حفظ قرآن چه روشی را باید بکار بست؟!

سؤال: با عرض سلام و ادب خدمت استاد محترم. امیدوارم سالم باشید. بنده حفظ قرآن را با روش ارائه شده در سایت آغاز کرده ام ولی مشکلی که پیش آمده و مرا از ادامه راه منصرف کرده است، تفاوت روش ارائه شده توسط شما با روشی است که به طور معمول در همه جا بکار بسته می شود. یعنی بعد از پایان حفظ جزء ۳۰ شروع به حفظ از ابتدای قرآن می کنند. چون همه به من خرده می گیرند که آشنایی با این روش ندارند و آیات به طور طبقه بندی شده در ذهن جا نمی گیرد و با این روش نمی توانم در مسابقات شرکت کنم.

ولی هدف من از حفظ، شرکت در مسابقات نیست. می خواهم انشاء الله قرآن در تمام زندگی ام جاری باشد و این نیازمند انس بیشتر با قرآن و صبر است. چون می دانم کار دشواری است. حال اگر من بجای نصف دوم قرآن از ابتدای قرآن ادامه دهم، لطمه ای به حفظ آن وارد می شود؟ از شما استاد عزیز می خواهم تا پاسخ سوالاتم را به روشنی بیان کنید، تا هم بتوانم این وقفه ایجاد شده را جبران کنم و حفظم را ادامه دهم و هم بتوانم پاسخی به ابهامات دیگران بدهم.  اجرکم عند الله. بنده را از دعای خیر فراموش نفرمایید.

پاسخ: سلام علیکم. توفیق شما را در برنامه حفظ قرآن و ادامه آن از خدای مهربان درخواست می کنیم. چون مشکل پیش آمده برای شما و مشابه آن در بین عده زیادی از علاقه مندان به حفظ قرآن عمومیت دارد، فلذا سؤالات شما را به صورت عمومی جواب می دهیم تا قابل استفاده برای عموم باشد.

برنامه حفظ قرآن مدت زمان کوتاهی است که در کشور ما به راه افتاده و خود ما اولین کلاس حفظ قرآن را در سال ۱۳۵۶ دایر کردیم و بعداً کتابی در این زمینه چاپ و منتشر شد تحت عنوان: « اهمیت و روش حفظ قرآن » و ظاهراً اولین کتابی بود که در زمینه حفظ قرآن و روش آن نوشته شد. و این کتاب در برنامه دروس رشته الهیات در زمینه حفظ قرآن به عنوان کتاب درسی تعیین شده است. در سال های اخیر گرایش و اشتیاق زیادی در کشور ما برای حفظ قرآن بوجود آمد و جلسات زیادی در مراکز علمی برای آموزش علاقه مندان تأسیس شد و در این زمینه پیشرفت های زیادی در کشور بوجود آمد. اما غالباً برنامه های حفظ قرآن، به صورت کارشناسانه نبوده و اگر عده ای موفق به ادامه کار و حفظ کامل قرآن شده اند، این توفیق از ناحیه علاقه شدید و قدرت روحی زیاد آنها بوده و نه روش بکار رفته در برنامه ها. حتی در برخی موارد مشاهده می شد که معلمان برنامه حفظ قرآن خودشان قبلاً این راه را طی نکرده بودند و حافظ تمام قرآن نبودند.

خود حقیر بطور مکرر در دانشگاه ها و سایر مراکز علمی و جلسات حفظ قرآن با افرادی مواجه بودم که اقدام به حفظ قرآن کرده اند و در ابتدای کار، حفظ قرآن را از اول مصحف شریف و سوره بقره شروع کرده اند و بعد از حفظ یک یا چند جزء و یا تعدادی از آیات طولانی سوره بقره و یا آل عمران از ادامه کار منصرف شده اند و عده ای به جهت مواجه شدن با سنگینی کار و نداشتن روش مناسب، آن اشتیاق قبلی را هم از دست داده اند و برای همیشه ان را ترک کرده اند.

برنامه حفظ قرآن، بالخصوص حفظ کامل آن چیزی نیست که بتوان بدون داشتن اطلاعات تخصصی و تبحر لازم در مورد آن اظهار نظر کرد. موفق شدن عده ای معدود از افراد با استعداد و علاقه مند دارای حافظه قوی نباید ملاک تعیین برنامه حفظ برای عموم باشد.

باید برنامه حفظ قرآن طوری تنظیم شود که عموم علاقه مندان مطابق آن در این مسیر پیش بروند و شیرینی این کار ارزشمند را احساس کنند و همگان به آن علاقه مند شوند.

ما می دانیم سوره های کوچک آخر قرآن، در سال های اول بعثت وجود مبارک پیامبر اکرم ( صلّی الله علیه و آله و سلّم ) نازل شده اند. طبعاً زمان نزول قرآن و ترتیب نزول سوره ها دارای حکمتی بوده است.

وقتی برنامه حفظ قرآن از حفظ سوره های بزرگ شروع می شود، حد اقل دو مشکل برای افراد پیش می آید. یکی: اینکه حفظ آیات طولانی طبعاً برای یک مبتدی سنگینی خواهد داشت و حلاوت این کار با سنگینی آن از بین خواهد رفت. مثل اینکه یک کوهنورد در اول کار و با نداشتن هیچگونه مهارتی در این کار، صعود به قله های بلند و خطرناک را شروع کند و بعداً که مهارتی در این کار بدست آورد شروع کند به بالا رفتن از تپه های کوتاه و تمرینات اولیه کوهنوردی! طبعاً این روش با هیچ معیار عقلی سازگار نمی باشد. و در هیچ رشته علمی و ورزشی و هنری از طرف اهل فن بکار بسته نمی شود.

دوم: اینکه مقصد اصلی از حفظ قرآن لازم است دریافت آموزش های الهی و نفوذ آنها در روح انسان و بکار بستن آنها در زندگی باشد و آموزش های دینی به صورتی که در آیات قرآن آمده، مبتنی بر روشی است که از علم خداوند نشأت گرفته است. و طبعاً ترتیب نزول سوره ها از طرف خداوند دارای حکمتی بوده است و پیروان قرآن باید در حد امکان همان ترتیب الهی را در یاد گرفتن آن بکار ببرند.

اما به چه علتی در جمع آوری مصحف شریف در زمان بعد از رحلت پیامبر اکرم، سوره های بزرگ در ابتدای کتاب و سوره های اولیه نازل شده در انتهای آن قرار گرفته است؟! بحث دیگری است و در این مقاله فرصت طرح و بررسی آن وجود ندارد.

با این توضیحات روشن می شود که روش عالمانه و کارشناسانه حفظ قرآن روشی است که ترتیب نزول سوره ها – اگرچه به طور تقریبی – در آن رعایت شود. وقتی حفظ قرآن از سوره های کوچک آخر شروع می شود این کار با سهولت انجام می گیرد و شیرینی و جاذبه آن استمرار پیدا می کند و روز بروز بیشتر می شود.

بعضی از مؤسسات که برنامه حفظ قرآن در آنها برقرار می باشد مثل مؤسسه « مهد قرآن » این روش مورد نظر را در برنامه های خود بکار می برند و مسئولان مؤسسه مشاوره ای هم با خود ما در این زمینه داشتند و ما هم با مسئولان بعضی از مؤسسات مذاکراتی در این خصوص داشتیم و عده ای از آنها روش پیشنهادی ما را در برنامه های خود منظور کردند.

اما اینکه شما تمایل به شرکت در مسابقات حفظ قرآن دارید این کار مورد تأیید است و جهت بدست آوردن اشتیاق بیشتر به ادامه کار، شرکت در مسابقات لازم است. اما ظاهراً در بعضی از مسابقات حفظ یک یا دو یا سه جزء و حفظ ده جزء و نصف قرآن هم مورد توجه قرار می گیرد.

در صورت تمایل شما به هماهنگی با برنامه های متداول جلسات حفظ قرآن، توصیه می کنیم جهت بدست آوردن تجربه و مهارت لازم و اشتیاق بیشتر به ادامه حفظ حداقل ابتداء دو جزء آخر قرآن یعنی جزء ۲۹ و ۳۰ حفظ شود و در این مدت علاقه و اشتیاق لازم به ادامه حفظ و مهارت مورد نیاز حاصل شود، آن موقع در ادامه کار سوره های بزرگ اول قرآن در برنامه حفظ قرار بگیرد. تذکر یک نکته اخلاقی هم در این زمینه لازم است و آن اینکه هدف اصلی از شروع به حفظ قرآن و ادامه آن باید جلب رضایت پروردگار و عمل به سنت شریف رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) و بهره برداری علمی و اخلاقی از این کار شکوهمند باشد. در این صورت امدادهای خداوند شامل حال انسان خواهد شد و او را در این مسیر مقدس نورانی پیش خواهد برد.

سرانجام توصیه می کنم مجدداً مقالات مقدماتی در برنامه حفظ قرآن را در سایت مطالعه بفرمائید و تذکرات لازم را در روش کار مورد توجه بیشتر قرار بدهید. از خداوند توفیق شما را در ادامه این کار عظیم با شکوه درخواست می کنیم. ان شاء الله تعالی.

الیاس کلانتری

۹۵/۳/۲۳