کلام ایام – ۶۱، شب قدر نهر عظیمی از رحمت خداوند

 

99181220552522451591923817015237198255233244شب قدر نهر عظیمی از رحمت خداوند

بخش اول

در ماه رمضان سال گذشته مقاله ای تحت عنوان: «توصیفی از شب قدر» در دو بخش با شماره های ۱ و ۲ در سایت «حکمت طریف» در ردیف: «کلام ایام» منتشر شد. در مقاله مورد نظر توصیف فشرده ای از «شب قدر» به عمل آمد و در انتهای بخش دوم وعده داده شد که بحث در موقعیت شب قدر به صورت تفسیر ترتیبی و گسترده آیات سوره قدر تکمیل و ارائه شود. البته مراد از تکمیل تفسیر، تکمیل آن در قیاس با آن مقاله بود، چون در آن مقاله فقط چند نکته از آیات سوره قدر و آیات اول سوره دخان مورد بحث قرار گرفته بود و به بیان آن چند نکته اکتفا شده بود.

اما بحث کامل تفسیری در مورد سوره های قرآن به معنای حقیقی آن از حیطه علم و قدرت انسان های عادی خارج است، و مرتبه ای از آن که شامل معانی باطنی و معانی حاصل از ارتباط های لطیف بین آیات یک سوره با آیات دیگر قرآن می شود، در وسع علم و قدرت ادراکی رهبران آسمانی و حجت های پروردگار عالم (علیهم السلام) می باشد. ان شاء الله در این زمینه در بخش تفسیر قرآن مباحثی خواهد آمد.

تفسیر سوره قدر

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيلَةِ الْقَدْرِ–  وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيلَةُ الْقَدْرِ– لَيلَةُ الْقَدْرِ خَيرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ– تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ– سَلَامٌ هِي حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ»

آیات سوره مبارکه «قدر» مشتمل بر چند موضوع بسیار مهم است که علم به آن ها تأثیرات عمیقی در زندگی دنیوی و اخروی انسان خواهد داشت از جمله:

  1. عظمت انحصاری شب قدر
  2. عظمت خاص قرآن مجید
  3. موقعیت خاص ماه رمضان
  4. نزول قرآن و ارتباط آن با شب قدر
  5. نزول ملائکه و روح در شب قدر
  6. موضوع اذن خداوند به موجودات
  7. محل نزول ملائکه
  8. تقدیرات خداوند در زندگی انسان ها
  9. سلام بودن شب قدر تا طلوع فجر
  10. نحوه بهره برداری انسان ها از برکات شب قدر

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيلَةِ الْقَدْرِ» از بیان تفصیلی تفسیر آیه کریمه «بسمله» صرف نظر می کنیم چون تفسیر این آیه غالباً در سوره حمد مورد بحث قرار می گیرد یا در تفسیر اولین سوره ای که در یک مجموعه تفسیری قرار دارد. اما اشاره به نکته ای در معانی این آیه در ارتباط با سوره مورد بحث ضروری است و آن اینکه: رحمانیّت خداوند یعنی رحمت بی انتهای آن ذات مقدس و رحیمیّت او یعنی استمرار و جریان دائمی آن رحمت، ایجاد شب قدر و نزول برکات خاص در آن شب و نزول قرآن در آن شب و نزول ملائکه و روح در آن شب و مطّلع ساختن انسان ها از عظمت خاص شب قدر و حوادث مربوط به آن را اقتضاء می کرد. یعنی همه این موضوعات ارتباطی با «رحمانیّت» و «رحیمیّت» الله دارد.

  1. «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيلَةِ الْقَدْر» یعنی ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم. قرآن حقیقتی است با عظمت بی انتها و معانی آن دارای مراتبی است. مرتبه ای از آن بالاتر از حدّ ادراک فهم های عادی بشری است و فقط گروه معیّنی از انسان ها به آن مرتبه از عظمت و معانی و علوم متمرکز در آن راه دارند و آن ها ذوات مقدسه حجت های پروردگار هستند و خداوند از آن ها با کلمه «مطهّرون» ذکری به میان آورده است. روح شریف آن گروه یعنی «مطهّرون» از همه نواقص، مطهّر و منزّه می باشد و روح پاک آن ها را خداوند عالم برای دریافت همه حقایق آماده کرده است. بطوریکه فرمود:

«إِنَّمَا يرِيدُ اللَّهُ لِيذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيتِ وَيطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا» (الأحزاب/۳۳)

این آیه از قرآن با توجه به احادیث نقل شده از وجود مبارک پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در منابع شیعی و اهل سنت مقام «عصمت» را برای اهل بیت آن حضرت بیان می کند و از توجه به الفاظ آیه روشن می شود که این مقام یعنی مقام عصمت، اختصاص به آن بزرگواران دارد.

اما خداوند این قرآن در مقام رفیع و مرتبه متعالی از علم و حکمت را در سطح افهام عادی بشری پائین آورده است. بطوریکه مرتبه ای از معانی آن قابل فهم انسان های عادی شده است. و این است معنای نزول قرآن.

برای نزول قرآن یعنی علم و عظمت بی انتها احتیاج به ظرفیت خاصی بود. یعنی در همه شرایط زمانی این نزول امکان پذیر نبود. و اینکه در زمان ها و روزها و شب های عادی چنین گنجایش و استعدادی برای نزول قرآن وجود نداشته و فقط در یک شب معین با زمینه خاصی که در آن وجود دارد، این ظرفیت قرار داشته و امکان نزول قرآن در آن شب به وجود آمده است.

البته ظرفیت شب قدر به زمینه دیگری هم ارتباط دارد و آن ماه رمضان است. یعنی لازمه تحقّق ظرفیت و عظمت خاص شب قدر این است که در ماه رمضان واقع شود. همچنانکه خداوند فرمود:

«شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ» (البقره/ ۱۸۵) یعنی ماه رمضان همان ماهی است که قرآن در آن نازل شده، که هدایتی است برای انسان ها.

کلام ایام ـ 481، بعثت نور قدسی
بخوانید

قابل تذکر است که مراد از نزول قرآن در آیه مورد بحث- سوره قدر- و این آیه که ذکر شد- آیه ۱۸۵ سوره بقره- نزول خاص دفعی و یک مرتبه ای قرآن است. نه نزول تدریجی. چون نزول تدریجی در همه ماه های سال و همه شب ها و روزهای عادی انجام گرفته است و اختصاصی به شب قدر و ماه رمضان نداشته است. توضیح اینکه قرآن مجید دو بار بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) نازل شده است، یکبار بطور دفعی و یک مرتبه و در یک شب و در ماه رمضان که همان شب قدر است، و یکبار بطور تدریجی که در طول مدت نبوت آن حضرت انجام گرفته است. اما بحث در مورد این دو نوع نزول و تفاوت بین آن ها احتیاج به فرصت دیگری دارد و در این مقاله وارد آن بحث نمی شویم.

۲و ۳-« وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيلَةُ الْقَدْرِ– لَيلَةُ الْقَدْرِ خَيرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» عبارت «ما ادراک» در آیات قرآن غالباً در مورد موضوعاتی بکار می رود که با علم و فهم عادی انسانی نمی توان به آن ها احاطه علمی پیدا کرد. و بعد از بکار رفتن این عبارت در قرآن در مورد بعضی موضوعات، توضیحی درباره حقیقت آن موضوع در آیات بعدی آمده است بعنوان مثال:

الف:«وَمَا أَدْرَاکَ مَا يَوْمُ ﭐلدِّينِ — ثُمَّ مَا أَدْرَاکَ مَا يَوْمُ ﭐلدِّينِ — يَوْمَ لَا تَمْلِکُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَيْئاً وَﭐلْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ » (الانفطار/ ۱۷-۱۹)

ب:«وَمَا أَدْرَاکَ مَا سِجِّينٌ –کِتَابٌ مَّرْقُومٌ » (المطففین/ ۸-۹)

ج:«وَمَا أَدْرَاکَ مَا عِلِّيُّونَ — کِتَابٌ مَّرْقُومٌ — يَشْهَدُهُ ﭐلْمُقَرَّبُونَ » (المطففین/ ۱۹-۲۱)

د:«وَمَا أَدْرَاکَ مَا ﭐلطَّارِقُ — ﭐلنَّجْمُ ﭐلثَّاقِبُ — إِن کُلُّ نَفْسٍ لَّمَّا عَلَيْهَا حَافِظٌ»  (الطارق/ ۲-۴)

در آیه مورد بحث هم بعد از این عبارت، توضیحی در مورد شب قدر بیان شده. منظور این است که شب قدر دارای عظمتی است که از طریق علوم عادی بشری نمی شود به ابعاد آن عظمت پی برد و خداوند خودش آن عظمت را بیان می کند- با اسلوب قرآنی- و یکی از جهات عظمت آن این است که آن شب از هزار ماه بهتر است. یعنی اگر ماه را سی روز در نظر بگیریم آن یک شب از سی هزار شب عادی دارای خیریّت و فوائد و ارزش بیشتری است.

اما اینکه در این آیه یک شب را با ماه مقایسه کرده و فرموده «هزار ماه» به احتمال قریب به یقین به این علت است که موقعیت شب قدر و اهمیت خاص آن به تمام ماه رمضان ارتباط پیدا می کند، گو اینکه کسی می تواند از موقعیت شب قدر بطور کامل بهره مند شود که به موقعیت خاص ماه رمضان هم توجه کند یعنی نزول برکات خاصه شب قدر هم به ظرفیتی احتیاج دارد و آن ظرفیت در ماه رمضان وجود دارد.

در آیات این سوره در مورد نوع این خیریّت و چگونگی آن تصریحی وجود ندارد، اما بطور ضمنی از آیات بعدی و آیات اول سوره دخان، جهاتی از این خیریّت روشن می شود، که در مباحث بعدی در مورد آن جهات توضیحی خواهد آمد. اما به لحاظ آنچه در احادیث ذکر شده، یکی از جهات خیریّت شب قدر این است که ارزش و آثار اعمال حسنه و عبادات انسان در آن شب چندین هزار برابر زمان های دیگر است. یعنی در آن شب انسان می تواند چندین هزار برابر بیشتر از یک شب عادی به خداوند نزدیکتر شود و ثواب یک کار خیر چندین هزار برابر یک شب عادی است اگر این نسبت را به ارزش های متعارف تبدیل کنیم نتیجه اش این خواهد شد که مثلاً اگر یک انسان مؤمن در شب قدر به یک نیازمند کمکی بکند این کمک او به اندازه چندین هزار برابر زمان های دیگر حساب خواهد شد. و اگر یک مریض را در این شب عیادت کند ثواب کسی را خواهد داشت که هزاران مریض را عیادت کرده است. همچنین در این شب انسان می تواند چندین هزار برابر شب های عادی به بهشت نزدیک شود. و یا با انجام دادن حسناتی در این شب چند هزار برابر آن شب از مکث و اقامت در عرصه قیامت معاف شود و زودتر وارد بهشت شود و به همین نسبت گناهان او و آثار آن گناهان از بین برود.

نکته مهم دیگر در این سه آیه این است که عبارت «لیلة القدر» در این سه آیه اول سوره سه بار ذکر شده است، یعنی در مرتبه دوم و سوم به جای بکار بردن ضمیر، اسم ظاهر آمده است. و این نشان دهنده جلالت خاص این شب می باشد. مرحوم علامه طباطبائی در تفسیر این آیات متذکر این موضوع شده است.(۲)

الیاس کلانتری

۹۵/۴/۵

پاورقی ها:

۱-جهت اطلاع از بحث استدلالی تفسیری در معانی این آیه علاقه مندان می توانند به تفسیر المیزان سوره احزاب آیه ۳۳ و بحث روائی مربوط به این آیه، مراجعه کنند.

۲-تفسیر المیزان، سوره قدر، آیه ۲

 

 

 

 

 

 

 

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن