۱۳۴- علت پذیرفته نشدن توبه فرعون و غرق شدن او چه بود؟!

سؤال: گفته اند که وقتی فرعون از خود خداوند به طور مستقیم درخواست می کرد، دعای او پذیرفته می شد، و اما به این علت غرق شد که در مرتبه آخری به جای درخواست مستقیم از خداوند، موسی (ع) را واسطه قرار داد، آیا این مطلب صحیح است؟! و در آن صورت با موضوع شفاعت در تعارض نیست؟!

پاسخ: قطعاً چنین مطلبی با معیارهای قرآنی و عقلی سازگار نیست. این مطلب ادعائی بیش نیست و غیر قابل اثبات. در کجا دعاهای فرعون مستجاب شده است؟! و چه وقتی فرعون از پروردگار عالمیان درخواست کرده است و این مطلب از چه منبعی نقل شده است؟! در آیات قرآن که چنین مطلبی وجود ندارد! اگر در معارف دینی مطلبی گفته شده، یا باید مستند به آیات قرآن باشد، و یا از طریق احادیث ذوات مقدسه معصومین (ع) رسیده باشد، احادیثی که صدور آن ها از ناحیه یکی از معصومین (ع) قابل اثبات باشد.

موضوع استجابت دعاهای فرعون در هیچ کدام از دو طریق مذکور وجود ندارد.

اما عدم استجابت درخواست آخری فرعون هیچ ربطی به واسطه قرار دادن حضرت موسی (ع) ندارد. استجابت دعا شرایطی دارد که در بعضی از آیات قرآن به طور اجمال و در احادیث زیادی به طور تفصیل ذکر شده است. اما واسطه قرار دادن اولیاء خداوند جهت استجابت دعا هیچ تعارضی با توحید خداوند ندارد و بلکه خود خداوند به بندگانش چنین مطلبی را توصیه فرموده است. شفاعت به معنای صحیح آن از جمله آموزش های خداوند برای انسان ها است! اما انسان های جاهل همچنان که خیلی از معارف دینی و حقایق دیگر را از صورت اصلی خود جدا کرده و به صورت عامیانه و نادرستی در آورده اند، در مورد حقیقتی به نام «شفاعت» هم چنین کاری کرده اند. عقیده به شفاعت از موضوعات مهم آشکار قرآن است. رحمت خداوند در عالم دنیا غالباً از طریق واسطه هائی به انسان ها منتقل می شود. و این موضوع قابل انکار نیست. به عنوان مثال: خداوند رزق همه مخلوقات خود را به عهده گرفته است و در حقیقت خود خداوند رازق مخلوقات است. اما رزق خداوند از طریق واسطه هائی که خود او تعیین کرده است به مخلوقات می رسد. مثلاً رزق یک طفل شیرخوار به صورتی متناسب با شرایط بدنی او از طریق مادرش به او می رسد. در این جا مادر واسطه انتقال رزق خداوند به این نوزاد قرار می گیرد. آیا عقیده به این که مادر یک نوزاد وسیله انتقال رحمت خداوند به صورت غذا و آب مورد نیاز بدن آن نوزاد به او قرار گرفته است، اشکالی دارد و آیا صحیح است که گفته شود که این نوزاد رزق خود را بدون واسطه باید از خود خداوند دریافت کند؟!

آیا آفتاب از ناحیه اراده خداوند عامل رشد نباتات و ادامه حیات حیوانات و انسان ها نمی شود؟! و آیا این عقیده که رحمت خداوند از ناحیه آفتاب و توسط او به انسان ها و موجودات دیگر می رسد، اشکالی دارد و آیا این عقیده درست نیست؟!

در حقیقت یک مادر در مقام شیر دادن به کودک خود نسبت به او شفاعت می کند و آفتاب هم نسبت به نباتات و حیوانات و انسان ها در مقام شفاعت قرار دارد، و این نوع شفاعت در عالم تکوین برقرار است، شفاعت پیامبران و امامان هم نسبت به انسان های دیگر شبیه به همین است. آن ها در عالم دنیا انسان های دیگر را آموزش می دهند و واسطه انتقال رحمت خدا به سایر انسان ها هستند، یعنی علم آن ها و ایمان آن ها و کمالات وجودی و فضائل اخلاقی و قدرت هائی که در وجود آن ها قرار دارد، عامل رشد علمی و اخلاقی انسان ها می شود. در حقیقت و در اصل خداوند عهده دار هدایت بندگانش می باشد، اما این هدایت توسط پیامبران و رهبران آسمانی انجام می گیرد، و این همان شفاعت است و مراتب برتر شفاعت پیامبران خدا و امامان معصوم (علیهم السلام) و ملائکه در عالم آخرت جریان خواهد یافت.

اما این که چرا توبه فرعون و یا به قول شما درخواست او قبول نشد، خداوند خودش علت آن را در قرآن ذکر کرده و فرموده است:

«وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ– آلْآنَ وَقَدْ عَصَيتَ قَبْلُ وَكُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ» (یونس / ۹۰-۹۱) یعنی ما فرزندان اسرائیل را از دریا عبور دادیم و فرعون و سپاهیانش با عداوت، و ظالمانه آن ها را تعقیب کردند ]جهت بازداشت و کشتن[، تا وقتی که فرعون به حالت غرق افتاد گفت: من ایمان آوردم به این که معبودی جز آن که بنی اسرائیل به او ایمان آورده اند، وجود ندارد و من از تسلیم شده ها هستم ]به او گفته شد[ اکنون؟! ]ایمان آوردی[ در حالی که قبلاً نافرمانی کردی و از مفسدین بودی؟!

توضیح این که وقتی انسان علائم مرگ را دید، ایمان آوردن و توبه او مورد قبول خداوند قرار نمی گیرد. فرعون هزاران کودک نوزاد بنی اسرائیل را کشته بود و مرتکب جنایات بی شماری شده بود، اما وقتی در میان امواج آب به حال غرق افتاد گفت من ایمان آوردم، طبعاً ایمان در آن حال هیچ دردی را درمان نمی کند و آن ایمان طبعاً فساد باطنی و آثار جنایات او را از بین نمی برد. در آموزش های دینی آمده است که قبل از رسیدن لحظه مرگ و دیده شدن علائم آن امکان قبولی توبه وجود دارد ولی در لحظات وقوع حادثه مرگ توبه قبول نمی شود. ضمناً اگر حتی یک انسان قبل از لحظات مرگ توبه کند، باز هم آثار بعضی از گناهان بالخصوص آن گناهانی که در ارتباط با انسان های دیگر است و ظلم هائی که فرد توبه کننده به دیگران کرده یک جا از بین نمی رود و انسان باید به نحوی آن ظلم ها را جبران کند. بحث مفصل در این زمینه و توضیح جهات مختلف موضوع احتیاج به فرصت دیگری دارد.

الیاس کلانتری

۹۴/۸/۲۶