۱۳۵- در حالی که امام علی (ع) شخص ثروتمندی نبود چگونه زکات می پرداخت؟!

سؤال: گفته اند حضرت علی (ع) شخص ثروتمندی نبود که زکات بر او واجب شود، پس چگونه او در حال نماز، زکات داد؟!

پاسخ: از سیره شریف امیرالمؤمنین علی (ع) بر می آید که آن بزرگوار هیچ زمانی در طول عمر خود مالی نیاندوخت و هر مقدار مال بدست می آورد، در موارد ضروری مصرف می کرد، او اندکی از مالی را که بدست می آورد هزینه خانواده خود می کرد و بقیه را که قسمت عمده مالش بود به نیازمندان می بخشید. آن حضرت غالباً نیازمندان را بر خود و خانواده خود ترجیح می داد و برای تأمین نیازهای افراد نیازمند، سختی های زیادی را تحمل می کرد. رفتارهای آن بزرگوار در تأمین نیازهای مردم در حدی آشکار شده است که قابل کتمان برای مخالفان و دشمنان آن حضرت نمی باشد.

عظمت رفتارهای آن بزرگوار در حدی بوده است که بارها مورد تحسین خداوند عالم قرار گرفته و در آیات قرآن کریم توصیف شده است. از جمله آیه ای از قرآن که این سؤال از آن نشأت گرفته است.

خداوند می فرماید: «إِنَّمَا وَلِيكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ» (المائدة/۵۵) یعنی ولی شما فقط خداوند و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند، همان هائی که نماز را بر پا می دارند و در حال رکوع زکات می پردازند.

این آیه طبق نظر مفسران شیعی و اکثر مفسران اهل سنت در مورد امام علی (ع) نازل شده است. نقل کرده اند که روزی امام امیرالمؤمنین علی (ع) در حال نماز بود، شخص مسکینی وارد مسجد شد و از مردم درخواست کمک مالی کرد، ولی کسی چیزی به او نداد. امام علی (ع) در حال نماز بود و به رکوع رفته بود و در حال رکوع، انگشتر خود را به سائل عطا کرد و در نتیجه آیه فوق الذکر در این زمینه نازل شد. جهت تفصیل مطلب و اطلاع از نظر مفسران به تفسیر المیزان آیه ۵۵ سوره مائده مراجعه بفرمائید.

نزول این آیه در شأن امیرالمؤمنین علی (ع) و انفاق شگفت انگیز آن حضرت قطعی است، کسانی که تمایل به تحقیقی در این زمینه دارند می توانند به کتاب الغدیر تألیف علامه امینی و کتاب شب های پیشاور تألیف سلطان الواعظین شیرازی و کتاب های دیگری در سیره شریف امیر المؤمنین علی (ع) مراجعه بفرمایند. اما بعضی از مفسران اهل سنت در مقام انکار این فضیلت عظیم در مورد امیرالمؤمنین (ع) شبهاتی را ایجاد کرده، از جمله گفته است که آن حضرت یک شخص ثروتمندی نبود که زکات بپردازد.! یعنی خواسته است نزول آیه مورد بحث را در مورد امیرالمؤمنین علی (ع) انکار کند.

در جواب شبهه این مفسّر می گوئیم:

اوّلاً: زکات در قرآن مجید به انواع انفاقات اطلاق شده است، اعم از زکات واجب شرعی و یا انفاقات مستحبی. یعنی کلمه «زکات» در عرف قرآن مجید لزوماً به معنای زکات مصطلح در عرف احکام تکلیفی و علم فقه نیست، بلکه اعم از آن است. زکات مصطلح در علم فقه، نوعی زکات است. قابل توجه است که در آیاتی از قرآن به زکات مصطلح در علم فقه یعنی زکات واجب شرعی «صدقه» گفته شده است از جمله می فرماید:

«إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ» (التوبة/۶۰) منظور ما از استناد به این آیه اثبات این مطلب است که کلماتی که در قرآن مجید به کار رفته باید در مقام تفسیر به معنای قرآنی آن ها توجه کرد نه به معنای مصطلح متداول در فرهنگ مسلمین، که گاهی تغییراتی در آن ها به وجود می آید. یعنی صدقه هم در این آیه به معنای مصطلح و متداول در عرف اخلاق مسلمین نیست بلکه مراد از آن همان زکات واجب شرعی است.البته قابل ذکر است که مفسّر مورد نظر کسی نبوده که این نکته را نتواند بفهمد، اما وقتی غرض خاصی در نظرش بود، این مطلب سخیف را نوشته و اعتبار کتاب خود را پایین آورده است. طبعاً او و همه کسانی که اندک آشنایی با معارف دینی دارند، می دانند که زکات واجب شرعی از انگشتر و اشیاء نظیر آن پرداخت نمی شود.

ثانیاً: امیرالمؤمنین علی (ع) به جهت همین انفاق ها و بخشیدن مال و درآمد خود به نیازمندان، فقیرانه زندگی می کرد این فقر از نوع فقر اختیاری بود. هیچ وقت مال فراوانی در نزد آن بزرگوار جمع نمی شد، تا زکات واجب شرعی برای آن مال تعلّق بگیرد و زکات آن بزرگوار همین نوع انفاقات و نظایر آن ها بود.

الیاس کلانتری

۹۴/۸/۲۷