کلام ایام ـ ۲۸۴، ماه رمضان و رحمت و برکات بی پایان

ماه-رمضان-مبارکبخش هفتم 

بحث در فضائل ماه  خدا و شرح و تفسیر خطبه شریف رسول خدا ـ  صلی الله علیه و آله و سلم ـ  منتهی شد  به موضوع ضیافت خدا در این ماه  و تکریم انسانها از طرف پروردگارشان به طوری که حتی نفس کشیدن در آن  تسبیح او  و خواب انسان عبادت برای او محسوب می شود نکته دیگری در آخرین بخش نقل شده از کلام شریف این بود که فرمود:

«عملکم فیه مقبول» یعنی عمل شما در این ماه مورد قبول خدا واقع می شود. قبولی عمل نزد پروردگار عالمیان، رسیدن به برترین و عالی ترین درجه در عبودیت و دریافت گرانبهاترین و نفیس ترین جایزه از «الله» ـ  عزّ و جلّ ـ  محسوب می شود.

اعمال عبادی انسان و انجام فرمان های او گاهی بصورتی انجام می گیرد که فقط تکلیف انسان ساقط می شود ، مثل خواندن نماز بدون توجه به اول وقت و بدون خشوع و رعایت اهمیت خاص آن و بی اعتنایی به صحت کامل آن و رعایت  استحباب ها ـ  جز در حالت اضطرار و شرایط خاص ـ مثل تمیز بودن کامل لباس و بدن و امثال آنها.  البته اگر کسی با این اوصاف نماز خوانده تکلیف واجب از او  ساقط شده  و او آن عبادت عظیم را  به هر حال بجای آورده است. 

 یا مثل اینکه انسان به شخصی بدهکار است و اما به تعهد خود از نظر اخلاقی عمل نکرده  و پرداخت  دِین خود را به تأخیر انداخته  و مشکلی برای شخص طلبکار ایجاد کرده و سرانجام با روشی و برخوردی  غیرمؤدبانه  و بدون عذرخواهی  و تشکر،  به هر حال دین خود را به او پرداخته است!  در این صورت او دیگر بدهکار محسوب نمی شود.

با یک شخص سرپرست خانواده که وظیفه تأمین نیازهای افراد خانواده را بعهده دارد،  با اِهمالی در انجام این وظیفه و برخوردی که با بزرگواری و مهربانی با افراد خانواده و شکر پروردگارش همراه نبود،  لوازم مورد نیاز آنها را به هر حال تهیه کرده است.  در این صورت هم او به وظیفه و تعهد خود عمل کرده اما با روشی نامطلوب و غیر مؤدبانه.  در هر سه مورد  و امثال آنها یک شخص تکلیفی را که برعهده او بود انجام داده!  یعنی تکلیف معین مورد نظر از او ساقط شده است. 

 اما یک وقت  انسان نماز واجب تعیین شده را با تمام اهمیت  و خشوع و اول وقت در حالیکه پاکترین و زیباترین لباسهای خود را پوشیده  بجای می آورد و قبل از شروع نماز در حد امکان اعمال استحبابی لازم را بجای می آورد  مثل رفتن به  مسجد و برگزاری نماز بصورت جماعت و خواندن  دعاها و تعقیبات سفارش شده و تأثیر پذیری از این عبادت باشکوه در رفتارهای خود. دراین صورت نماز او به درجه قبولی نزد پروردگارعالمیان می رسد و باصطلاح  نمره و امتیاز بالاتری دریافت می کند. 

 همچنین آن شخص بدهکار اگر در وقت تعیین شده و بدون اهمال و با روشی مؤدبانه  دِین خود را به شخص طلبکار بپردازد و از او تشکر کند، در این صورت او وظیفه ای را که برعهده داشت و عبادتی را که مأمور به انجام آن بود با زیباترین صورت انجام داده و این عبادت  به مرحله قبولی  در نزد پروردگارش  رسیده است.

 و باز همچنین آن شخص  سرپرست خانواده اگر با بزرگواری و رعایت اخلاق دینی و یا مهربانی و تکریم افراد خانواده، نیازهای آنها را تأمین کند و مثلاً به آنها بگوید این رزق خدای ما است که برای ما مقدر کرده و مرا وسیله ای  قرار داده جهت تأمین آن و من هم از ناحیه عنایات پروردگارمان به شما مشمول  این رزق  قرار می گیرم،  و  همچنین شکرنعمتهای خدا را بجای آورد  در آن صورت عمل و عبادت او در جهت تأمین نیازهای افراد خانواده  به مرحله قبولی نزد پروردگارعالمیان می‌رسد!  و نمره و امتیاز بالاتر را دریافت می کند. در این صورت عمل و رفتار اوطبق کلامی از پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ  نوعی جهاد محسوب می شود. بطوریکه از آن حضرت نقل شده است که فرمود

« اَلکادُّ لِعِیالِهِ کَالْمُجاهدِ فی سَبیلِ الله » (۱)  یعنی: کسیکه برای تأمین نیازهای خانواده‌اش تلاش می کند  و زحمت می کشد مانند کسی است  که در جهاد در راه خدا  شرکت کرده است. یعنی  او پاداش جهاد  در راه خدا را برای عمل خود دریافت خواهد کرد

در شب و روز و ساعات ماه رمضان وضعیتی برقرار است که اعمال انسانها  در آن رفعت پیدا می کند و به درجه قبولی نزد پروردگارشان می رسد، این وضعیت در اوقات ماه رمضان هم، به عنایات و الطاف و کَرَم پروردگار عالمیان ارتباط دارد  و هم به استعداد روحی انسان  که در اثر روزه و دعا و تلاوت قرآن و به طور کلی اعمال خاص ماه رمضان در او ایجاد شده است.

۵ـ «وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ»   یعنی: دعای شما در این ماه مستجاب می شود،  پس از الله پروردگارتان درخواست کنید با نیت های صادقه و قلب های طاهره [پاک شده]  که شما را به روزه گرفتن در آن [ماه] و تلاوت کتابش موفق کند.

 برای ماه مبارک رمضان  و بهره برداری از فرصت های عظیم  و گرانبهای آن تعدادی عمل و رفتار معین شده و مورد سفارش قرار گرفته است. اما چند عمل در آن جهت محوری دارند و اساس عبادات دیگر محسوب می شوند و آنها عبارتند از:

 ۱ـ  روزه

 ۲ـ دعای زیاد

 ۳ـ  تلاوت قرآن زیاد 

 در این قطعه فوق الذکر از خطبه شریف هر سه موضوع محوری مورد توجه قرار گرفته است.

روزه ماه رمضان و آثار آن

 روزه گرفتن  در ماه رمضان  مشهورترین و اساسی ترین عمل  و رفتار وعبادت  در آن محسوب می‌شود  بطوریکه  این ماه را  «ماه روزه» هم نامیده اند،  یعنی این ماه مبارک عمدتاً با این عبادت یعنی روزه شناخته می شود. 

 در بخش قبلی مباحثی در فواید روزه وامساک از خواسته های نفسانی  به میان آمد،  گفته شد  که انسان ها  برای تحمل مشکلات رفتارمطلوب با دیگران و رعایت  حقوق  آنها و بهره مند شدن از برکات زندگی اجتماعی  و در کنار دیگران و آزاد شدن از زندان اعتیاد های نامطلوب احتیاج به قدرت روحی مناسبی دارد که از طریق «تقوا» حاصل می شود و روزه گرفتن در رسیدن به این مطلوب نقش تعیین کننده عظیمی دارد.

 ما از روی ناچاری  و اینکه به ثلث آخر این ماه مبارک نزدیک شده ایم ومطالب ناگفته زیادی داریم  و تا اینجا مجال و فرصت شرح و تفسیر دعاهای ماه رمضان را پیدا نکرده ایم به همان مقدار از مباحث مربوط به روزه و آثار آن اکتفا می کنیم  و اگر فرصت مناسبی حاصل شده در ادامه مباحث  تحت عنوان «روزه کامل» متذکر نکات دیگری هم خواهیم شد. اما در ارتباط با روزه و حصول تقوا به عنوان حسن ختام  آیه کریمه مربوط به اصل تشریع این عبادت و حکمت و علت آن را ذکر می کنیم. خدای تعالی فرمود:

«يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيكُمُ الصِّيامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» (البقرة/۱۸۳) یعنی ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه بر شما مقرر [و واجب] شد،  همچنان که به امت های قبلی  مقرر شده بود،  باشد که شما  ملتزم تقوا بشوید. مراد این است که علت و حکمت تشریع  این عبادت، حصول تقوا و بکار بردن آن است. و این عبادت از مشترکات بین  شریعت های آسمانی است و در بین امت های قبلی هم برقرار بوده است

دعاهای زیاد در ماه رمضان

موضوع محوری دیگر در ماه رمضان، ماه خدا،  دعای زیاد است به طوری که برای تمام شب ها و روزها و بالخصوص  ساعات خاصی از آنها مثل وقت سحر و افطار و روزهای خاص بالخصوص «شب های قدر» دعاهای خاصی معین و سفارش شده است. نیاز انسان به دعا و درخواست از پروردگارعالمیان  نیازی دائمی است و این نیاز  در تمام روزها و شبها و در همه ایام سال برقرار است. اما موقعیت این عبادت یعنی دعا در ماه رمضان و تمام ساعاتی که انسان در حال روزه است موقعیت بسیار رفیع و باشکوهی است.

در حال دعا انسان به قدرت و رحمت و دارائی بی پایان و نهر عظیمی از برکات خدا ـ عزّوجلّ ـ متصل می شود، و قدرت و دارائی ناچیز و اندک او به میزان تحولی که در روح او بوجود آمده، افزایش می یابد. حتی گاهی صدها و هزاران مرتبه بیشتر می شود! اگرچه آن دارائی و قدرت اندک قبل از دعا هم اعطا خدا و از ناحیه اوست.

اگر الطاف و عنایات خدای کریم و مهربان یاری کند در ادامه این مباحث و در مقالات بعدی به ذکرو شرح و تفسیر بعضی از دعاها یا قطعاتی از آنها خواهیم پرداخت. اما آنچه در این بخش لازم به تذکر است اینکه:

در این کلام شریف هم به اصل دعا و درخواست از پروردگار عالمیان سفارش شده و هم به نوع آن و هم به رعایت بعضی از شرایط استجابت آن. بطوریکه فرمود:

«پس درخواست کنید از الله پروردگارتان، با نیت های صادقه و قلوب طاهره که شما را موفق کند به روزه گرفتن در آن و تلاوت کتابش !

مراد این است که دعای شما در این ماه مستجاب می شود و این فرصت بسیار گرانبهائی است، پس با نیت هائی که در آنها صداقت وجود دارد وبا قلب هائی که پاک شده است از خدا بخواهید که شما را به روزه گرفتن در آن و تلاوت کتاب آسمانی موفق کند.

این قطعه از کلام شریف متضمن چند نکته ظریف و دقیق درباره روزه و دعا و شرایط استجابت آن است، از جمله :

اولاً: چون دعا در ایام و ساعات این ماه با استجابت تناسب عمیقی دارد، پس لازم است در آن و فرصت حاصل شده، به دعا و درخواست از ذات قدوس الله که ربّ انسانها است بپردازند

ثانیاً: ذکر کلمه «ربکم» بعد از «الله» متضمن حکمتی است و احتمالاًمراد آن است که انسانها وقت دعا ودرخواست و پیدا کردن نیازی به «ربوبیت الله» ـ عزّوجلّ ـ توجه کنند و در نتیجه ارتباط و اتصالشان به او نزدیک تر و قوی تر شود ویا اینکه متوجه این موضوع شوند که اقتضاء ربوبیت الله پذیرش درخواست بنده و تأمین نیازهای اوست و این توجه اثر عمیقی در استجابت دعا و رسیدن بنده به خواسته های خود دارد.

ثالثاً : لازمه استجابت دعا، صدورآن از  نیت های  صادقه  و قلوب طاهره است.  در روایات نقل شده  از رهبران آسمانی شرایطی برای استجابت دعا ذکر شده و به بیان دیگر اشاره  ای شده  به اینکه دعای حقیقی شرایطی دارد و در صورت عدم رعایت آن ها عمل بنده دعای حقیقی  نخواهد بود و  همچنین گاهی بعضی از اعمال انسان ها  و وضعیت روحی آنها  مانع استجابت دعا می شود و باصطلاح  دعا را حبس می کند و بخواست خدا در ادامه مباحث به توضیح این موضوع خواهیم پرداخت.

رابعاً:  در این قطعه از کلام شریف انسان ها سفارش شده اند که توفیق روزه گرفتن  و تلاوت قرآن مجید را با دعا از پروردگارشان بخواهند، یعنی از او بخواهند که آنها را به  روزه و تلاوت کتاب آسمانی  موفق کند. و این نکته  قابل توجه و بسیار ضروری است. توضیح اینکه: انسان ها عموماً به جز عده ای اندکی از آنها، غالباً تصور می کنند که هر وقت تصمیم به کار خیری گرفتند، می توانند به انجام آن اقدام کنند، مثلاً نمازهای مستحبی بخوانند  و به نیازمندان کمک کنند و یا اخلاق خود را اصلاح کنند و امثال آنها.  اما واقعیت این است که  این گونه اعمال و امثال آنها و حتی اعمال واجب تعیین شده قطعی، احتیاج به عنایاتی از طرف پروردگار عالمیان و توفیق او دارد، و خواسته و تصمیم انسان بدون توفیقی از طرف خدا، برای تحقق یک عمل کافی نیست.

در این عبارت هم عمل واجب روزه با اهمیت خاصی که دارد وهم عمل مستحبی تلاوت قرآن ـ یعنی پی در پی خواندن آن  متوقف به توفیق خدا معرفی شده است و آن توفیق. را هم بنده لازم است از طریق دعا و درخواست از پروردگارش بدست آورد. و جالب توجه است که در کلام رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ در این قسمت به ذکر این دو عبادت اکتفاء شده و در آن صحبتی از نیازهای عادی به میان نیامده است. اگرچه دعا در بدست آوردن همان نیازها و خواسته های مادی متعارف هم نقشی دارد و دعا در مورد آنها هم لازم است. و دعا کردن تعارضی با رفتن سراغ وسایل ظاهری کسب معاش ندارد، چون دعا هم نوعی کسب وسیله برای رسیدن به خواسته ها است.

کلام ایام- 264، ماه رجب نهری سرشار از رحمت و برکات خدا
بخوانید

ما بخواست خدا بعد از مقالات مربوط به شب های قدر و حادثه شهادت امیرالمؤمنین علی ـ علیه السلام ـ به شرح و توضیح بقیه عبارات خطبه شریف رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله وسلّم ـ خواهیم پرداخت (ان شاء الله تعالی) اما در این بخش از مباحث مقالات، متذکر  دو نکته می شویم :

یکم:  بحث وگفتگو درباره کلام شریف رسول خدا  ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ  وتدبر و  تفکر درباره آن نوعی «ذکر الله» است و زمانی که انسان به ذکر الله مشغول می شود، شیطان از او فاصله می گیرد و روح انسان از نوعی حبس که شیطان برای او ایجاد کرده آزاد می شود، اگرچه به طور موقت! و در آن وضعیت امکان پرداختن به دعا با نیت های صادقه و قلوب طاهره  بیشتر فراهم می شود

 همچنین وقتی که انسان از آن حضرت و وجود مبارک امیرالمؤمنین علی ـ علیه السلام ـ و هر یک از رهبران آسمانی  ـ سلام الله علیهم ـ  یادی می کند  و در مجالس ذکر فضائل  و مصائب آن ها شرکت می کند. پس لازم است در ایام ماه مبارک رمضان و بالخصوص  در این روزها از طریق این نوع از ذکر الله روح خود را آماده دریافت مراتب برتری  از رحمت و برکات پروردگارش کند

دوم : چون به زمان «شب های قدر» رسیدیم قبل از آنکه موفق به نوشتن مقالات مخصوص به آن شب ها شویم متذکر می شویم که قبلاً مقالاتی در خصوص این شب ها و فضائل خاص آنها در بخش کلام ایام منتشرشده وتوصیه می کنیم حداقل بعضی از آن مقالات مورد مطالعه قرار بگیرد.(۲)

در این بخش جهت اینکه این فرصت عظیم با برکات بی پایان از بین نرود قطعه ای از مقاله ای را که در این زمینه سالهای قبل منتشر شده عیناً نقل می کنیم:(۳)

«شب ها و روزها و ساعات ماه رمضان، ماه خداوند- جلّ جلاله- خیلی زود سپری شد و رسیدیم به روزها و شب های ثلث آخر آن یعنی تقریباً دو سوم برکات عظیم این ماه را از دست دادیم و عجیب است این سرعت ماه خدا و این غفلت عامه مؤمنان و علاقه مندان شدید آن. و این موضوع شباهت و ارتباط نزدیکی دارد با کلامی از وجود مبارک امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- و یاد آور آن کلام نورانی باشکوه است، که فرمود:

«أَلَا وَ إِنِّي لَمْ أَرَ كَالْجَنَّةِ نَامَ طَالِبُهَا وَ لَا كَالنَّارِ نَامَ هَارِبُهَا»(۴) یعنی من ندیدم مانند بهشت که جویا و طالب آن بخواب رفته و مانند آتش ]جهنم[ که گریزان ]و فرار کننده[ از آن هم در خواب فرو رفته باشد.

امام- علیه السلام- عبارت فوق را بدنبال این عبارت در خطبه خود فرمود:

«الَا فَاعْمَلُوا فِي الرَّغْبَةِ كَمَا تَعْمَلُونَ فِي الرَّهْبَةِ» یعنی: هشیار باشید پس عمل کنید در حال رغبت و آرامش، همچنانکه عمل می کنید در حال ]و زمان[ نگرانی و ترس!!!

توضیح اینکه اگر به ما انسان ها اطلاع دهند که روز آخر عمر شما است و فردا روز پایان آن یعنی یک روز و یا چند ساعت بیشتر از عمر ما باقی نمانده باشد، در آن صورت ما چگونه عمل می کنیم، آیا باز هم در آن چند ساعت به کارهای لغو و بیهوده خود را مشغول می کنیم؟!!! و باز هم به بازی و خنده و لطیفه گفتن و شنیدن و مسخره کردن دیگران و غیبت از انسان ها و مزاحمت نسبت به آن ها و داد و فریاد و اهانت و ظلم به دیگران مشغول می شویم؟!

آیا در آن صورت به استغفار و توبه از گناهان و اصلاح کارهای خود و سفارش به افراد خاندان خود و حلّیّت خواستن از کسانی که به آن ها ظلم کرده ایم، نمی پردازیم؟!

اگر فرشته قبض کننده و دریافت کننده روح ما جهت قبض روح نزد ما حاضر شود و لحظه انتقال ما به عالم بعدی برسد، با چه قیمتی امکان دارد، یک ساعت به ما مهلت داده شود تا در آن یک ساعت به توبه و استغفار و اصلاح بعضی از امور مربوط به آخرت بپردازیم؟!!! جواب این گونه سؤالات کاملاً روشن است و اگر یک انسان فرضاً بتواند تمام آنچه را در عالم وجود دارد، تقدیم کند تا یک دقیقه به او مهلت داده شود، این خواسته امکان تحقّق نخواهد داشت.

قابل توجه است که امام- علیه السلام- در این خطبه کوتاه کلمه «ألا» را که جهت هشدار است هفت بار تکرار فرموده و این نشانه اهمیت خاص این هشدارها است. عمده ایام ماهی را سپری کردیم که یک ساعت و یک دقیقه از آن هزاران برابر ساعت ها و دقیقه های ایام دیگر ارزش دارد، و طبق کلام مبارک رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- قرائت یک آیه از قرآن در این ماه معادل یک بار قرائت تمام آن محسوب خواهد شد. یعنی این عمل پرفایده در این ماه چندین هزار برابر زمان های دیگر برای عمل کننده پاداش خواهد داشت.

اما پروردگار عالمیان در مقام ربوبیّت انسان ها یک فرصت طلائی استثنائی برای آن ها به وجود آورده است که در آن فرصت انسان می تواند تمام کمبودها و نداشتن ها و فواید از دست داده را جبران کند و سودی و بهره ای با ابعاد فوق حدّ محاسبه بدست آورد و آن فرصت در همین ماه عظیم و پربرکت قرار دارد و آن عبارت است از شب قدر!!!

تذکر یک نکته درباره تعیین شب قدر بسیار ضروری به نظر می رسد و آن اینکه زمان دقیق آن بطور قطعی و آشکار تعیین نشده، اما از قرائن موجود در آیات قرآن و روایات معصومین ـ علیهم السلام ـ بر می آید که آن شب، در ماه رمضان یعنی ماه نزول قرآن و در شب های نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم قرار دارد و اینکه در بین این سه شب احتمال بیست و یکم بودن آن از نوزدهم قوی تر است و احتمال بیست سوم بودن آن هم از بیست و یکم بیشتر است. اما مطابق روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ هر سه شب به موضوع «قدر» ارتباط دارند بطوریکه آن حضرت فرمود:

«التقدیر به تسع عشرة و الابرام فی لیلة احدی و عشرین و الامضاء فی لیلة ثلاث و عشرین» (۵) یعنی: تقدیر در شب نوزدهم و ابرام در شب بیست و یکم و امضاء در شب بیست و سوم تحقق می یابد.

یعنی اگر شب قدر طبق احتمالات قریب به یقین، شب بیست و سوم باشد، باز مقدمات و زمینه آن در شب های نوزدهم و بیست و سوم تحقق خواهد یافت. بنابراین لازم است اعمال و عبادات سفارش شده در هر سه شب انجام بگیرد.

شب قدر و همراهی با ملائکه

شب قدر در فرهنگ دین توحیدی جایگاه رفیع شناخته شده ای دارد و آن شبی است از سال که بجهت عظمت و جلالت خاص آن و یا هر حکمت دیگری بطور صریح و آشکار تعیین نشده است یعنی بطور قطعی گفته نشده است که کدام یک از شب های سال است! اما طبق قرائن موجود در آیات قرآن در «سوره قدر» و آیات اول «سوره دخان» و آیاتی در سوره بقره، آن شب مبارکه با برکات بی پایان در ماه رمضان قرار دارد و طبق مدلول روایات رسیده از وجود مبارک رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و ائمّه معصومین- علیهم السلام- یکی از شب های نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان است و یا به یک معنی هر سه شب فوق الذکر شب قدر می باشد و در این زمینه توضیحی بعداً ذکر خواهد شد (ان شاء الله تعالی) »

۱۳۹۸/۳/۲

الیاس کلانتری

 پاورقی ها:

 1 ـ  بحار الانوار، مجلسی، ج ۱۰۳، ص۹ 

۲ـ توصیفی از شب قدر در دو بخش با شماره های ۱ ـ ۲

ــ شب قدر کنار ملائکه و روح در دو بخش با شماره های ۱۴۱ ـ ۱۴۲

ــ شب قدر و همراهی با ملائکه در سه بخش با شماره های ۲۱۱ ـ ۲۱۲ ـ ۲۱۳

۳ـ کلام ایام ـ ۲۱۱، شب قدر و همراهی با ملائکه

۴-نهج البلاغه، خطبه ۲۸، «اما بعد فان الدنیا قد ادبرت…»

۵-المیزان، فی تفسیر القرآن، علامه طباطبائی، سوره قدر، بحث روائی

 

 

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن