کلام ایام- ۲۹۵، عید ولادت امام هادی (علیه السلام)

1398052609182283618132944 در روز پانزدهم ماه ذیحجه ولادت پربرکت حضرت علی بن محمد الهادی- علیهما السلام- امام دهم واقع شده است. آن حضرت مثل پدر بزرگوارش امام جواد- علیه السلام- در سنین نوجوانی عهده دار مقام امامت شد! بطوریکه زمان شهادت امام جواد- علیه السلام-  او در سن هشت سالگی قرار داشت و به مقام امامت رسید.

 با عرض تبریک این روز عظیم و پربرکت که سبب ازدیاد فضیلت ماه ذیحجه شده، روش همیشگی خود را در این عید بزرگ هم، به کار می بریم و بعضی از سخنان نقل شده از آن امام بزرگوار را همراه با شرح و تفسیری در این مقاله ذکر می‌کنیم. سال گذشته در چنین روزی مقاله ای تحت عنوان «ولادت امام هادی (علیه السلام)» در سایت منتشر شد. در آن مقاله بعد از ذکر تاریخ فشرده ای از دوره امامت آن حضرت به ذکر و توضیح سخنی از آن بزرگوار پرداختیم، و در این مقاله هم به دنبال آن مقاله بعضی دیگر از سخنان گرانبهای آن بزرگوار را ذکر می کنیم:

۲- «إِنَّ اَللَّهَ جَعَلَ اَلدُّنْيَا دَارَ بَلْوَى وَ اَلْآخِرَةَ دَارَ عُقْبَى وَ جَعَلَ بَلْوَى اَلدُّنْيَا لِثَوَابِ اَلْآخِرَةِ سَبَباً وَ ثَوَابَ اَلْآخِرَةِ مِنْ بَلْوَى اَلدُّنْيَا عِوَضاً»(۱) یعنی: همانا الله دنیا را خانه امتحان و ]گرفتاری[ قرار داده و آخرت را خانه اقامت و عاقبت و امتحان و گرفتاری دنیا را سببی برای ثواب و پاداش آخرت و ثواب آخرت را عوضی از گرفتاری دنیا قرار داده است.

 در معارف دین آسمانی زندگی دنیا مقدمه و سبب و عامل ورود به زندگی حقیقی آخرت تلقّی می شود. شبیه آنچه در کار زراعت و به دست آوردن محصول مورد نیاز و مطلوب انجام می گیرد. بطور متعارف و متداول نتیجه و پاداش فعالیت‌ها و هزینه‌های یک زراعت در فصل برداشتن محصول، عاید یک کشاورز می شود. اما در زمان کاشت و مراقبت از مزرعه، آنچه لازم است انجام بگیرد کار و تلاش کشاورز و هزینه آماده سازی زمین برای زراعت و تهیه بذر و آبیاری و زحمات و هزینه‌ های آنها است.

طبعاً در این مدت آماده سازی زمین و تهیه و کاشت بذر و نهال درختان، لذتی و سودی عاید صاحب زمین و زارع نمی‌شود! و مسلماً اگر کسی بدون توجه به محصولی که چند روز یا چند ماه یا چند سال بعد بدست خواهد آمد و سود حاصله از آن بخواهد درباره شغل کشاورزی و باغداری نظریه ای بدهد، خواهد گفت کاری است سخت و پرهزینه که شخصی قوای بدنی خود را به کار می‌گیرد و جلو تابش آفتاب و داخل خاک و گِل در مزرعه کار می کند و زمین را شخم می زند و یا عده ای را به کار می‌گیرد و به آنها مزد می دهد و مقداری بذر گیاهان را می خرد و در زمین می پاشد و مقداری آب با هزینه زیاد تهیه می‌کند و در مزرعه جاری می‌کند و این کار را در روزهای دیگر هم تکرار می‌کند و ادامه می‌دهد و امثال آنها.

 اما وقتی او جریان کامل این زراعت و مرحله رسیدن محصول و بارور شدن درختان میوه را مورد توجه قرار دهد، دیدگاه و نظریه دیگری پیدا خواهد کرد! و مثلاً خواهد گفت زراعت کاری است بسیار ارزشمند و سود آور و لذت بخش بطوریکه با یک مقدار کار و فعالیت و هزینه، یک مقدار از حبوبات و بذر گیاهان به ده ها یا صدها برابر خود تبدیل شد و تعدادی هسته میوه به تعدادی درخت میوه تبدیل شد و هر سال صدها عدد از آن میوه و هسته آن حاصل می‌شود و آن کشاورز و باغدار می‌تواند ده‌ها و صدها برابر هزینه و کار مصرف شده را از مزرعه و باغ خود در عرض چند ماه یا چند سال به دست آورد.

شبیه همین جریان است امر تحصیل و پرورش فکری و بدنی انسان ها، یعنی یک دانش آموز در سنین نوجوانی با محدودیت در بازی و یا مثلاً تماشای برنامه‌ های تلویزیون و یا شرکت در مهمانی ها، به فرا گرفتن بعضی از علوم می‌پردازد. اگر خود او بلحاظ اقتضای سنین عمرش و یا از ناحیه روش ‌های آموزشی ناقص و غیر عالمانه بخواهد درباره زندگی یک دانش آموز نظریه ای بدهد، شاید بگوید که آن یک زندگی توأم با سختی ‌ها و فشارهای والدین و معلمان است. بطوریکه او مجبور است به کاری بنام تحصیل بپردازد و خواسته والدین خود را در این زمینه تأمین کند و از رفتن به گردش ها و مهمانی ها عمدتاً و در اکثر اوقات خودداری کند و مرحله سختی بنام امتحانات را پشت سر بگذارد و لذت خاصی هم از یاد گرفتن مسائل علمی برای او حاصل نمی شود. در حالیکه افراد دیگری مثل والدین و یا برادر و خواهر بزرگتر از او و افراد دیگر مجبور نیستند وقت خود را در مدرسه بگذرانند و درس بخوانند و امتحان بدهند و در صورت بدست آوردن نتایج ضعیف هم مورد انتقاد و سرزنش قرار بگیرند.

 اما دیدگاه یک انسان در سنین رشد عقلی و در صورت تعقّل و بررسی موضوع از دیدگاه واقع‌ بینانه و عالمانه چیز دیگری خواهد بود! و برای او امر تحصیل و فرا گرفتن علوم و فنون و حرفه ها و هنرها امری بسیار مطلوب و لذتبخش و پرفایده خواهد بود، چه برای خود و چه فرزند خود و چه دیگران.

 اگر کودک نوجوانی مراحل مختلف تحصیلی را طی کرد و وارد دانشگاه شد و در رشته مورد علاقه ‌اش به تحصیل پرداخت و در سنین جوانی موفق به طی مراحل تحصیل در سطوح عالیه شد، طبعاً آن موقع تحصیل با وجود مشکلات مربوط به آن برای او بسیار لذتبخش و دلنشین خواهد بود! حال اگر آن کشاورز و باغدار در یک شرایطی به سودی چند برابر میزان متعارف و متداول برسد و مثلاً برای پرورش مزرعه و گیاهان و درختان میوه جایزه عظیمی هم دریافت کند، فرضاً در یک نظام زندگی محصول تولید شده را از او به چند برابر قیمت آن بخرند و فرضاً این قیمت را حکومت جامعه به او بپردازد نه فقراء و افراد کم درآمد، در آن صورت لذت او از ناحیه آن کار یعنی زراعت چندین برابر خواهد شد.

 و همچنین اگر آن نوجوان دانش آموز و بعداً دانشجو به محض فارغ التحصیل شدن، شغل مطلوبی بدست آورد و چند برابر حدود متعارف و متداول از شغل خود بهره مند شود و جوایز نفیسی هم برای فعالیت خود دریافت کند و سبب خوشنودی و سرور پدر و مادر و بستگان و دوستان خود شود، لذت او از اشتغال به تحصیل چند برابر خواهد شد.

 بعد از این مثال ها و توضیحات و مقدمات عرض می‌کنیم در دیدگاه معارف دینی زندگی دنیا به منزله یک مزرعه و انسان ها در آن در مقام یک زارع و کشاورز می باشند و آنها در این مزرعه اشتغال به زراعت دارند، و طبعاً اگر بخشی از عمر خود را صرف زراعتی کردند و در این راه از تجربیات دیگران و علم آنها استفاده کردند در مقصد حیات که از عالم دنیا شروع می شود و مراحل کمالیه آن در آخرت قرار دارد، سود فراوانی به دست خواهند آورد و به لذت های عظیم مستمری خواهند رسید! و در غیر این صورت به گرفتاری ‌ها و مشقّت ها و محرومیت های بسیار سنگینی مبتلا خواهند شد و عمده آن مشقت ها و عذاب ها و محرومیت ها هم دائمی و همیشگی خواهد بود.

کلام ایام - 57، ماه رمضان زمان باز شدن درهای آسمان
بخوانید

 امام- علیه السلام- در این کلام نورانی و بسیار پرفایده به انسان ها هشدار می دهد و توجهات آنها را به این موضوع معطوف می کند که دنیا محل امتحان و تمرین و آمادگی است و آخرت محل استقرار و آرامش و زندگی حقیقی است. اما این امتحان لطفی است برای انسان ‌ها از طرف پروردگارشان و آن از نوع امتحانات دنیوی و متداول بین انسان‌ ها نیست، بلکه به معنی پرورش و آماده سازی انسان ها برای دریافت پاداش عظیم و لذت دائمی است. اگر امتحان خدا را بخواهیم به چیزی در دنیا تشبیه کنیم بهتر است آن را به مسابقه و تمرین و آمادگی و برنده شدن در آن و دریافت جوایز عظیم مادی و معنوی از آن مسابقه تشبیه کنیم البته بدون اینکه با برنده شدن یک یا چند نفر بقیه افراد بازنده شوند. یعنی مسابقه طوری باشد که امکان برنده شدن همه انسان ها در آن باشد!

 از کلام شریف امام- علیه السلام- بر می‌آید که لذت های زندگی اخروی در مقابل زحمات و تلاش ‌های او در دنیا به او عطا می‌شود. یعنی این زحمت ها و تلاش ها در دنیا عبث نخواهد بود و هدر نخواهد رفت، بلکه سبب دریافت جوایز نفیسی خواهد شد و انسان به اندازه ذره ای زیان و ضرر نخواهد دید. و همچنین می فرماید که ثواب اخروی عوضی در مقابل بلاها و گرفتاری ها و سختی های دنیا خواهد بود. امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- در نامه‌ای که به اسودبن قطبه فرمانده لشکر حلوان فرستاده، نوشته است:

«وَ اِعْلَمْ أَنَّ اَلدُّنْيَا دَارُ بَلِيَّةٍ لَمْ يَفْرُغْ صَاحِبُهَا قَطُّ فِيهَا سَاعَةً إِلاَّ كَانَتْ فَرْغَتُهُ عَلَيْهِ حَسْرَةً يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ»(۲)یعنی: و بدان دنیا محل بلیّه (فعالیت و آمادگی و امتحان) است، و ساکن در آن ساعتی بیکار نمی ماند مگر اینکه بیکاری او روز قیامت برای او حسرتی خواهد بود. این کلام امیرالمؤمنین نظیر همین کلام مورد بحث از امام هادی- علیهما السلام- است!و طبق مدلول آن یک ساعت بیکاری در دنیا عامل حسرتی در قیامت برای او خواهد بود. مثل کسی که در جاده ای در حال مسافرت باشد و قصد او رسیدن سریع به مقصد باشد، اما او بدون ضرورت و علت ساعتی در کنار جاده متوقف شود. یعنی فرض کنیم که عده ای مسافر در جاده ای در حال حرکت هستند بطوریکه هر کس آن مسیر را زودتر طی کند از مزایا و فواید بیشتری برخوردار خواهد شد، از طرف دیگر هم آن جاده امن نیست و خطرات زیادی در آن وجود دارد، و لازم است سریعاً از آن عبور کند و به منطقه امنی برسد. طبعاً در آن صورت توقف بی جا و غیرضروری زیان آور و حسرت بار خواهد شد. شبیه آنچه در راه ها و خیابان های شلوغ و در راه بندان ها به وجود می‌آید و توقف کوتاه یک ماشین حتی سرعت اندک قانونی او مورد اعتراض راننده ‌های پشت سر او قرار می‌گیرد.

در بعضی از مقالات قبلی گفته شد که لذت های بهره مندی از متاع دنیا بدون آمادگی برای رسیدن به مقصد حیات از نوع لذت های توهمی کودکانه از خوردن بعضی از شیرینیجات غیربهداشتی و زیان آور است و یا لذت توهمی انسانها از خواب و استراحت غیر ضروری، در زمان مناسب برای کار و فعالیت و لذت توهمی یک کشاورز از بیکاری و گردش در زمان مناسب برای زراعت و لذت توهمی و تصوری یک ورزشکار از استراحت و بیکاری در زمان تمرین و آمادگی برای مسابقه است.

اما در عین حال که نظام زندگی حقیقیِ معین شدهِ برای انسان‌ ها شباهتی با نظام زراعت و برداشت محصول از آن دارد و همچنین این نوع زندگی شباهتی با نظام آموزشی در مدارس و آموزشگاه‌ های دیگر دارد، اما تفاوت ‌های عظیمی هم بین آنها یعنی نظام زندگی الهی با زراعت و آموزش ها وجود دارد و همچنین مسابقه و امتحان در نظام زندگی الهی با مسابقات و امتحانات متداول در جوامع انسانی تفاوت ‌های زیادی دارد.

 توضیح اینکه: در نظام تکوینی زندگی در دنیا، مقداری از بذرها و دانه های گیاهان و هسته میوه ها در مسیر اراده الهی به بوته ‌ها و درختانی تبدیل می‌شود که ده‌ ها و صدها برابر بذر کاشته شده ثمر می‌دهد. بطوریکه کار و فعالیت یک انسان آن مقدار ثمر می‌دهد که نیازهای یک خانوادهِ حتی پرجمعیت و یا چندین خانواده را تأمین می کند! اما به هر حال محصول کارها و هزینه های به کار رفته در امر زراعت و باغداری تحت محدودیت هائی قرار می گیرد و محصول زراعت انسان مطابق با قوانین حاکم بر زندگی دنیوی است. و اما در جریان زراعت برای آخرت سعی و تلاش اندک یک انسان ثمرات و محصولات بسیار فراوانی خواهد داشت و ارزش و بهای نتایج اعمال او و ثمرات فعالیت او بسیار عظیم تر از فعالیت و هزینه ای خواهد بود که او به کار برده است. یعنی خدای سبحان به عمل اندک بنده که در مسیر اطاعت از او انجام گرفته پاداش عظیمی عطا خواهد کرد که فوق حدّ انتظار و تصور او خواهد بود. بطوریکه در احادیث نقل شده از ذوات مقدسه معصومین- علیهم السلام- ذکر شده است. یعنی بعنوان مثال ارزش یک عدد درخت بهشتی از ارزش تمام اشیاء قیمتی موجود در دنیا و قصرها و نهرها و امثال آنها بیشتر خواهد بود. بطوریکه در کلام خدا گفته شده:

«وَلَلْآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجَاتٍ وَأَكْبَرُ تَفْضِيلًا» (الإسراء/۲۱) یعنی: آخرت دارای درجات بزرگتر و برتری های عظیم‌تری خواهد بود.

 و همچنین گفته شده:

«فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِي لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْينٍ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يعْمَلُونَ» (السجده/۱۷) یعنی: هیچ کس نمی داند چه چیزهائی برای آنها ذخیره و پنهان شده است که عامل روشنائی چشم آنها خواهد شد. مراد این است که ارزش و زیبائی اشیاء بهشتی و نعمت های پروردگار عالمیان در زندگی اخروی فوق حدّ ارزیابی و فوق حد تصور انسان ها در عالم دنیا می باشد و ارزش و جمال آن اشیاء در حال فعلی پنهان از ادراکات و تصورات انسان‌ ها است. چون هم دارائی خدا بی پایان است و هم کریمیّت او و هم اینکه دارائی اخروی به طور خالص کمال است و مشکلی برای کسی ایجاد نمی کند.

 کلام زیبا و نورانی امام هادی- علیه السلام- بطور ضمنی ناظر این جهات از پاداش های پروردگار عالمیان می باشد. و از خدای منّان و کریم تقاضا می‌کنیم آن مقامات و آن پاداش ‌های عظیم را از ناحیه شفاعت آن بزرگوار و همه ذوات مقدسه معصومین- علیهم السلام- به پیروان دین توحیدی و شیعیان آن بزرگواران عطا بفرماید.

الیاس کلانتری

۱۳۹۸/۵/۲۷

پاورقی ها:

  1. تحف العقول، شیخ ابومحمد حرّانی، بخش سخنان امام هادی (علیه السلام)
  2. نهج البلاغه، نامه ۵۹، «أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ اَلْوَالِيَ إِذَا اِخْتَلَفَ هَوَاهُ…»
برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن