۲۹۱ – قدرت شیطان و میزان تاثیرات او در انسان تا چه حدی است؟

سؤال: شیطان برای فریفتن انسان و ایجاد مشکل و ضربه زدن به انسان چه مقدار قدرت دارد؟

 

پاسخ:

شیطان قبل از جریان تمرّد از فرمان خدا و خودداری از سجده کردن برای آدم- علیه السلام- یکی از ملائکه محسوب می شد یا در ردیف آن ها و همراه آن ها قرار داشت! طبعاً در آن صورت قدرت او به اندازه یکی از ملائکه بود! اما ملائکه هم درجات مختلفی دارند و بعضی از آن ها دارای قدرت و اختیارات عظیمی هستند و بعضی دیگر قدرت و اختیارات کمتری دارند و فضای مأموریت و رفتارهای آن ها نسبت به بعضی دیگر محدودتر می باشد.

اما بحث و گفتگو درباره قدرت ملائکه و بعضی از آن ها مثل ابلیس که در اثر تمرّد از فرمان خدا از مقام خود رانده شد و به زندگی زمینی هبوط کرد، احتیاج به بحث و تحقیق گسترده و دقیقی در قرآن مجید و احادیث دینی دارد. اما در این سؤال ظاهراً اصل قدرت شیطان و حدود آن مورد نظر نمی باشد، بلکه مراد قدرت آن در جهت فریفتن انسان و دعوت او به کارهای خلاف و پیدا کردن تسلّط بر او می باشد! لذا این جهت از سؤال را مورد بحث و بررسی قرار می دهیم.

شیطان هر مقدار قدرت داشته باشد، به تنهائی و از ناحیه قدرت خود بر انسان ها سلطه ای ندارد بطوریکه خدای سبحان فرمود:

«فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيطَانِ الرَّجِيمِ– إِنَّهُ لَيسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يتَوَكَّلُونَ» (النحل/ ۹۸ -۹۹)

وقتی قرآن قرائت می کنی [تلاوت و توجه به معانی و به خاطر سپردن آن ها]، پس پناه ببر به الله از شیطان رانده شده- به راستی او بر کسانیکه ایمان آورده اند و به پروردگارشان توکل می کنند، تسلّطی نخواهد داشت.

از مجموع این دو آیه از قرآن مجید بر می آید شیطان امکان دارد وقت قرائت قرآن در روح انسان و ادراکات او تأثیری ایجاد کند و مانع اثر پذیری مطلوب و حقیقی و مورد خواست از آن شود و بطور کلی روح انسان را از حالت اثر پذیری و ادراک کامل در آورد تا جاذبه حقیقی و عظیم خاصّ قرآن مجید وارد فضای روح انسان نشود.

اما استعاذه از پروردگار عالمیان و بطور کلی ذکر و یاد او می تواند تأثیر فعالیت های شیطان را از بین ببرد و روح انسان در حالت اصلی و اعتدالی خود قرار بگیرد. لذا خدای سبحان به بندگان خود دستور می دهد که وقت تلاوت قرآن و توجه به معانی  آن و قرار گرفتن در فضای تأثیرات قرآن در روح- که به مجموع آن ها قرائت گفته می شود- از شرّ شیطان و فعالیت های او به پروردگار عالمیان پناه ببرد و در نتیجه از شرور شیطان مصّون بماند و در پناه خدای سبحان قرار بگیرد.

در آیه بعدی حکمت این دستور اخلاقی را متذکر شده و آن اینکه شیطان نسبت به کسانیکه ایمان آورده اند و بطور دائم و مستمر به او توکل می کنند، سلطه ای ندارد. در آیه بعدی و در ادامه این کلام می فرماید:

«إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَى الَّذِينَ يتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذِينَ هُمْ بِهِ مُشْرِكُونَ» (النحل/۱۰۰)

جز این نیست که تسلّط او بر کسانی خواهد بود که او را ولی خود بگیرند [به او نزدیک شوند] و کسانی که به او شرک بورزند.

یعنی شیطان در صورتی بر انسان مسلّط می شود که انسان به او نزدیک شود و از ایمان به خدای سبحان فاصله بگیرد و برای او شریکی بگیرد. بطوریکه بجای اطاعت کامل از پروردگارش و توکل به او، به شیطان نزدیک شود که البته در این صورت شیطان بر او مسلط خواهد شد و قدرت خود را برای فریفتن انسان و کشیدن او بطرف گناهان و در نتیجه کشیدن او به طرف جهنم به کار خواهد برد. همچنانکه خدای سبحان فرمود:

«وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيرِ عِلْمٍ وَيتَّبِعُ كُلَّ شَيطَانٍ مَرِيدٍ – كُتِبَ عَلَيهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ يضِلُّهُ وَيهْدِيهِ إِلَى عَذَابِ السَّعِيرِ» (الحج/ ۴-۳)

از انسانها کسانی درباره خدا بدون علم مجادله می کنند و از هر شیطان نافرمان و سرکش و عاری از خیر پیروی می کنند – برای او [شیطان] مقرر شده که هر کس او را ولی خود بگیرد [و به او نزدیک شود] او را گمراه خواهد کرد و به طرف آتش جهنم خواهد کشاند.

در آیه کریمه فوق (آیه چهارم) اشاره ای شده به اینکه او کسانی را گمراه خواهد کرد که از او پیروی می کنند و در مسیر خواسته های او حرکت می کنند! یعنی از جاده «عبودیت برای خدا» به میل خود خارج می شوند و دانسته یا ندانسته به دنبال شیطان حرکت می کنند.

در آیه دیگری هم فرمود:

«قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْءُومًا مَدْحُورًا لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكُمْ أَجْمَعِينَ» (الأعراف/۱۸)

خدا به او [شیطان] فرمود: خارج شو از آن [مقام] نکوهیده و رانده شده، هر کس از آنها [فرزندان آدم] از تو پیروی کند، جهنم را پر خواهم کرد از شما [تو و پیروانت].

و باز فرمود:

«قَالَ اذْهَبْ فَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزَاؤُكُمْ جَزَاءً مَوْفُورًا» (الإسراء/۶۳)

فرمود [به شیطان] برو که هر کس از آنها پیروی کند از تو، حتماً و قطعاً جهنم سزای شما خواهد بود، مجازات کامل [و مناسب].

و در ادامه این کلام فرمود:

«قَالَ اذْهَبْ فَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزَاؤُكُمْ جَزَاءً مَوْفُورًا» (الإسراء/۶۳)

یقیقتاً تو سلطه ای بر بنده های من نخواهی داشت و کفایت می کند وکیل بودن پروردگارت.

خدای سبحان سخن شیطان را که در روز قیامت به پیروانش خواهد گفت، در قرآن مجید نقل کرده است و می فرماید:

«وَقَالَ الشَّيطَانُ لَمَّا قُضِي الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَمَا كَانَ لِي عَلَيكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي فَلَا تَلُومُونِي وَلُومُوا أَنْفُسَكُمْ مَا أَنَا بِمُصْرِخِكُمْ وَمَا أَنْتُمْ بِمُصْرِخِي إِنِّي كَفَرْتُ بِمَا أَشْرَكْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ إِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ» (الإبراهيم/۲۲)

و شیطان خواهد گفت [به پیروانش در روز قیامت] وقتی داوری انجام گرفت و حکم رانده شد، همانا خداوند به شما وعده داد، وعده حق [و راست] و من هم به شما وعده دادم و خلاف کردم [وعده خود را] برای شما، و من بر شما تسلطی نداشتم الا اینکه شما را خواندم [دعوت کردم] و شما پذیرفتید، پس مرا ملامت نکنید و خودتان را ملامت کنید! من فریادرس و نجات دهنده شما نیستم و شما هم فریادرس من نیستید. من کافر شدم به آنچه شما مرا از قبل شریک خدا تصور کردید، همانا برای ظالمان عذاب دردناکی خواهد بود.

از مجموع آیات فوق الذکر و چند آیه دیگر مشابه آنها در قرآن مجید چند نکته اساسی در این زمینه آشکار می شود، از جمله:

۱- شیطان در شرایط عادی زندگی انسان ها و از ناحیه خود تسلطی بر آن ها ندارد! حال چه موجود قدرتمندی باشد و چه ضعیف! بلکه او از ناحیه خود انسانها و رفتارهای آنها به خودشان تسلط پیدا می کند.

کلام ایام ـ 289، جوائز خدا در شب و روز عید فطر
بخوانید

۲- شیطان فقط به کسانی مسلط می شود که از او پیروی می کنند و او را ولی خود قرار می دهند و دعوت او را می پذیرند.

۳- شیطان فقط انسانها را دعوت می کند به خروج از جاده اصلی و حقیقی زندگی، یعنی جاده عبودیت برای خدا. پذیرش و یا عدم پذیرش دعوت او به خود انسانها و رفتارهای آنها ارتباط دارد.

۴- دعوت شیطان به بیراهه و خروج از جاده اصلی بعد از دعوت خدای سبحان به راه هموار و آشکار و حقیقی زندگی انجام می گیرد! و دعوت شیطان قوی تر و مؤثرتر از دعوت خدا نیست. بلکه پذیرفتن دعوت خدای حکیم علیم و رفتن در راه حقیقی زندگی بسیار جاذب تر و دلنشین تر و لذت بخش تر است! و هیچ انسان عاقلی رفتن در بیراهه های تاریک و خطرناک و بدون چراغ ها و علامت های هدایت کننده را به رفتن در راه اصلی و روشن و علامت گذاری شده و همراه سایر رهروان عاقل و با تجربه و رشید و تحت راهنمائی پیام آوران از طرف خدای سبحان را ترجیح نمی دهد! مگر وقتی که قوای عقلی خود را کنار بگذارد و فریب عده ای راهزن تبهکار را بخورد و به وعده های دروغین آنها اعتماد کند.

۵- شیطان در جهت فریفتن و اغواء انسانها از قوای وجودی آنها بهره برداری می کند یعنی انسانها غالباً ندانسته امکانات خود را در اختیار شیطان قرار می دهند تا او برای ضربه زدن به انسانها و اغواء آنها از همان امکانات و دارائی ها استفاده کند. مثل اینکه اهل یک جامعه و یک کشور مقدار زیادی اسلحه و مهمات و لوازم جنگی و مواد غذایی تهیه کنند و برای دفاع از کشور خود در صورت حمله دشمنان ذخیره کنند، اما در اثر اهمال و غفلت و یا آشنا نبودن به فنون جنگ دفاعی و یا قوی بودن دشمن و یا هر علت و عامل دیگری، دشمنان آنها به آن امکانات و سلاح ها و مواد ذخیره شده راه یابند و آنها را غارت کنند و علیه آن کشور و افراد آن به کار ببرند، یعنی اسلحه و مهمات تهیه شده توسط یک ملت و اهل یک مملکت به دست دشمن بیافتد و علیه صاحبان آنها به کار بسته شود و عامل شکست صاحبان آن سلاح ها و مهمات و امکانات و تسلط دشمن بر کشور آنها شود.

امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – در کلام کوتاهی متذکر موضوع شیطان و نحوه بهره برداری او از قوای وجودی انسانها شده، یعنی آن عده از انسانها که دانسته یا ندانسته در مسیر پیروی از شیطان به راه افتاده اند و به آنها از این خسران عظیم خبر می دهد و می فرماید:

«اتَّخَذُوا الشَّيْطَانَ لِأَمْرِهِمْ مِلَاكاً وَ اتَّخَذَهُمْ لَهُ أَشْرَاكاً فَبَاضَ وَ فَرَّخَ فِي صُدُورِهِمْ وَ دَبَّ وَ دَرَجَ فِي حُجُورِهِمْ فَنَظَرَ بِأَعْيُنِهِمْ وَ نَطَقَ بِأَلْسِنَتِهِمْ فَرَكِبَ بِهِمُ الزَّلَلَ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الْخَطَلَ فِعْلَ مَنْ قَدْ شَرِكَهُ الشَّيْطَانُ فِي سُلْطَانِهِ وَ نَطَقَ بِالْبَاطِلِ عَلَى لِسَانِهِ» (۱)

آنها شیطان را ملاک زندگی خود قرار دادند [منظور پیروان شیطان است] او هم آنها را شرکا [یا دامها]ی خود قرار داد! و در سینه های آنها [نفوذ کرد و] تخم گذاشت و جوجه درآورد و آن جوجه های شیطانی در دامان آنها به حرکت درآمدند و پرورش یافتند. و کار به جایی رسید که شیطان با چشمان آنها نگاه کرد و با زبان آنها سخن گفت و آنها را مرکبی برای راندن در لغزشگاه ها قرار داد و خطاها و لغزش ها را در نظر آنها زینت داد. آنها به اعمال کسانی روی آوردند که شیطان آنها را در سلطه خود شزیک نموده و باطل را از زبان آنها منتشر کرد.(۲)

۶- شیطان سپاهیانی از انسانها و از جن دارد و به یک معنی نماینده ای یا جاسوسی یا سربازی در وجود تک تک انسانها دارد و آن نماینده یا همان «نفس امارۀ بالسوء» است که اصطلاحاً به آن «نفس اماره» گفته می شود و یا موجودی است مستقل که با نفس اماره انسان سر و کار و ارتباط دارد.

این جهت از موقعیت شیطان بسیار خطرناک است بطوریکه او توسط همان نماینده، سرباز و جاسوس خود علیه انسانها کار می کند و یا از وضعیت انسان و موقعیت او مطلع می شود،

اما با وجود همه اینها شیطان بدون کمک پیروانش نمی تواند برای آنها مشکلی ایجاد کند و خدای سبحان در کلام خود می فرماید:

«الَّذِينَ آمَنُوا يقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا يقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ الطَّاغُوتِ فَقَاتِلُوا أَوْلِياءَ الشَّيطَانِ إِنَّ كَيدَ الشَّيطَانِ كَانَ ضَعِيفًا» (النساء/۷۶)

کسانی که ایمان آوردند، در راه خدا می جنگند و کسانی که کافر شدند در راه طاغوت می جنگند، پس با اولیاء شیطان بجنگید همانا کید شیطان ضعیف است.

۷- کلام آخر در این مقاله و در این زمینه اینکه در مقابل شیطان و سپاهیانش گروهی از ملائکه هم مأموریت دارند که از بندگان خدا و اهل ایمان محافظت کنند و در مسیر زندگی همراه آنها باشند یعنی انسانها در مقابل شیطان و سپاهیانش تنها و بدون پشتیبان نیستند، بلکه از طرف گروهی از ملائکه مورد حمایت قرار می گیرند و خداوند قادر حکیم بندگان خود را مستمراً یاری می کند و تا انسانها از مسیر تعیین شده زندگی از طرف خدای عزیز حکیم خارج نشوند، شیطان برای آنها خطری نخواهد داشت و همچنین در صورت لغزش و حرکت به سوی بیراهه هم، راه بازگشت و توبه برای او آشکار است.

در حد پاسخ این پرسش ما به این مقدار از بحث اکتفا می کنیم و متذکر می شویم که مدتی است در بخش «مناظرات» در همین وب سایت بحث دقیق و مستدلی تحت عنوان «مناظرات آسمانی» به جریان افتاده و در آن سلسله مباحث موضوع ابلیس و شیطان و ملائکه و سجده آنها برای آدم -علیه السلام- و استکبار و خودداری شیطان از سجده به صورت مفصل و مستدلی به صورت مناظره و گفتگو همراه با توضیحات و تذکرات منتشر می شود. توصیه می کنیم به آن مباحث و مقالات مراجعه بفرمایید.

الیاس کلانتری

۱۳۹۸/۰۹/۱۲

پاورقی ها:

۱- نهج البلاغه، خطبه ۷

۲- مصادیق آشکارتر این کلام شریف امیرالمؤمنین – علیه السلام – کسانی هستند که در دوره حکومت ظاهری آن حضرت علیه آن بزرگوار شورش کردند و جنگ هایی به راه انداختند یعنی اصحاب جمل و معاویه و سپاهیانش و خوارج یعنی: ناکثین و قاسطین و مارقین.

اما مطالب کلام شریف عمومیت دارد و شامل همه پیروان شیطان می شود و آن سه گروه از مصادیق آشکار آن هستند.

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن