کلام ایام – ۵۴، ماه رمضان زمان باز شدن درهای آسمان

ماه رمضان زمان باز شدن درهای آسمان

بخش اول

از وجود مبارک رسول الله (صلی الله علیه و آله و سّم) روایت شده است که فرمود:

«إنَّ أبْوابَ السَّماءِ تُفْتَحُ فِی أوَّلِ لَیْلَهٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، وَلا تُغْلَقُ إلی آخِرِ لَیْلَهٍ مِنْهُ»^(۱) یعنی درهای آسمان در شب اول ماه رمضان باز می شود و تا شب آخر آن، بسته نمی شود.

البته لازم است ابتداء موضوع باز شدن درهای آسمان مورد بررسی قرار بگیرد و مراد از آن روشن شود. و بعد ارتباط این موضوع با ماه رمضان مورد بحث قرار بگیرد.

به اصل موضوع باز شدن درهای آسمان در بعضی از آیات قرآن به نحو اجمالی اشاره ای شده است. و در تعدادی از احادیث نقل شده از ذوات مقدسه معصومین (علیهم السلام) هم این موضوع گاهی به نحو اجمالی و گاهی با تفصیلی ذکر شده است. و از بررسی آیاتی از قرآن و بعضی از احادیث، معنای اراده شده از آن آشکار می شود. خداوند در قرآن می فرماید:

«إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَلَا يدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى يلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِياطِ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُجْرِمِينَ» (الأعراف/۴۰) یعنی: کسانیکه آیات ما را تکذیب کردند و از پذیرفتن آن ها استکبار ورزیدند، درهای آسمان به روی آن ها باز نخواهد شد و آن ها وارد بهشت نخواهند شد مگر آنکه ریسمان ]ضخیم[ بادبان کشتی ]و یا شتر[ وارد چشمه سوزن خیاطی شود، و ما این چنین مجازات می کنیم مجرمان را. بحث تفسیری در مورد این آیه را در ادامه مباحث مربوط به فضائل ماه رمضان خواهیم آورد. ان شاء الله.

در آیه دیگری در ضمن بحث از حوادث روز قیامت خداوند می فرماید:

«يوْمَ ينْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا–وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا» (النبأ/ ۱۸-۱۹) یعنی: روزی که در صور دمیده می شود، پس گروه گروه می آئید، و آسمان گشوده می شود و به صورت درهائی در می آید. به تفسیر این آیه هم در ادامه بحث اشاره ای خواهیم کرد.

موضوع باز شدن درهای آسمان در احادیث

جهت روشن شدن معنای اراده شده از باز شدن درهای آسمان، تعدادی از احادیث را در این زمینه ذکر و بررسی می کنیم:

در روایتی از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که فرمود:

«إنَّ اللّهَ عز و جل يُحِبُّ مِن عِبادِهِ المُؤمِنينَ كُلَّ (عَبدٍ) دَعّاءٍ فَعَلَيكُم بِالدُّعاءِ فِى السَّحَرِ اِلى طُلوعِ الشَّمسِ فَاِنَّها ساعَةٌ تُفْتَحُ فيها اَبوابُ السَّماءِ وَ تُقسَمُ فيهَا الاَرزاقُ وَ تُقضى فيهَا الحَوائِجُ العِظامُ»^(۲) یعنی: خداوند دوست دارد از بندگان خود بنده ای را که زیاد دعا کند، پس بر شما باد به دعا در وقت سحر تا طلوع آفتاب، زیرا آن ساعتی است که درهای آسمان در آن ساعت باز می شود و رزق ها در آن تقسیم می شود، و حوائج بزرگ در آن برآورده می شود.

از قرائن موجود در این روایت بر می آید که درهای آسمان برای دعا و درخواست بندگان باز می شود. یعنی در چنین ساعتی دعاهای بندگان به مقام استجابت صعود می کند. و همچنین امکان دارد مراد باز شدن درهای آسمان برای نزول رزق انسان ها باشد. و باز امکان دارد مراد باز شدن درهای آسمان جهت صعود اعمال بندگان باشد، از جمله دعاهای آن ها.

در روایتی از وجود مبارک رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده است که فرمود:

«یُفَتَّحُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ بِالرَّحْمَةِ فِی أَرْبَعِ مَوَاضِعَ عِنْدَ نُزُولِ الْمَطَرِ وَ عِنْدَ نَظَرِ الْوَلَدِ فِی وَجْهِ الْوَالِدَیْنِ وَ عِنْدَ فَتْحِ بَابِ الْكَعْبَةِ وَ عِنْدَ النِّكَاح» یعنی: در چهار موضع درهای آسمانی برای رحمت خداوند باز می شود، زمان نزول باران، و در جائی که فرزند ]با محبت و احترام[ به صورت والدین نگاه می کند، و زمان باز شدن در کعبه، و در جائی که عقد ازدواج برقرار می شود.

در این روایت اشاره شده است که درهای آسمان برای نزول رحمت خداوند باز می شود، و رحمتی از خداوند برای اهل آن چهار موضع نازل می شود.

در تفسیر المیزان در بحث روائی مربوط به آیه «وَ فُتِحَتِ السَّماءُ فَكانَتْ أَبْواباً» به نقل از تفسیر قمی آورده است که امام (علیه السلام) فرمود: درهای بهشت باز می شود،^(۳) یعنی مراد از این آیه باز شدن درهای بهشت به روی اهل بهشت است.

باز شدن درهای آسمان جهت صعود به بهشت

با توجه به آیات قرآن و احادیث نقل شده از حضرات معصومین (علیهم السلام) یکی از معانی باز شدن درهای آسمان، فراهم شدن زمینه ورود به بهشت است. البته این عبارت معانی دیگری هم دارد مثل امکان صعود اعمال بالخصوص دعای بنده ها و نزول رحمت خداوند.

در آیه سوره اعراف- که قبلاً ذکر شد- فرمود: «درهای آسمان برای آن ها باز نمی شود و آن ها وارد بهشت نمی شوند» به این معنی تصریح شده است. یعنی مراد از باز شدن درهای آسمان، امکان ورود به بهشت است. اما اینکه در کلام شریف رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) آمده است که «درهای آسمان از شب اول ماه رمضان باز می شود» یا مراد این است که امکان ورود انسان ها به بهشت در این ماه فراهم می شود و انسان ها از ناحیه اعمال خاص این ماه و در رأس آن ها عبادت شکوهمند روزه، استعداد ورود به بهشت را پیدا می کنند. و یا مراد این است که امکان صعود اعمال انسان ها و در رأس آن ها روزه و تلاوت قرآن و دعاها در تمام این ماه به صورتی متفاوت با ایام دیگر فراهم می شود. و یا مراد آن است که درهای آسمان در تمام این ماه برای نزول برکات خاص و مرتبه متعالی از رحمت خداوند به سوی بندگان باز می شود! و یا در یک دید وسیع می شود گفت: کلام مورد بحث امکان دارد شامل همه این معانی باشد،و این معانی با یکدیگر ارتباط دارند و بین آن ها تعارضی وجود ندارد.

در مجموع از آیات قرآن مجید و از سخنان رسول اکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلّم) و ائمه معصومین (علیهم السلام) بر می آید که ماه رمضان دارای فضائل و موقعیتی است فوق تصور عادی انسان ها. خداوند عالمیان در مقام ربوبیّت برای انسان ها این ماه را فرصتی برای پاکسازی روح آن ها و رشد دادن و اصلاح آن جهت ورود به بهشت و کسب فضائل اخلاقی و نزول مراتب عظیمی از رحمت خود برای بندگان قرار داده است. ما فضائل ماه رمضان را تحت چهار عنوان کلی ذیل به صورت تفکیک شده در مقالات بعدی مورد بحث قرار خواهیم داد.

۱-غفران خداوند برای بندگان در ماه رمضان

۲-ماه رمضان و عبادت شکوهمند روزه

۳-ارتباط ماه رمضان با قرآن مجید

۴-ماه رمضان و دعاهای آن

اما در این قسمت از سلسله مقالات مربوط به ماه رمضان به ذکر و توضیح فشرده کلام شریف رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم)  در معرفی موقعیت ماه رمضان و بیان فضائل آن اکتفا می کنیم.

در کتاب های حدیثی از امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نقل شده است که فرمود:

«إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله عليه وآله خَطَبَنَا ذَاتَ يَوْمٍ فَقَالَ:أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَيْكُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ»^(۴) یعنی روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) در خطابه خود به ما فرمود: ای انسان ها ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به شما روی آورده است. و آن ماهی است که نزد خداوند برترین ماه ها و روزهای آن و شب های آن و ساعت های آن برترین روزها و شب ها و ساعات است.

این عبارات مشتمل بر نکات دقیقی است از جمله:

۱-برکت و رحمت و مغفرت خداوند بطور دائم و به صورت مستمر به سوی بندگان نازل می شود و این جریان از مقتضیات ربوبیّت پروردگار عالمیان می باشد، اما در ماه رمضان مراتب خاصی از برکت و رحمت و مغفرت و الطاف پروردگار به عالم انسان ها نازل می شود. بطوریکه از قرائن موجود در کلام آن حضرت این معنی به صراحت بر می آید.

۲-علاوه بر مجموع فضائل این ماه مبارک به صورت کلی، روزها و شب ها و ساعات آن هم دارای فضائل خاصی است. مثل شب اول و شب های وسط یعنی سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم، بالخصوص شب های قدر که اختصاصاً در مورد آن ها وارد بحث خواهیم شد- بخواست خداوند-

و مثل شب آخر آن

همچنین علاوه بر اینکه مجموع ساعات آن دارای برکات و فضائل خاصی است، ساعاتی مثل آخر شب و وقت سحر و وقت غروب و زمان افطار، فضائل دارای فضائل خاصی است، به صورت متفاوت از ساعات دیگر.

۳-انتساب این ماه به خداوند اشاره دیگری است به عظمت و جلالت و برکات اختصاصی آن.

«هُوَ شَهْرٌ دُعِيتُمْ فِيهِ إِلَى ضِيَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أَهْلِ كَرَامَةِ اللَّهِ» یعنی آن ماهی است که شما در آن دعوت شده اید به مهمانی خداوند و مشمول کرامت خداوند قرار گرفته اید.

در عین حال که انسان ها بطور دائم از رزق نازل شده از طرف پروردگار خود بهره مند هستند، اما در این کلام صحبت از مهمانی خداوند به میان آمده، پس مراد از آن مشمولیت برای مراتب خاصی از نعمت ها و یا نوع خاصی از آن ها و همچنین اکرام خاص خداوند در مورد آن ها می تواند باشد، علاوه بر بهره مندی مستمر از نوع متعارف از نعمت ها و الطاف و تکریم پروردگار.

ضمناً لازم است این موضوع مورد توجه و بحث قرار بگیرد که چرا انسان ها در این ضیافت کریمانه در طول روز از خوردن غذا و نوشیدن آب و بهره مندی به صورت متعارف از بعضی نعمت ها و بعضی کارهای حلال ممنوع شده اند. و وجه ارتباط مهمانی خداوند با این نوع ممنوعیت ها چیست؟! توضیح این موضوع بسیار مهم را به مقاله بعدی موکول می کنیم- ان شاء الله تعالی-

الیاس کلانتری

۹۵/۳/۲۲

پاورقی ها:

۱-بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۴۴

۲-اصول کافی، کتاب الدعاء باب الاوقات و الحالات التی ترجی فیها الاجابة، چاپ انتشارات علمیّه اسلامیّه، ج ۴، ص ۲۲۸

۳-المیزان، تفسیر آیه ۱۹ از سوره نبأ، (بحث روائی)

۴-وسائل الشیعه، چاپ دار احیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، ج ۷، ص ۲۲۷