کلام ایام – ۴۲۰، شعبان ماه محبّت رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم)

بخش دوم *

کلیات*

  • ارتباط روزه ماه  شعبان  و تکریم آن با محبت  پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم).

  • آیا فواید روزه گرفتن در ماه شعبان به پیامبر خدا -صلی الله علیه و آله و سلّم- می رسد.

  • شفاعت رسول خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- برای روزه داران ماه شعبان.

  • رنج بردن مردم و زندگی مشقت بار آنها، برای پیامبر خدا بسیار دشوار است.

  • پیامبر خدا -صلی الله علیه واله و سلم- نعمت عظیم خداوند برای انسانها است.

  • برکات وجود قدسی پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله و سلم- برای انسانها.

  • تغییر دادن افکار و عقاید و رفتارهای انسانها که در بین آنها به سنتی تبدیل شده، کاری است بسیار سخت و سنگین.

  • اوصاف و رفتارهای شریف رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)

  • کلامی از امیر المؤمنین علی -علیه السلام- درباره شیفتگی به یک چیز.

  • حیات جانداری انسان و حیات حقیقی او.

  • انسان دارای دو نوع قلب و چشم و گوش است.

  • حیات اخروی فقط از نوع حیات انسانی است.

  • کسانیکه در عالم دنیا به حیات انسانی نرسیدند راهی بسوی بهشت نخواهند داشت.

  • سعی و کوشش پیامبر خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- برای ایمان آوردن انسانها و نجات آنها از جهنم فوق حد طاقت خود او بود.

  • مقصد اصلی پیامبر خدا از تلاش برای ایمان آوردن انسانها.

  • بهار طبیعت و بهار معنوی.

  • ماه رجب و ماه شعبان و ماه رمضان«فصل بهار معنوی» برای انسانها می باشد.

 مباحث مربوط به ماه شعبان در شماره قبلی منتهی شد به موضوع «ارتباط اعمال اهل ایمان در این ماه با محبّت رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم» و وعده دادیم که در این شماره این موضوع را محور مباحث قرار دهیم. بطور مکرّر ذکر شد که این ماه نورانی به وجود مبارک رسول الله – صلّی الله علیه و آله و سلّم – منتسب است و این موضوع در احادیث متعدّدی ذکر شده است. اما اینکه آن حضرت فرمود:

«فَمَنْ صَامَ فِيهِ يَوْماً كُنْتُ شَفِيعَهُ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ» حدیثی که در مقاله قبلی ذکر شد – و همچنین فرمود:

«رَحِمَ الله مَن اَعَانَنِي عَلَى شَهرِی»(۱) یعنی: خدا رحمت کند، کسی را که مرا یاری کند درباره ماه خودم و همچنین امام صادق – علیه السلام – از پدر و اجداد خود و از امیرالمؤمنین علی – علیهم السلام – نقل کرده است که او فرمود:

«مَنْ صَامَ شَعْبَانَ مَحَبَّةً لِنَبِيِّ اللَّهِ ص وَ تَقَرُّباً إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ قَرَّبَهُ مِنْ كَرَامَتِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ أَوْجَبَ لَهُ الْجَنَّةَ»(۲) یعنی: هرکس ماه شعبان را بجهت محبّت برای پیامبر خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – و تقرّب به الله – عزّوجلّ – روزه بگیرد، خدا او را دوست می دارد و او را به کرامت خود نزدیک می کند در روز قیامت و بهشت را بر او واجب می کند.

 محور اصلی بحث ارتباط روزه گرفتن در ماه شعبان و تکریم آن ماه با محبّت نسبت به رسول الله – صلّی الله علیه و آله و سلّم- است! و لازم است تدبّری در این زمینه انجام بگیرد. چند نکته در این زمینه قابل توجه دقیق و قابل بحث و بررسی است از جمله:

یکم: آیا فواید روزه گرفتن اهل ایمان در ماه شعبان به خود آنها می رسد، یا به رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم).

دوم: ارتباط شفاعت رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – درباره روزه داران ماه شعبان.

سوم: پیامبر خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – چه احتیاجی به یاری اهل ایمان با او دارد؟

چهارم: پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله و سلّم – چه نفعی از روزه اهل ایمان می برد؟

آیا فواید روزه گرفتن اهل ایمان در ماه شعبان به خود آنها می رسد یا به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)؟

 جواب این سؤال و امثال آن را می‌شود از آیات قرآن مجید به دست آورد. خدای سبحان می فرماید:

«لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ» (التوبة/۱۲۸) یعنی: قطعاً برای شما پیامبری از خودتان آمد که برای او دشوار است رنج بردن شما و به شما شدیداً علاقه‌مند و نسبت به  مؤمنان دلسوز و مهربان است.

 در این آیه کریمه اوصافی از وجود مبارک رسول خدا ذکر شده و آن  اینکه او از درد و رنج مردم ناراحت می‌شد و رنج می برد و نسبت به مردم در زمان خود و آسایش آنها شدیداً علاقه‌مند بود و همچنین نسبت به همه اهل ایمان دلسوز بود.یعنی: آسایش مردم  سبب حزن و اندوه او می شد.و عمده توجهات آن وجود مبارک به آسایش مردم در دنیا و نجات آنها از گمراهی ها و از آتش جهنم و ورود به بهشت در آخرت معطوف می شد.

باز می فرماید :

«لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يتْلُو عَلَيهِمْ آياتِهِ وَيزَكِّيهِمْ وَيعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ» (آل عمران/۱۶۴)یعنی: یقیناً خدا بر مؤمنان منت نهاد وقتی در بین آنها رسولی ازخودشان برانگیخت که آیات او را بر آنها تلاوت می کند و آنها را رشد می دهد و به آنها کتاب و حکمت می آموزد و آنها قبلاً در گمراهی آشکاری بودند.

منت درباره خدا به نعمت عظیم گفته می شود. خدای منّان بعثت پیامبر اکرم –صلی الله علیه وآله وسلم- نعمت عظیمی برای انسانها می شمارد. در آیه کریمه خواندن آیات قرآن بر مردم یکی از اعمال و رفتارهای آن حضرت محسوب شده است و آن بزرگوار علاوه بر خواندن آیات قرآن و یاد دادن آنها بر مردم، «تزکیه» یعنی رشد و پاکسازی اخلاق آنها و آموزش کتاب و حکمت به آنها را هم بعهده داشت.

منظور از «کتاب» و «حکمت» دو نوع از معانی قرآن است و در این نوشتار فرصت ورود در این بحث بطور تفصیلی وجود ندارد و اهل تحقیق و علاقه مندان می توانند به «تفسیر المیزان» آیه دوم سوره جمعه مراجعه کنند.

اما طبعاً تزکیه انسانها و آموزش کتاب و حکمت به آنها، صِرفاً با تلاوت آیات قرآن مجید و یاد دادن الفاظ آیات، بطور کامل تحقق نمی یابد و بلکه لازمه آن رفتارها و جاذبه های اخلاقی رسول الله –صلی الله علیه وآله وسلم- بود که همراه با الفاظ آیات تأثیرات مطلوب را در مردم به وجود می آورد ! و حصول این مطلوب نیازمند تلاش و کوشش مستمر فوق طاقت عادی بود، بطوریکه آن وجود قدسی برای تحقق آن اهداف و ایجاد آسایش برای مردم و بطور کلی راهنمائی انسانها به جاده حقیقی حیات و ادامه حرکت و سیر در آن، بیش از حد طاقت خود تلاش می کرد ، آن هم نه طاقت عادی انسانی و حتی نه طاقت پیامبران دیگر، بطوریکه چند بار خدای سبحان از ناحیه محبت خاصی که به آن وجود گرامی داشت و از ناحیه الطاف خودش، او را از تلاش فوق حد طاقت خود ، نهی فرمود. از جمله به او فرمود:

«فَلَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَفْسَكَ عَلَى آثَارِهِمْ إِنْ لَمْ يؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِيثِ أَسَفًا» (الکهف/۶)یعنی :گويي مي‌خواهي بخاطر اعمال آنان، خود را از غم و اندوه هلاک کني که به اين گفتار ايمان نیاوردنند!

مراد این است که غصه و اندوه قلبی رسول خدا –صلی الله علیه وآله وسلم- از ناحیه عدم ایمان عده ای به کتاب خدا و ادامه گمراهی آنها که امکان داشت سبب سقوط آنها در جهنم شود، وجود شریفش به خطر بیافتد و حتی او جان خود را از دست بدهد.

و همچنین در توصیف رسول گرامی و بیان رفتارهای کریمانه او می فرماید:

«الَّذِينَ يتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِي الْأُمِّي الَّذِي يجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَينْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيحِلُّ لَهُمُ الطَّيبَاتِ وَيحَرِّمُ عَلَيهِمُ الْخَبَائِثَ وَيضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (الأعراف/۱۵۷) یعنی : همانها که از فرستاده (خدا)، پيامبر «امي» پيروي مي‌کنند؛ پيامبري که صفاتش را، در تورات و انجيلي که نزدشان است، مي‌يابند؛ آنها را به معروف دستور مي‌دهد، و از منکر باز ميدارد؛ اشياء پاکيزه را براي آنها حلال مي‌شمرد، و ناپاکيها را تحريم مي کند؛ و بارهاي سنگين، و زنجيرهايي را که بر آنها بود، (از دوش و گردنشان) بر مي‌دارد، پس کساني که به او ايمان آوردند، و حمايت و ياريش کردند، و از نوري که با او نازل شده پيروي نمودند، آنان رستگارانند.

قابل توجه است که تغییر اخلاق و رفتارهائی که یک قوم و یک ملت در زمانی طولانی به آنها عادت کرده اند،کاری است بسیار سخت و سنگین و احتیاج به فعالیت های گسترده فوق عادی دارد و حتی در مراتبی و مراحلی احتیاج به قدرت علمی و اخلاقی پیامبران خدا و امامان معصوم – سلام الله علیهم اجمعین- دارد و گاهی حتی فعالیت های شبانه روزی و مستمرو طولانی آن ذوات مقدسه هم همه مشکلات را برطرف نمی کند . چون شیفتگی شدید عده ای از انسانهابه یک عقیده و یک رفتار و یک سنت و بعضی از اشیاء قوه عقل خیلی از آنها را درباره آن شیء دچار اختلال می کند و موقتاً حتی گاهی بطور دائم، از کار می اندازد و آنها رفتارهای خلاف عقل درباره آن شیء انجام می دهند .

امام امیرالمؤمنین علی – علیه السلام- در این زمینه می فرماید:

«و مَن عَشِقَ شَيئا أعشى (أعمى) بَصَرَهُ و أمرَضَ قَلبَهُ ، فَهُوَ يَنظُرُ بِعَينٍ غَيرِ صَحيحَةٍ ، و يَسمَعُ بِاُذُنٍ غَيرِ سَميعَةٍ ، قَد خَرَقَتِ الشَّهَواتُ عَقلَهُ ، و أماتَتِ الدّنيا قَلبَهُ »(۳) یعنی : هر کس به چیزی عشق بورزد [شیفتگی شدید پیدا کند] آن عشق بینائی او را مختل می کند و قلب او را بیمار می کند، پس او با چشمی مختل نگاه خواهد کرد و با گوشی ناشنوا خواهد شنید،[در آن صورت] شهوات عقل او را خواهد شکافت[ضایع خواهد کرد] و دنیا [دوستی] قلب او را از کار خواهد انداخت.

کلام ایام - 355، معارف دین توحیدی در سیره و کلام امام رضا (علیه السلام)
بخوانید

حاصل کلام اینکه «عشق» یعنی شیفتگی شدید به چیزی مثل یک عقیده و یک سنت و یا یک شخص ،حتی مواد بسیارمضر مرگ آور مثل مواد مخدر، قوای عقلی و بینائی مربوط به «حیات انسانی» را دچار اختلال خواهد کرد و در آن صورت عقل انسان قدرت و فعالیت اصلی و کامل خود را از دست خواهد داد و چشم و گوش انسانی- نه جانداری – او هم دچار اختلال خواهد شد! فلذا چنین شخصی قوای ادراکی مربوط به حیات انسانی را درباره آن شیء مورد اشتیاق شدید یعنی «عشق» از دست خواهد داد.

توضیح اینکه انسان از یک نظر و در عالم دنیا دارای دو نوع «حیات» است و آن دو عبارتند از «حیات جانداری» و «حیات انسانی» و هر دو نوع حیات دارای قوای ادراکی مخصوص به خود می باشند! پس انسان دارای دو نوع «قلب» و دو نوع «چشم» و دو نوع «گوش» می باشد.

اما قوای ادراکی انسانی در بعضی از افراد فعال نمی شود یا دچار اختلال می گردد و در آن صورت آن افراد اعمالی انجام می دهند که مورد تأیید عقل نیست، مثل انسانی که در حال خشم (عصبانیت شدید) دست به کارهائی می زند که یک عمر برای آن کارها پشیمانی خواهد کشید و احتمال دارد حتی در اثر یک رفتار خلاف عقل ، زندگی خودش را هم از دست بدهد و بالاتر از آن حتی در جهنم سقوط کند و گرفتار عذاب ابدی شود.

ما قبلاً در بعضی از مقالات درباره حیات جانداری و حیان انسانی وارد بحثی تفصیلی شدیم و در این نوشتار از تکرار آن خودداری می کنیم .

قابل تذکر است که در عالم آخرت فقط حیات انسانی برقرار خواهد بود و کسانیکه در عالم دنیا به مرتبه حیات انسانی نرسیدند و استعداد ورود به فضای آن نوع حیات را پیدا نکردند و حیات آنها در حد «حیات جانداری» باقی ماند به بهشت راه نخواهند یافت و در جهنم سقوط خواهند کرد- پناه می بریم به رحمت و غفران خدای غفار- چون استعداد ورود به بهشت از طریق فعال شدن حیات انسانی و قوای ادراکی مربوط به آن حاصل می شود.

حاصل این قسمت از بحث اینکه : تغییر دادن اخلاق و رفتار و عقاید عموم انسانها حتی اکثر آنها در یک جامعه که انسانها به آن عادت کرده اند و در اثر طولانی شدن آن عادت دچار حالت شیفتگی شدید شده اند، کاری است عظیم و با سختی ها و مشقت های زیادی همراه است و این نوع تحول در یک جامعه در حیطه علم و قدرت و ایمان و و اخلاص پیامبران خدا -علیهم السلام-  می باشد.

حتی  ایجاد چنین تحولی در سطح وسیعی از جهان و سرانجام درسطح  تمام جهان اختصاص به علم و قدرت و فضائل وجود مبارک پیامبر خاتم -صلی الله علیه و آله و سلم- می یابد و آن وجود قدسی از عهده آن بر می آید. او که صاحب علوم و  فضایل و قدرت همه پیامبران خدا و وارث همه کمالات آنها بود.

با این بحث روشن می‌شود که نفع بندگان خدای سبحان بالخصوص اهل ایمان و آسایش و امنیت آنها و نجات آنها از شرک و گمراهی ، منافعی و فوایدی هم برای رسول خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- خواهد داشت. اما نفعی شایسته مقام نبوت و رسالت و شخصیت آن حضرت و نه از نوع منافع مربوط به متاع زندگی دنیا. یعنی نفع حقیقی پیامبر خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- ایمان آوردن تعداد بیشتری از انسانها و آسایش بیشتر آنها و نجات آنها از جهنم و ورود در بهشت است. و این نوع نفع و فایده بسیار برتر و متعالی تر و عظیم تر از منافع عرفی در بین انسانها است !

آن وجود قدسی به طوریکه از آیه سوره کهف بر می‌آید، برای ایمان آوردن انسانها به کتاب آسمانی  و نجات آنها در حدی تلاش می کرد و از عدم ایمان عده‌ای در حدی دچار حزن و اندوه می شد، که نزدیک بود جان خود را هم از دست بدهد.

از جهت دیگر نجات انسانها از گرفتاری ها و درد و رنج ها و مشقت ها و فقر ها و بطور کلی از گمراهی در دنیا و ازعذاب جهنم در آخرت فقط از طریق آموزشهای دین خدا و کتاب آسمانی و عبادت های مقرر در آن امکان پذیر است! و نماز و روزه و به طور کلی «ذکر الله» و دعاها در رأس آن عبادت ها قرار دارد. پس می شود با روزه گرفتن و حصول حکمت آن و خواندن دعاها به اهداف پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله و سلم – و حصول آنها کمک کرد!

رسیدن سریع به اهداف و مقاصد موردنظر آن حضرت دربعضی ایام و از ناحیه بعضی اعمال و رفتارها بیشتر امکان پذیر است ، و ماه شعبان و عبادات سفارش شده در آن در این جهت در مقام و موقعیت رفیعی قرار دارد.

حاصل بحث اینکه فواید روزه گرفتن در ماه شعبان هم، به اهل ایمان و روزه داران و در این ماه می رسد. و هم، به شخص رسول خدا -صلی الله علیه و آله و سلم -چون با تکریم این عبادت باشکوه و این ماه نورانی مجموعاً دین خدا و آموزش‌های آن مورد تکریم قرار می گیرد و انسانها از این طریق به پروردگار عالمیان تقرب پیدا می‌کنند.

پس مقصد اصلی وجود مبارک رسول اکرم -صلی الله علیه و آله و سلم- از سعی و تلاش فوق طاقت خود ، ایمان آوردن انسانها به مجموع دین خدا و کتاب آسمانی و نجات از گرفتاریها و مشقت ها و فقر ها و ناامنی ها و از ظلم و ستم تبهکاران و ظالمان در دنیا و راهنمائی آنها به راههای حقیقی حیات و رسیدن به مقصد آفرینش و زندگی در بهشت بود و تمامی سعی و کوشش او در تمام فرصت های عمر مبارکش هم در این راه بکار می‌رفت و آن وجود قدسی به حداقل طعام و لوازم زندگی و حداقل خواب و استراحت که برای ادامه حیات و زنده  ماندن ضروری بود، اکتفاء می‌کرد و همه سختی ها و مشقت ها و مسئولیت های عظیم مقام رسالت را تحمل می‌کرد و اذیت ها و مزاحمت های مشرکان و همه مخالفان را با محبت و احسان به آنها و با جاذبه‌های اخلاقی خود پاسخ می‌داد.

در این صورت همراهی کردن با آن وجود قدسی در عمل به عبادت پروردگار عالمیان –عزّوجّل-  و ترویج معارف دین خدا و حمایت از آن و تقویت ارکان آن و یا معرفی فضائل و جاذبه های آن با اعمال و رفتارها ، یاری نمودن او در رسیدن به آن اهداف مقدس محسوب می شود.

در بعضی از مقالات منتشر شده قبلی هم متذکر شدیم که در بعضی از زمانها رحمت و برکات بیشتری از طرف خدای منّان به عالم دنیا و فضای زندگی انسانها جریان می یابد و در وجود انسانها و فضای روح آنها ظرفیت وسیعتر و استعداد بیشتری جهت دریافت رحمت و برکات پروردگار عالمیان- عزّوجّل-  به وجود می آید و ماه شعبان و روزها و شبها و ساعات آن یکی از آن فرصت های گرانبها و به اصطلاح طلائی است.

و بعنوان مثال در این زمینه گفته شد که در عالم دنیا و در جهت زندگی مادی و ظاهری هم این فرصت‌ها و این تفاوت ها برقرار است مثل خاصیت روئیدن و رشد نباتات (گیاهان و درختان) در فصل بهار و نزول باران بیشتر در این فصل و بدنبال آن تابش بیشتر آفتاب از ناحیه طولانی شدن روزها و گرم شدن هوا و رسیدن محصولات و میوه ها. لذا می توانیم ماه های نورانی سال مثل  ماه رجب و ماه شعبان و ماه رمضان را فصل بهار معنوی حیات انسانها تلقی کنیم و به شمار آوریم.

و باز می توانیم بگوئیم  همچنانکه زراعت و پرورش گیاهان و گلها و درختان میوه بلحاظ اینکه از این طریق مواد غذائی و سایر لوازم زندگی انسانها تأمین می‌شود، کاری است بسیار ارزشمند و شریف و متعالی و دارای اجر و پاداش عظیمی از طرف پروردگار عالمیان، و مناسب ترین وقت آن فصل بهار است، پرورش محصولات معنوی هم در طول سال بالخصوص در این فصل مناسب و ماههای آن از جمله ماه نورانی شعبان رفتاری است باشکوه و عظیم و دارای فواید و آثار پر برکت و اجر و پاداشی عظیم.

انجام عبادات سفارش شده در این ماه وقتی  با محبت رسول خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- همراه باشد، شکوه و عظمت خاصی با خود خواهد داشت، بالخصوص روزه گرفتن که هم محصول بسیار گرانبهای «تقوا» از آن حاصل خواهد شد و هم انسان در حال روزه بیشتر به فکر گرسنگی و تشنگی فقرا و مساکین خواهد افتاد و از گرسنگی و تشنگی در روز قیامت یاد خواهد  کرد.

الیاس کلانتری

۱۳۹۹/۱۲/۲۶

 

پاورقی ها:

۱- وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، داراحیاء التراث العربی، ج ۷، ص ۳۶۶

۲- همان، ص ۳۶۴

۳ – نهج البلاغه ،خطبه ۱۰۹،(کل شیء خاشع له….)

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن