کلام ایام – ۱۳۹، ماه رمضان ماه برکات بی پایان

اعمال-مستحب-ماه-رمضان

بخش هشتم

کلیات

  • بلند کردن دست ها بسوی آسمان در وقت دعا به چه منظوری انجام می گیرد؟!
  • عدم استجابت دعای بنده به موقعیت خودش و به نوع دعای او مربوط می شود.
  • گاهی وقت ها استجابت دعا به حکمتی تأخیر می افتد و نباید این وضعیت را عدم استجابت تلقی کرد.
  • وقتی دعای بنده شرایط دعای حقیقی را ندارد مثل این است که او دعا نکرده است.
  • مناسب ترین زمان ها در استجابت دعاها.
  • برای دعای بنده از پروردگارش و ارتباط با او، محدودیت زمانی وجود ندارد.
  • زمان هائی که با «ذکر الله» – بطور مطلق- و با دعا، و استجابت آن، تناسب بیشتری وجود دارد.
  • رحمت عامه و رحمت خاصه خداوند برای بنده ها.

  • از شرایط استجابت دعا امیدواری کامل و خالص به خداوند و قطع توجه و امید از دیگران است.
  •  

۱۴-«وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ‏ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَى عِبَادِهِ یُجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یُلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یُعْطِیهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ یَسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ». یعنی : دست های خود را در اوقات نمازهایتان بسوی او بلند کنید بـرای دعا،خدا ـ عّزوجلّ ـ در این ساعات با رحمت بـطرف بنده های خود نظر می کند، هـرگاه بـا او مناجات کنند، به آن ها جواب می دهد، و هرگاه او را ندا کنند لبیک می گوید [توجه خود را به آن ها اعلام می کند] و درخواست آن ها را قبول می کند، وقتی او را بخوانند.

منظور از بلند کردن دست ها بسـوی خدا، بلندکردن آن ها بطرف آسمـان است. و ایـن رفتار در مقام دعا و درخواست از خداوند بین مؤمنان متداول است و به آن سفارش شده است و طبعاً مراد از آن این نیست که خداوند دارای مکانی است و آن مکان در آسمان است. بلکه این رفتار بمنظور پیدا کردن حالتی است در دعا که لازمه استجابت آن دعا می باشد. این حالت نشانه نیاز شدید بنده به خداوند و تجسّم تضرّع او است و توجه به رفعت مقام خداوند، که مراد رفعت معنوی است.

علامه طباطبائی (ره ) در این زمینه می فرماید:از جمله آن عبادت ها دعاء است و آن عبارت است از مجسم ساختن توجه قلبی و درخواست باطنی مانند درخواستی که در بین ما متعارف است از درخواست فقیر مسکین در سطح پایین، از انسان غنی بلند مرتبه که دستش را بطرف او دراز کرده و در حالت احساس کوچکی و ضراعت حاجت خود را از، او می خواهد.

ما قبلاً در مباحث مربوط به «دعاء» و شرایط استجابت آن در بخش پرسش و پاسخ ، اشاره کردیم به این موضوع که در مقام دعا لازم است حالت آمادگی روحی جهت دریافت رحمت خدا در انسان به وجود بیاید و باز گفتیم که عدم، استجابت دعای بنده به موقعیت خودش و به نوع دعای او مربوط می شود، و الاّ خداوند که دوست دارد بنده هایش از او درخواست کنند، دعای آن ها را رد نمی کند. که دوست دارد بنده هایش از او درخواست کنند، و او دعای آن ها را رد نمی کند.

لازم به تذکر است که گاهی استجابت دعای بنده جهت رعایت حکمتی به تأخیر می افتد لذا این وضعیت را نباید عدم استجابت دعا تلقی کرد. و در این زمینه احتیاج به بحث خاصی وجود دارد و آن بخواست خداوند به فرصت دیگری موکول می شود.(۲) اما موضوع بسیار مهم و اساسی در زمینه دعا این است که عمل بنده باید شرایط دعای حقیقی را پیدا کند، و فقط در آن صورت بنده در حقیقت دعا کرده است. یعنی وقتی دعای بنده شرایط «دعای حقیقی» را ندارد، مثل این است که او دعا نکرده است. حال آیا وقتی دعای بنده، شرایط دعای حقیقی را ندارد، باز هم خداوند برای دعای ناقص او پاداشی عطاء خواهد کرد، یا نه! و آن دعای ناقص بدون داشتن شرایط دعای حقیقی، تأثیری در آن شخص و روحیه او خواهد داشت؟ یا نه، امری است که احتیاج به بحث دیگری دارد.

ما قبلاً دربخش «پرسش و پاسخ» در چندمقاله در زمینه دعا و شرایط استجابت آن مباحثی آوردیم. عمده آن مباحث با شماره ها و عناوین ذیل در سایت منتشر شد.

۳۱ـ چرا دعاهایمان مستجاب نمی شود؟! 

۷۳ ـ حکمت خواندن نماز و دعا و قرآن چیست ؟! 

  92ـ برای چه چیزهائی باید دعا کرد؟!       

 122ـ وقتی خداوند نیازهای ما را می  داند، چه احتیاجی به دعا وجود دارد؟!     

و در این سلسله مقالات مربوط به شرح و تفسیر خطبه شریف رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در مورد ماه رمضان در بخش پنجم توضیحات دیگری در این زمینه آمد و اشاره ای به دو عنوان از مقالات مربوط به ماه رمضان سال گذشته شد و آن ها عبارت بودند از : «گردش کنار نهری در بهشت» در چهاربخش از شماره های ۳۵ تا  39. و در بخش کلام ایام «یادی از شکوه ماه رمضان» در چهار بخش از شماره های ۷۰ تا ۷۳.

در این بخش هم جهت کامل شدن مباحث مجدداً به مطالعه مقالات فوق الذکر توصیه می کنیم.

در ادامه شرح و توضیح عبارات مورد بحث از خطبه شریف یعنی: «ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ…» وجود مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) به چند مورد از شرایط استجابت دعا و یا شرایط تحقق دعای حقیقی اشاره فرموده است و آن ها عبارتند از:

الف: زمان مناسب برای استجابت دعا   

ب: نظر رحمت خدا بسوی بنده ها.    

ج: پذیرش درخواست بنده در صورت تحقق مناجات    

د:تحقق حالت نداء در دعا                                                                         

ه: توجه کامل قلبی به خدا در مقام دعا و قطع توجه از غیر او،  و هریک از این عناوین را بطور بسیار فشرده توضیح می دهیم :

زمان مناسب برای استجابت دعا

دعا یکی از عبادات مهم دائمی و روزمره مؤمنان است. از نمازهای واجب روزانه دعای بندگان شروع می شود و در ضمن خیلی از عبادات دیگر جریان می یابد  مؤمنان و پیروان دین آسمانی حداقل روزی ده بار در حال نماز و خواندن سوره «حمد» از خداوند ـ عزّوجلّ ـ درخواست می کنند که آن ها را به «صراط مستقیم»  هدایت کند.

برای دعای بنده از پروردگارش و ارتباط با او محدوده زمانی وجود ندارد و بنده در هر ساعتی و هر لحظه ای از شب و روز و ایام مختلف می تواند با پروردگارش ارتباط پیدا کند و نیازهای خود را از او بخواهد. یعنی باب  دعا و درخواست از خدا و پناهگاه محکم و امن «ذکر الله» به روی بندگان خدا باز است .

اما در زمان ها و شرایط خاصی زمینه پذیرش رحمت خدا در انسان ها بیشتر است و از طرف دیگر جریان رحمت خدا هم، در آن زمان ها بطرف فضای زندگی انسان ها بیشتر و عظیم تر است. یکی از آن زمان های مناسب تر برای استجابت دعا و پذیرش رحمت فراوان و فوق عادی او، زمان «نماز» خواندن بنده و ارتباط با پروردگار از طریق این عمل با شکوه یعنی «نماز»است.

قابل توجه است که وجود مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) در کلام خود فرمود: «فی اوقات صلواتکم» یعنی در اوقات نمازهایتان! یعنی نفرمود «فی اوقات الصلوات» (در اوقات نمازها ). توضیح اینکه در ارتباط بین نماز و استجابت دعا دو موضوع باید مورد توجه قراربگیرد، یکی: وقت تعیین شده برای نماز. مثل اول صبح و وسط روز (وقت نماز ظهر) و اول شب (نماز مغرب ). بعضی از ساعات شبانه روز تناسب بیشتری به «ذکر الله» بمعنای مطلق آن، از جمله نماز و دعا دارد. مثل اول صبح و اول شب و وسط روز و ثلث آخر شب.

کلام ایام - 192، امواج برکات خداوند در ماه رجب
بخوانید

دوم: نماز خواندن بنده در ساعات تعیین شده، یعنی برکات خاص نازل شده در اوقات تعیین شده برای نماز بطور کامل شامل حال کسانی خواهد شد که در آن اوقات نمازهای تعیین شده را بجای آورند. یعنی در این قطعه از کلام شریف هم، موضوع فضیلت اوقات و ساعات تعیین شده برای نمازها، و هم التزام بنده به خواندن نماز در وقت تعیین شده یعنی اول وقت آن مورد توجه قرار گرفته است.

نظر رحمت خدا بسوی بنده ها

از طرف خداوند به اقتضای ربوبیت او بر عالمیان مرتبه ای از رحمت او بطور دائم بسوی بنده ها جریان می یابد. این جریان رحمت همان «رحمت عمومی» خداوند است. اما علاوه بر آن، جریان دیگری هم متناسب با موقعیت بنده ها و یا زمان ها و شرایط خاص در فضای زندگی آن ها برقرار می شود. در وقت نمازها و در حال نماز خواندن مؤمنان خداوند عالم، نظر رحمت خاص هم به آن ها دارد و این نظر خاص آثار عظیم مبارکی در زندگی انسان ها بوجود می آورد مثلاً آن ها را موفق به اعمال و عبادات بیشتری می کند و اجر آن ها را برای اعمالشان مضاعف می کند و دعاهای آن ها را مستجاب می کند، و بلاهای سنگین را از آن ها دفع می کند و آن ها را مورد غفران خود قرار می دهد! و امثال آن ها.

پذیرش درخواست بنده در صورت تحقق مناجات

موضوع بوجود آمدن حالت مناجات با خدا در این بخش از کلام شریف بطور ضمنی یکی از شرایط استجابت دعا و تحقق صورت کامل آن شمرده شده است، یعنی بنده لازم است در مقام دعا خود را با ذکر الله و خالص کردن نیت خود و پاک سازی قلب خود با همان ذکر الله و نوع مناسب تری از آن یعنی «استغفار» به پروردگارش نزدیک کند. بطوریکه گویی با او همراز شده و با او نجوا می کند. انسان در حال نجوا به خدا نزدیکتر می شود و این تقرّب و نزدیک شدن به خدا روح او را در معرض تابش نور صفات پروردگارش قرار می دهد، و روح او از این جهت دارای نوعی طهارت معنوی می شود و پیدایش این حالت در روح انسان عامل استجابت دعای او می شود.

تحقق حالت نداء در دعا

گفته اند معنی «ندا» عبارت است از بلند شدن صدا و ظهور آن و می شود گفت خواندن با صدای بلند و یا بطور کلی خواندن یک موجود و تقاضای کمک از او  و گاهی بمعنای مطلق خواندن هم بکار می رود و غالبا ً به معنای خواندن و درخواست کمک بکار می رود. در آیات قرآن مجید در موارد متعددی دعا و درحواست بنده از خداوند با کلمه «نداء» بکار رفته است. از جمله :

الف: «وَأَيوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِي الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ–   فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَينَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ»  (الأنبياء/۸۴- ۸۳)

ب: «وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ — فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّينَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ» (الأنبياء/ ۸۷-۸۸)

ج: «وَزَكَرِيا إِذْ نَادَى رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِي فَرْدًا وَأَنْتَ خَيرُ الْوَارِثِينَ —  فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ يحْيى وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كَانُوا يسَارِعُونَ فِي الْخَيرَاتِ وَيدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ» (الأنبياء/ ۸۹-۹۰)

در هر سه مورد موضوع دعا به صورت نداء ذکر شده است، گو اینکه مراد این است که انسان در دعا باید حالت نداء پیدا کند، مثل اینکه در اضطراری قرار گرفته و احتیاج به کمک دارد و استغاثه می کند و دیگران را به کمک خود می خواند. جالب توجه است که در هر سه مورد بعد از موضوع نداء، موضوع استجابت هم ذکر شده است.

قابل ذکر است که برای خداوند فرقی نمی کند که دعای بنده به چه شکل و صورتی انجام بگیرد، اما در مورد وضعیت روحی بنده، حالات او در دعا و نوع دعا دخالت دارد. در حالت نداء روح بنده ظرفیت مناسب برای پذیرش رحمت خدا را پیدا می کند.

توجه کامل قلبی به خدا در مقام دعا و قطع توجه از غیر او

یکی از موانع استجابت دعا، توجه و امیدواری انسان به دیگران و واسطه های انتقال رحمت خداوند است. گاهی انسان ها در حالی که به پروردگارشان توجه دارند و از او درخواست می کنند، اما در عین حال به غیر خدا هم توجهی دارند، یعنی توجه آن به خدا خالص و کامل نیست، طبعاً در این حالت، دعا تحقّق پیدا نمی کند یعنی دعای بنده دعای حقیقی نخواهد بود و پس مستجاب نخواهد شد! و لازمه دعای حقیقی و در نتیجه استجابت آن، انقطاع بسوی خدا و خواندن او بطور خالص با قطع توجه از دیگران می باشد. این موضوع در آیه ای از قرآن هم به صورتی آشکار بیان شده است.

خداوند- عزّوجلّ- می فرماید:

«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيسْتَجِيبُوا لِي وَلْيؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يرْشُدُونَ» (البقرة/۱۸۶)  در این آیه کریمه استجابت دعای دعا کننده را مشروط به خواندن خالص خدا کرده است آنجا که فرمود:

«أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ» یعنی می پذیرم دعای دعا کننده را وقتی که مرا بخواند! قابل توجه است که در عین حال که فرمود: دعای دعا کننده، اما باز مشروط به خواندن خدا کرد، توضیح اینکه در کلمه دعا در این آیه بطور ضمنی خواستن از خدا مورد نظر بوده است چون دعا به معنای متداول و متعارف یعنی خواندن خدا و درخواست از او، اما باز هم موضوع را مقیّد کرده به خواندن او یعنی خواندن خالص پروردگار با شرایط لازم در دعا.

الیاس کلانتری

۱۳۹۶/۳/۱۸

پاورقی ها:

۱ـ المیزان فی تفسیر القرآن، علامه طباطبائی، تفسیرآیه ۱۸۶سوره بقره، بخش بحث روانی مربوط به آیه

۲-در این زمینه یعنی تأخیر در استجابت دعا احادیث متعددی از ذوات مقدسه معصومین (علیهم السلام) نقل شده است و ما به ذکر یک مورد از آن ها اکتفاء می کنیم:

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در نامه ای که به امام حسن مجتبی (علیه السلام) نوشته است می فرماید:

«فلا یقنطنک ابطاء اجابته ، فان العطیه علی قدر النیه و ربما اخرت عنک الاجابه ، لیکون ذلک اعظم لاجر السائل ، و اجزل لعطاء الامل و ربما سالت الشی ء فلا تؤتاه ، و اوتیت خیرا منه عاجلا او آجلا ، او صرف عنک لما هو خیر لک ، فلرب امر قد طلبته فیه هلاک دینک لو او تیته» یعنی پس تأخیر اجابت دعائی که به بارگاه خداوند نموده ای نا امیدت نسازد زیرا عطای الهی به قدر نیت است. و گاهی اجابت دعا برای بزرگتر نمودن پاداش دعا کننده و فراوان بودن عطای آرزو کننده به تأخیر می افتد. بسا باشد که چیزی از خدا مسألت نمائی ولی این خواسته به تو داده نمی شود ولی در مقابل بهتر از آن خواسته یا در این دنیا و یا در آخرت نصیبت می گردد. یا آن خواسته بجهت آنچه برای تو بهتر است از تو بر می گردد. پس چه بسا آنچه مسألت نموده ای، اگر به تو داده شود، دینت از بین می رود. (ترجمه نهج البلاغه محمد تقی جعفری، ص ۸۷۵)

 

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن