کلام ایام – ۳۸۳ ، سهم و بهره انسانها از رحمت خدای غنیّ کریم

بخش اول

کلیات

  • عمومیت رحمت خدای سبحان برای انسان‌ها از ناحیه بعثت پیامبر خاتم (صلّی الله علیه و آله و سلّم).

  •  مرتبه ای از رحمت ناشی از رسالت پیامبر خاتم – صلّی الله علیه و آله و سلّم – شامل حال کسانی هم می‌شود که هنوز آن حضرت را نمی‌شناسند.

  •  در آیات قرآن مجید ذکر شده است که پیامبر خاتم حضرت محمد – صلّی الله علیه و آله و سلّم – رحمتی بود برای همه جهانیان.

  •  چه کسانی سهمیه بیشتری از رحمت خدای سبحان را دارند و آیا می شود دیگران هم در آن شرایط قرار بگیرند؟

  •  فضیلت زندگی در زمان حیات دنیوی پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله و سلّم – و در کنار او.

  •  پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله و سلّم – در حوادث زندگی در کنار مردم و همراه آنها بود.

  •  میزان متفاوت بهره مندی انسان‌ها از یک نهر آب.

  •  فضیلت هائی که بدون صرف هزینه حاصل می‌شود.

  •  مثال هائی برای جریان بهره مندی از نعمت‌های خدای منّان در سطوح مختلف.

  •  تأثیرپذیری از علم و رفتارهای پیامبران – علیهم السلام – به منطقه ای از زمین و زمان معینی محدود نمی شود.

  •  میزان بهره مندی از علوم دانشمندان و فضائل اخلاقی آنها.

  •  نوع بهره برداری از نعمتها و سهمیه انسان‌ها از آنها.

در ایام عید بزرگ ولادت پیامبر خاتم حضرت محمد – صلی الله علیه و آله و سلم – قرار گرفته ایم که وجود شریفش و بعثت مبارکش رحمتی بود برای عالمیان و همچنین این رحمت واسعه استمرار دارد و هرگز از فضای زندگی انسانها قطع نخواهد شد . در مقاله قبلی که بمناسبت بیست و هشتم ماه صفر و ایام عزاداری برای آن وجود مبارک و وصی و جانشین و فرزند کریمش ، امام حسن مجتبی – و همچنین هشتمین وصی و جانشین او یعنی وجود مبارک امام رضا – سلام الله علیهما – نوشته شد ، توضیحاتی ذکر شد درباره رحمت الهی به انسانها از ناحیه رسالت پیامبر خاتم – صلی الله علیه و آله و سلم – و گفته شد که آن رحمت گسترده علاوه بر ایمان آورنده ها و پیروان دین خدا ، حتی در مرتبه ای شامل حال کسانی هم می شود که هنوز ایمان نیاورده اند و آن وجود مبارک را نمی شناسند اما ظرفیت مناسبی در روح آنها برای ایمان وجود دارد .

قبل از ورود به بحث درباره این موضوع محوری یعنی انتشار رحمت الهیه از ناحیه بعثت رسول اکرم – صلی الله علیه و آله و سلم – به موضوع ولادت آن وجود مبارک بصورت نقل از یک مقاله منتشر شده قبلی اشاره ای می کنیم :

« امیرالمؤمنین علی (ع) در یکی از خطبه های خود در توصیف وجود مبارک رسول خدا (ص) می فرماید: «إِلَی أَنْ بَعَثَ اللهُ سُبْحَانَهُ مُحَمَّداً رَسُولَ الله صَلَّی الله عَلَیْهِ وَآلِهِ لِإَنْجَازِ عِدَتِهِ وَإِتَمامِ نُبُوَّتِهِ، مَأْخُوذاً عَلَی النَّبِیِّینَ مِیثَاقُهُ، مَشْهُورَهً سِمَاتُهُ، کَرِیماً مِیلادُهُ»(۱). یعنی تا این که خداوند سبحان محمد رسول الله را- صلی الله علیه و آله و سلم – برای انجام وعده خویش و کامل کردن نبوتش مبعوث فرمود، در حالی که از پیامبران قبلی در مورد او پیمان گرفته بود ]که به او ایمان بیاورند و ظهورش را به پیروان خود بشارت دهند[ در حالی که علاماتش مشهور و میلادش شریف و ارزشمند بود.

بحث در موضوع بعثت رسول خاتم حضرت محمد (ص) و تحولی که در سطح عالم از ناحیه رفتار ها و اخلاق و شخصیت آن بزرگوار ایجاد شد، را به خواست خداوند به زمان بعثت آن وجود گرامی یعنی ماه رجب موکول می کنیم. و اینجا جهت توضیح عبارتی که در کلام امیرالمؤمنین علی (ع) در مورد ولادت مبارک آن حضرت بود، قطعه مذکور را ذکر کردیم یعنی عبارت «کریماً میلاده».

از جمله اوصافی که امام امیرالمؤمنین علی (ع) برای رسول خدا (ص) در خطبه خود ذکر کرده، موضوع ولادت آن حضرت (ص) است. که فرمود: «کریماً میلاده» یعنی میلاد او شریف و ارزشمند و گرامی بود. این که مراد امیرالمؤمنین از این عبارت چیست؟! احتیاج به تدبّری در این زمینه وجود دارد. یک احتمال این است که قبل از ولادت رسول اکرم (ص) موضوع این ولادت در آموزش های پیامبران قبلی برای انسان ها آشکار بود و آن بزرگواران آن حادثه پر برکت را به پیروان خود بشارت داده بودند و روشن بود که حادثه ولادت آن حضرت در نزد پروردگار عالم حادثه ای عظیم و مبارک می باشد.

احتمال دیگر این است که در زمان ولادت آن حضرت (ص) حوادثی در مناطقی از عالم به وقوع پیوست که نشانگر تحوّلی عظیم در عالم و آغاز عصر جدیدی در تاریخ زندگی دینی انسان ها بود. به طوری که نقل کرده اند، در زمان ولادت آن حضرت (ص) بت هائی که مشرکان در خانه خدا نصب کرده بودند فرو ریختند. و آتشکده فارسی که عبادتگاه بت پرستان بود خاموش شد، و دریاچه ساوه که مورد پرستش عده ای از بت پرستان بود خشکید و قسمتی از ایوان کسری قصر پادشاهان جبّار فارس، شکافت و فرو ریخت. و نوری از وجود آن حضرت به سوی آسمان برخاست که فضای وسیعی را روشن کرد.(۲)

و احتمال دیگر این که آن حضرت در خاندانی متولد شد که افراد آن خاندان شخصیت های بزرگواری بودند و شخصیت آن ها ستوده و مورد توجه دیگران بود. پدر و اجداد آن حضرت در طول تاریخ انسان هائی کریم و خوشنام و بخشنده و مهمان نواز و مدافع مظلومان و دادرس محرومان و نیازمندان بودند. و آن حضرت از نسل حضرت ابراهیم خلیل (ع) بود. و می شود گفت همه این جهات و بعضی احتمالات دیگر، مورد نظر مبارک امیرالمؤمنین علی (ع) بوده است.

حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا- سلام الله علیها- هم در خطبه خود مشهور به «خطبه فدکیه» در بیان اوصاف کریمانه وجود مبارک رسول خدا- صلی الله علیه و آله و سلّم- اشاره ای به موقعیت پدر بزرگوارش دارد که مناسب است قسمتی از آن کلام نورانی این جا ذکر شود و بقیه کلام آن حضرت مناسبت دارد در ایام بعثت مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

حضرت فاطمه زهرا (س) در بخش مربوط به موضوع رسالت فرمود: «وَ اَشْهَدُ اَنَّ اَبی‏  مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، اِخْتارَهُ قَبْلَ اَنْ اَرْسَلَهُ، وَ سَمَّاهُ قَبْلَ اَنْ اِجْتَباهُ، وَ اصْطَفاهُ قَبْلَ اَنْ اِبْتَعَثَهُ»(۳) یعنی شهادت خود را اعلام می کنم به این که پدرم محمد (ص) بنده او، و رسول او بود که خداوند عالم او را اختیار فرمود و برگزید، قبل از این که به رسالت مبعوث فرماید. و تسمیه او را قبل از خلقتش شروع کرد و او را انتخاب فرمود قبل از زمان بعثتش »(۴)

در مقاله قبلی گفته شد که در آیات قرآن مجید از وجود مبارک پیامبر خاتم – صلی الله علیه و آله و سلم – با عبارت « رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ» یعنی رحمتی برای همه عالمیان یاد شده ، بطوری که فرمود :

« وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ» (الأنبياء/۱۰۷) و توضیحی درباره اصل موضوع ذکر شد . در این مقاله درباره نحوه انتشار رحمت واسعه خدای سبحان از ناحیه رسالت آن حضرت و سهم و بهره انسانها از آن رحمت واسعه وارد بحث می شویم .

در مقاله قبلی – کلام ایام – ۳۸۲، «پناهگاهی که برچیده شد و پناهگاه برقرار و فعال»، – بخش دوم – گفته شد که انسانهای بهره‌مند از رحمت خدای سبحان از ناحیه بعثت پیامبر خاتم – صلّی الله علیه و آله و سلّم – را می شود به چهار گروه تقسیم کرد. گروه اول کسانی بودند که در زمان حیات آن حضرت زندگی می‌کردند و به او ایمان آورده بودند و در کنار او بودند. آن گروه عموماً و عمدتاً در ارتباط مستقیم با آموزش ها و رفتارهای آن حضرت قرار داشتند و تحت تأثیر جاذبه خاصّ اخلاقی او بودند. بطوریکه روزی پنج بار در وقت نماز ها امکان دیدار و ملاقات و پرسش و پاسخ با آن وجود گرامی را داشتند و با او نماز می خواندند. علاوه بر آن در کنار حوادث زندگی و در اجتماعات او را در کنار خود می دیدند و با او مجالست داشتند و مجاز بودند به منزل او بروند و نیازهای زندگی خود را به او عرضه کنند و از او کمک دریافت کنند.

 آن گروه از انسان‌ها بالاترین مرتبه و بیشترین سهم و بهره از رحمت خدای سبحان را از ناحیه ارتباط مستقیم با آن وجود مبارک و مصاحبت و مجالست با او و شنیدن کلام خدا و دیگر سخنان و دریافت آموزشهای علمی و اخلاقی از او را در اختیار داشتند و مشمول برکات عظیمی قرار می‌گرفتند.

 گروه دوم هم معاصران رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – که به نبوت و رسالت آن حضرت ایمان آورده بودند و در مناطق دیگر عمدتاً در جزیرة العرب و بعضی مناطق نزدیک به آن منطقه زندگی می‌کردند و کلام خدا و آموزش‌های دینی را با واسطه از آن حضرت دریافت می‌کردند و امکان رفتن به مدینه و مرکز حکومت دینی برای آن‌ها وجود داشت.

 آن گروه هم سهم و بهره زیادی از برکات وجود شریف آن حضرت و آموزش ها و علم و اخلاق عظیم آن وجود مبارک داشتند.

کلام ایام - 144، ماه رمضان ماه برکات بی پایان
بخوانید

 اما گروه سوم و چهارم کسانی بودند و هستند که زمان حیات دنیوی آن وجود مبارک را درک نکردند و از شنیدن اخبار مربوط به نبوت و رسالت او و جاذبه آیات قرآن مجید و اخلاق عظیم آسمانی آن حضرت به دین آسمانی ایمان آوردند، اعمّ از اینکه از اهل کتاب بودند یعنی یهود و نصاری و زرتشتی ها و یا صاحبان عقاید دیگر و حتی مشرکان.

موضوع سهمیه و بهره گروه سوم بلحاظ تعداد و کثرت افراد، دارای اهمیت بسیار بیشتری است. بجهت اینکه تعداد این گروه در بعضی زمان ها ده ها و بعضی زمانهای بعدی صدها و هزاران برابر آن دو گروه اول و دوم بوده و در زمان های بعدی هم بیشتر و بیشتر خواهند شد و آنها در آینده ای نزدیک و طبق معیارها و محاسبات علمی و فلسفی بالخصوص در رشته‌های انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی و مهمتر از همه آنها، طبق پیشگوئی های پیامبران خدا و کتابهای آسمانی، آنها اکثریت قریب به اتفاق انسان‌ها را در جامعه جهانی تشکیل خواهند داد.

 قابل تذکر است که اگرچه گروه اول و دوم فوق الذکر دارای فضیلتی بودند که اختصاص به آنها داشت و آن فضیلت قابل انکار نیست و نباید مورد بی اعتنائی قرار بگیرد، و آن عبارت است از هم عصر بودن یا همسایگی با پیامبر خاتم – صلّی الله علیه و آله و سلّم – اما موضوع دو گروه سوم و چهارم دارای اهمیت بیشتری است به لحاظ تعداد آن ها و نامحدود بودن زمان آنها. لذا در این نوشتار و ادامه آن به موقعیت این دو گروه توجه بیشتری معطوف خواهد شد.

فضیلت هائی که بدون هزینه حاصل می شود

 اینکه گفته شد گروه اول و دوم دارای فضیلتی بودند که قابل انکار نیست، مراد از آن فضیلت کسب شده در اثر فعالیت ها و صرف هزینه ها نیست، بلکه مراد از آن فضائلی است که بدون زحمت بعضی از افراد یک جامعه و یا از طریق زحمات و تلاشها و هزینه‌های دیگران حاصل می‌شود. بعنوان مثال نهر بزرگی را در نظر می‌گیریم که در منطقه ای از زمین جریان دارد و انسان ها از آب زلال و پاک آن بهره‌برداری می‌کنند و نیازهای خود را به آب برطرف می‌کنند.

 اما طبعاً میزان بهره‌برداری و سهمیه افراد ساکن در آن منطقه تفاوتهائی نسبت به یکدیگر خواهد داشت! بطوریکه افراد نزدیک به محل جریان آن نهر آب، استفاده بیشتر و با سهولت بیشتری از آن خواهند داشت. مثل اینکه خانه مسکونی و یا محل کار و یا مزرعه و باغ آنها به آن نهر خیلی نزدیک است و آن نهر آب در چند قدمی منزل یا باغ و مزرعه آنها جریان دارد. اما کسانی هم هستند که در آن منطقه سکونت دارند، اما محل سکونت و یا باغ آنها با محل جریان نهر فاصله زیادی دارد. طبعاً این گروه از افراد ساکن در آن منطقه نسبت به گروه اول که در چند قدمی نهر سکونت دارند بهره‌مندی کمتری خواهند داشت و بهره مندی آنها با مقداری مشکل و هزینه همراه خواهد بود.

 حالا اگر یک یا چند کودک ساکن در آن منطقه را در نظر بگیریم که والدین آنها خانه ای و یا مزرعه و باغی نزدیک آن نهر آب دارند، طبعاً آن چند کودک نزدیک به آن نهر از جریان آب و درختان نزدیک نهر و آب و هوای مرغوب نزدیک نهر بهره مندی بیشتری خواهند داشت و اگر آن خانه و مزرعه و باغ را والدین آنها در سنین جوانی به آنها ببخشند و در اختیار آنها قرار دهند و یا بعداً آن کودکان آن خانه و مزرعه و باغ را به ارث ببرند، سود بیشتری بلحاظ گرانقیمت بودن آن مکان، عایدشان خواهد شد. در حالیکه آنها برای قیمتی بودن آن زمینهای نزدیک نهر زحمتی و هزینه‌ ای را متحمل نشده‌اند و بلکه والدین آنها آن مسکن و آن زمین ها را یا قبلاً خریده اند و یا به ارث برده اند.

در امور معنوی هم این نوع جریان صدق می‌کند مثل اینکه منزل مسکونی یک انسان نزدیک مسجدی باشد و او موفق شود نمازهای خود را در آن مسجد بجای آورد و یا نزدیک کتابخانه باشد که او بتواند با سهولت و با صرف وقت اندکی به کتابخانه برود و از منابع علمی بیشتری بهره مند شود و یا نزدیک درمانگاهی و بیمارستانی و مدرسه ای و یا در کنار و نزدیک یک باغ بزرگی باشد و از تماشای درختان و آب و هوای آن باغ و گردش در آن و مجالست با دوستانش بهره مند شود و همچنین در همسایگی یک دانشمند رشید و دارای فضائل علمی و اخلاقی سکونت داشته باشد و از همسایگی و مجالست و مصاحبت با او بهره مند شود.

 از این نوع دوم و مراتب برتر آن است زندگی در زمان حیات یکی از پیامبران خدا و در کنار آنها و یا یکی از حجت های پروردگار عالمیان و صاحبان مقام عصمت و امامت و توفیق ایمان به آنها و آشنا شدن با فضائل علمی و اخلاقی آن بزرگواران حتی برای کسانیکه در زمان حیات دنیوی آن ذوات مقدسه نبوده‌اند، اما از طریق مطالعه در تاریخ و سیره شریف آنها به درجاتی از معرفت و شناسائی حقایق موجود در عالم دسترسی پیدا کرده اند و از نظر معنوی به آنها نزدیک شده اند نه از نظر مکان و زمان.

 حاصل بحث این شد که انسان‌ها بجهت موقعیت زمانی و مکانی و شرایط اجتماعی و تاریخی زندگی خود و بعضی عوامل دیگر از نعمت های پروردگار عالمیان در درجات و مراتب مختلفی بهره مند می شوند. مثل اینکه یک انسان دارای موقعیت علمی و استعدادی عادی در مرتبه پائین از تحقیقات علمی و اکتشافات دانشمندان بهره می‌برد، اما یک انسان دانشمند و پژوهشگر از همان تحقیقات و اکتشافات در درجه ای برتر و در سطحی وسیع تر بهره برداری می کند. همچنین محصول فعالیت‌های علمی و اخلاقی والدین یک یا چند کودک و یا یک معلم عادی در یک مدرسه در سطح محدودی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما محصول تحقیقات و مطالعات و فعالیت علمی یک دانشمند محقّق و پژوهشگر متعمّق و دارای استعداد عظیم و موقعیت علمی ممتاز در سطحی وسیع تر و بلکه در سطح جهانی مورد استفاده قرار می گیرد.

 همینطور مراتب و میزان بهره برداری علمی و اخلاقی و مجموعاً فرهنگی انسان ها از صاحبان علم و فضائل اخلاقی بالاتر می‌رود و درجات آن رفعت پیدا می‌کند تا برسد به جریان تأثیرپذیری از علم و رفتارها و فضائل اخلاقی معلمان آسمانی و شخصیت‌های قدسی یعنی پیامبران خدای سبحان – علیهم السلام – و کتابهای آسمانی.

 تأثیرپذیری از علم و رفتارهای پیامبران به منطقه ای از زمین و زمان معین محدود نمی شود بالخصوص پیامبران اولواالعزم و صاحبان شریعت مستقل و کتاب آسمانی و سرانجام خاتم پیامبران که وارث علم و فضائل اخلاقی همه پیامبران بود و برای جهانیان و زمان نامحدود مبعوث شده بود و دارای رسالت جهانی بود.

میزان بهره مندی از علوم دانشمندان و فضائل اخلاقی آنها حتی شخصیت‌های قدسی و معلمان آسمانی و بطور کلی نعمت های پروردگار عالمیان به عوامل متعددی ارتباط می یابد و از یک نظر و حداقل آن عوامل به دو دسته و دو نوع تقسیم می‌شود، یکی میزان ارزش علوم و فضائل اخلاقی و رفتاری شخصیت‌های ممتاز و متعالی و برتر انسانی و همچنین شخصیت‌های قدسی آسمانی، دوم میزان استعداد و موقعیت علمی انسان‌های بهره‌مند از آنها.

 بطور کلی این جریان و این موضوع درباره سایر نعمت های پروردگار عالمیان هم صدق می‌کند! منظور میزان بهره برداری از نعمتها و پدیده های موجود در عالم است که در درجات و مراتب مختلف و متعدد تحقّق می‌یابد.

نوع بهره برداری از نعمتها و سهمیه انسان‌ها از آنها

علاوه بر موضوع محوری مورد بحث در این مقاله یعنی: میزان و سهمیه انسان‌ها از نعمت های پروردگار عالمیان، نوع بهره‌برداری هم در جهاتی ممکن است بین انسان‌ها مشترک باشد و در جهاتی هم متفاوت. جهت روشن تر شدن موضوع و توجه دقیق تر به آن مثال هائی ذکر می‌کنیم:

 مثال اول: بهره مندی از بعضی عوامل حیاتی صرفاً از ناحیه اراده خدای سبحان و بدون دخالت انسان ها و یا اراده و آگاهی آنها تحقق می‌یابد. مثل استفاده از اکسیژن موجود در هوا که لازمه اجتناب ناپذیر حیات انسان ها و سایر جانداران است. انسان در مرحله نوزادی و در همان دقایق اول ولادت، بدون اراده و آگاهی از طریق مجاری تنفسی به وجود آمده در بدن خود تنفس می کند و حیات او با جذب این ماده حیاتی ادامه می یابد. یعنی تنفس و جذب اکسیژن هوا یک فعالیت اختیاری و مربوط به اراده انسان نیست.

 جهت اجتناب از طولانی شدن مقاله و رعایت روش اختصاری بقیه مطالب را در شماره بعدی ذکر خواهیم کرد (ان شاء الله تعالی).

پاورقی ها :

۱-نهج البلاغه، خطبه اول

۲-فروغ ابدیت، آیت الله جعفر سبحانی، بوستان کتاب، ص ۱۴۶—پیام امام امیرالمؤمنین علی (ع)، مکارم شیرازی و جمعی از فضلاء و دانشمندان، ج ۱، ص ۲۲۹

۳-خطبه حضرت فاطمه زهرا (س) مشهور به «خطبه فدکیه»

۴-وبسایت حکمت طریف ، بخش کلام ایام ، شماره و عنوان :

کلام ایام – ۲۰ ، میلاد کریم

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن