کلام ایام – ۴۱۲، معارف دین توحیدی در سیره و کلام امام جواد (علیه السلام)

کلیات *

  • عید ولادت پربرکت امام جواد (علیه السلام).

  •  فعالیت‌های فرهنگی امام جواد – علیه السلام – در دوره کوتاه عمر مبارک خود.

  •  سخنی از امام جواد – علیه السلام – درباره اخلاق اجتماعی وظایف اهل ایمان.

  •  اهل ایمان علاوه بر انجام اعمال حسنه، مؤظف به مخالفت با خلافکاری های دیگران هم هستند.

  •  افراد شرور در جوامع انسانی نباید میدان امنی برای فعالیت‌های خود پیدا کنند.

  •  لازم است فضای جوامع انسانی برای تبهکاران و خلافکاران محدود و ناامن شود.

  •  مخالفت با اعمال خلاف شرع و قانون – حداقل مخالفت قلبی – از وظایف اخلاقی اهل ایمان است.

  •  رضایت انسان به اعمال خلاف و ظالمانه بعضی از افراد، مشارکت در اعمال آنها محسوب می‌شود.

  • کلامی از امیرالمؤمنین – علیه السلام – درباره موضوع عدم رضایت به اعمال خلاف دیگران.

  •  علل شیوع فساد اخلاقی و اعمال خلاف شرع در جوامع انسانی.

 از جمله اعیاد پربرکت ماه رجب عید ولادت امام جواد – علیه السلام – است. ولادت آن وجود قدسی را در ماه رمضان هم نوشته اند.(۱) و ما طبق توضیحی که در بعضی مقالات قبلی ذکر کردیم همه ایام مربوط به ولادت و شهادت آن ذوات مقدسه را که در تاریخ شهرت یافته، تکریم می‌کنیم.

امام جواد – علیه السلام – امام نهم مسلمین، تنها فرزند امام علی بن موسی الرضا – علیهما السلام – در سال ۱۹۵ هجری در شهر مدینه به دنیا آمد. مادر آن بزرگوار بانوی بافضیلتی بنام «سبیکه» بود. آن حضرت در سنین نوجوانی و حدود نه سالگی به مقام امامت رسید و در سال ۲۰۲ هجری و در سن ۲۵ سالگی در شهر بغداد، با شهادت از دنیا رفت.

 سال‌های گذشته در مناسبت‌هائی که پیش آمد چند مقاله درباره سیره شریف امام جواد – علیه السلام – و فعالیت‌های آن حضرت در انجام وظایف مقام امامت و نشر معارف دینی و استمرار فعالیت های علمی پدر بزرگوارش در بحث و گفتگو با صاحبان عقاید مختلف دینی نوشته شد. اما ظاهراً تا این زمان موفق به بحث و گفتگو و شرح و توضیحاتی درباره سخنان آن بزرگوار بصورت مستقل نشده‌ایم و اگر مواردی هم از سخنان آن حضرت در مقالات قبلی ذکر شده بصورت پراکنده بوده است و از این مقاله نقل منظم و مستقل مواردی از کلام شریف امام – علیه السلام – را شروع می کنیم.

 توصیه می کنیم مقالات قبلی که ذیلاً و در پاورقی ، شماره ها و عناوین آنها ذکر می‌شود(۲)، مورد مطالعه مجدّد قرار بگیرد و نقش فعالیت‌های امام جواد – علیه السلام – در نشر معارف دینی و اصلاح عقاید مردم در موضوع امامت و عصمت مجدّداً در اذهان خوانندگان مقالات جریان یابد و فرصت این مقاله را اختصاص بدهیم به ذکر و توضیح مواردی از سخنان آن حضرت. و امیدواریم از ناحیه توجه دقیق به آن سخنان نورانی و عمل به آنها مشمول عنایات و برکات بیشتری از خدای سبحان –  عزّوجلّ – قرار بگیریم.

۱ – امام جواد – علیه السلام – فرمود:

« مَن شَهِدَ أمرا فَكَرِهَهُ كانَ كَمَن غابَ عَنهُ ومَن غابَ عَن أمرٍ فَرَضِيَهُ كانَ كَمَن شَهِدَهُ » یعنی : کسی که شاهد کاری [و رفتاری] شود و از آن کار کراهت و نفرت پیدا کند . مثل کسی است که در آنجا حضور نداشته و اگر کسی در جائی که کاری انجام می گیرد غائب باشد اما از آن کار راضی شود مثل کسی است که شاهد آن کار بوده است .

نکات اخلاقی و علمی بسیار دقیقی و لطیفی در این کلام نورانی نقل شده از امام جواد – علیه السلام- وجود دارد و در آن جهاتی از ایجاد توجه به « اخلاق اجتماعی» آشکار است. در شرح و توضیح آن به بعضی از نکات اشاره ای می کنیم:

۱ – انسانها علاوه بر اعمال و رفتارهای خود ، درباره اعمال و اموری که در جامعه انجام می گیرد ، مسئولیت های اخلاقی و اجتماعی دارند . از جمله آن مسئولیت ها مخالفت با اعمال غیر قانونی و غیر اخلاقی دیگران است . توضیح اینکه وظایف اخلاقی انسانها صِرفاً با انجام اعمال رفتارهای خوب فردی و خوداری از گناهان و اعمال خلاف قوانین شرعی خودش پایان نمی پذیرد . بلکه آنها مؤظف به حمایت از افراد نیکوکار و کمک به آنها و کمک به انتشار نیکوکاری ها و مخالفت با خلافکاریها و رواج اعمال غیر اخلاقی دیگران هم هستند . مثلا انسانها وقتی شاهد ظلم یک انسان به انسانهای دیگر بودند و درجائی حضور یافتند که رفتار ظالمانه ای در آنجا انجام می گیرد،مؤظف هستند که با آن کار ظالمانه مخالفت کنند و در صورت امکان از انجام آن ممانعت کنند.

بعنوان مثال – بطوریکه قبلاً در بعضی از مقالات اخلاقی ذکر شد – اگر دزدی وارد خانه کسی شود و یک زن یا یک بچه خردسال بیدار شود و یا فریاد بکشد ، غالباً آن دزد سریعاً و با حالت وحشت زده فرار می کند ! طبعاً در چنین جریانی آن دزد از آن زن و یا آن کودک خردسال نمی ترسد و فرار او بخاطر ترس از آنها نیست. و ای بسا او اسلحه ای هم همراه داشته باشد . و فرار آن دزد در اصل جهت ترس از مردم و حضور آنها و گرفتار شدن به دست پلیس و یا کتک خوردن و یا کشته شدن بدست مردم و همسایه ها است .

خیلی از انسانها نه جهت رعایت دستورات دینی و نه بجهت عذاب وجدان و امثال آنها و بلکه بجهت ترس از مخالفت عمومی مردم از ارتکاب بعضی از گناهان و انجام بعضی از افعال خودداری می کنند. و در جهت مقابل عده ای از تبهکاران و خلافکاران و مزاحمان امنیت و آسایش و حقوق مردم از بی اعتنائی عموم مردم و یا عده ای از آنها نسبت به خلافکاریها و اعمال ناپسند ، برای انجام آن کارها جرأت پیدا می کنند .

جلوگیری از کارهای خلاف عده ای از انسانهای عادی یا تبهکاران، عامل برقراری آرامش مردم در یک جامعه می شود. به بیان دیگر آسایش و امنیت عمومی در یک جامعه از حقوق طبیعی و اجتماعی همه افراد آن جامعه است و کسانیکه قصد شرارت در جامعه را دارند باید عموم مردم یا عده ای از آنها را مقابل خود تصور کنند و بخاطر نگرانی از مخالفت آنها از خلافکاری ها و مزاحمت بر دیگران خودداری کنند. در غیر این صورت یک جامعه محل جولان تبهکاران خواهد شد و در صورت شیوع گسترده فساد و اعمال خلاف اخلاق ، امنیت و آسایش عموم مردم از بین خواهد رفت. بالخصوص انسانها نباید در مقابل ظلم انسانهای قدرتمند به انسانهای ضعیف بی تفاوت باشند و اخلاق دینی کمک صاحبان قدرت به انسانهای ضعیف را تحسین می کند و وظیفه اخلاقی افراد قدرتمند می شمارد مثل دفاع جوانان و افراد شجاع از کشور خود و بالخصوص از بانوان و کودکان .

در اخلاق دینی حضور انسان در بین جمعی و محلی که یک کار خلاف و ظالمانه انجام می گیرد و بی اعتنائی و عدم مخالفت با آن کار، گناهی محسوب می شود، مگر اینکه انسان قدرت مخالفت و جلوگیری از آن عمل خلاف و آن ظلم را نداشته باشد. مخالفت با کارهای خلاف اخلاق دینی با اشکال و صورت های مختلفی امکان دارد انجام بگیرد. مثل توصیه های اخلاقی برای شخص خلافکار و ظالم و دعوت از او برای خودداری از اعمال مورد نظر و یا انتقاد از او و یا جلوگیری در عمل و یا اعلام نارضایتی خود و حداقل مخالفت قلبی بدون اظهار به زبان و در رفتارها.

 یعنی حداقل مخالفت با اعمال خلاف اخلاق عده ای از انسان‌ها، نارضایتی در مقابل آن اعمال و مخالفت قلبی است. جائی که انواع دیگری از مخالفت ها امکان پذیر نباشد و یا عامل به وجود آمدن فتنه ای و مشکل بزرگی شود.

 از وجود مبارک امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – نقل شده است که فرمود:

«الرَّاضِي بِفِعْلِ قَوْمٍ كَالدَّاخِلِ فِيهِ مَعَهُمْ، وَ عَلَى كُلِّ دَاخِلٍ فِي بَاطِلٍ إِثْمَانِ، إِثْمُ الْعَمَلِ بِهِ وَ إِثْمُ الرِّضَى بِه»(۳) یعنی: هر کس به فعل و رفتار قومی راضی باشد، مانند کسی است که در آن عمل همراه و شریک است. و برای هر کسی که در امر باطلی داخل شود، دو تا گناه وجود دارد، یکی: گناه عمل به آن کار و دیگری: گناه رضایت به آن! این کلام شریف از امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – با صراحت رضایت قلبی انسان‌ها به اعمال خلاف اخلاق و گناهان را که دیگران انجام می دهند، گناهی شمرده و انسانها را از آن نهی کرده است! و طبق مدلول آن انسان ها علاوه بر اینکه مؤظف به خودداری از ارتکاب اعمال خلاف اخلاق و گناهان و بالخصوص ظلم به دیگران هستند، مؤظف به مخالفت با اعمال غیر اخلاقی و خلاف کارهای دیگران هم هستند و حداقل مخالفت، عدم رضایت قلبی است، اگر نتواند مخالفت خود را با سخن و یا در عمل اعلام کند.

 امام – علیه السلام – در این کلام شریف گناه ورود در امور باطل و خلاف اخلاق دینی را به دو قسم تقسیم کرده، یکی: انجام آن اعمال که بطور قطع و بدون هیچ تردیدی گناه محسوب می شود. و دومی: رضایت به انجام آن اعمال از طرف دیگران و این موضوع از فضائل عظیم اخلاق دینی است. و انسان ها می‌توانند از این طریق فضای ارتکاب گناهان و خلافکاری های افراد فاسد و تبهکار را در جوامع انسانی بسیار محدود و ناامن کنند.

کلام ایام - 351، ماه ذوالقعده و روزهای تاریخی آن
بخوانید

 پس عدم حضور در جائی که کار خلاف اخلاقی در آنجا انجام می‌گیرد و عدم همراهی با خلافکاران و ظالمان و خودداری از مشارکت با آنها از دستورات اخلاق دینی است! و اگر کسی در محل انجام فعل خلافی حضور داشته باشد و یا در جریان آن قرار بگیرد، اما با آن فعل مخالفت کند و آن را ناپسند تلقّی کند، حداقل در قلب خود، مثل افرادی خواهد بود که از آن مکان و آن جریان خلافکاری غائب بوده، یعنی او در گناه آن افراد خلافکار مشارکت نخواهد داشت و حضور او در چنان جریانی با وجود مخالفت و اظهار کراهت از آن رفتار، گناهی برای او محسوب نخواهد شد.

 این مطلب حاکی از نظر شریف امام جواد – علیه السلام – در نهی از مشارکت و همراهی با خلافکاران و جلوگیری از اشاعه خلافکاری ها و ظلم و سدّی است در مقابل جریان زشتی ها و تبهکاری ها و ظلم ها.

 همچنین اگر کسی از جریان انجام یک عمل خلاف فاصله بگیرد و در فضای ارتکاب آن اعمال حضور نیابد، اما از رفتار خلاف اخلاق عده ای راضی باشد، با وجود اینکه خود او در آن خلافکاری حضور و مشارکت نداشته اما بجهت رضایت از آن اعمال و عدم مخالفت – با اهل آنها – حداقل مخالفت قلبی که در مقابل رضایت قرار می‌گیرد یکی از آن خلافکاران محسوب خواهد شد و مجازات آن گناه شامل حال او هم خواهد شد.

 در این کلام شریف به جهتی از اخلاق اجتماعی و وظایف اخلاقی انسان ها در ارتباط با افراد یک جامعه اشاره ای بعمل آمده و امام – علیه السلام – متذکر یک وظیفه اخلاقی مهمی شده است که دارای دو جهت می باشد. یکی: خودداری از همراهی و مشارکت با خلافکاران و دیگری: مخالفت حداقل قلبی با خلافکاران و ظالمان که رضایت به کارهای آنها محسوب می‌شود.

 اگر این دستور اخلاقی شریف و جهات مختلف آن مورد توجه و عمل قرار بگیرد جلو جریان خیلی از گناهان و تبهکاری ها و ظلم ها گرفته خواهد شد و تضییع حقوق انسان‌ها بالخصوص افراد ضعیف و نیازمند به حمایت در جوامع انسانی برطرف خواهد شد.

امروزه در جوامع مختلف انسانی ظلم ها و تبهکاری ها و جنایات علیه انسان ها شدیداً و در فضای وسیعی گسترش یافته، و از خلافکاری ها و ظلم ها جلوگیری نمی شود، و دولت ها و حتی ملت‌ها در مقابل تعدّی کشورهای قدرتمند و کشورهای وابسته به آنها، سکوت می کنند و حداقل در حدّ محکوم کردن آنها با چند کلمه و جمله و در سخن هم اقدامی نمی کنند تا چه رسد به مخالفت آشکار در عمل! و حکومت های تبهکار بدون هیچ مانع عملی و حتی اخلاقی صِرف به تضییع حقوق دیگران حتی کودکان ادامه می دهند.

سال های قبل در زمان معاصر حکومت کشور امریکا با دستاویز قرار دادن بهانه ای مضحک و احمقانه به کشور عراق حمله کرد و آن کشور را به اشغال نظامی خود در آورد. در آن جریان فقط چند کشور انگشت‌ شمار با آن حمله نظامی مخالفت کردند. البته مخالفت در محکوم کردن در سخن و عدم تأیید. و بقیه کشورها سکوت را بر اظهارنظر ترجیح دادند حتی عمده کشورهای بظاهر اسلامی! و خیلی جالب بود که کشور کانادا و سیاستمداران و زمامداران آن کشور هم نگرانی خود را از آن حادثه اعلام کردند با ذکر تبصره ای که از اصل اظهارنظر مضحک تر بود. حاکم آن کشور اعلام کرد که ما از این حادثه نگران هستیم اما آن را درک می‌کنیم!

 آن رفتار مسخره و قابل استهزاء یک عکس العمل و اعلام موضع سیاسی در مقابل حمله یک کشور قدرتمند به کشور دیگر و کشتن ده‌ها و صدها هزار انسان حتی کودکان در مدارس و بیماران و پزشکان و پرستاران و کارکنان در بیمارستان ها بود. حال تازه معلوم نیست که همین جمله مسخره را سیاستمداران آن کشور به چه منظور گفته اند؟ و چه منفعت سیاسی از گفتن آن مورد نظر آنها بوده است؟

آیا اگر به جای کشور امریکا یک کشور دیگر اقدام به آن نوع حمله نظامی به کشور دیگری می کرد، باز هم کشورهای مختلف سکوت می‌کردند و حکومت کشور کانادا نگرانی خود را اعلام می‌کرد و اما آن را درک می‌کرد؟!

 در چند سال اخیر تمام دنیا شاهد حملات هوائی و جنایات حکومت عربستان و هم‌پیمانان او به کشور یمن هستند! و با سکوت خود، مشارکت و همراهی خود را با آن حکومت فاسد و تبهکار به دیگران نشان می‌دهند. و کشورهای مختلف دنیا جز تعداد انگشت شماری از آنها شاهد قتل عام مستمر زنان و کودکان یمن هستند و شاهد گرسنگی عمومی اهل آن کشور آن هم در طول چند سال و نه چند روز.

 عقلای عالم و تمام کسانیکه مقداری شعور اجتماعی و سیاسی دارند بخوبی می‌دانند که در پشت صحنه این نمایش جنایتبار موضوع سودای اسلحه و منافع مالی کشور آمریکا و هم ‌پیمان های اروپائی آن قرار دارد و از همه مهمتر منافع سیاسی کشور اسرائیل. حتی بطوریکه رئیس جمهوری قبلی امریکا بارها در سخنان خود به موضوع فروش اسلحه به عربستان و درآمد بسیار زیاد آن اعتراف کرد.

 خیلی حیرت انگیز است موضع منافقانه و ننگین بعضی از کشورهای تولید کننده اسلحه که بعد از فروش مقدار زیادی اسلحه در طول چند سال به کشور عربستان و هم پیمان‌های آن و کشته شدن ده‌ها هزار کودک بی گناه، موضوع فروش اسلحه به عربستان در مجالس سیاسی و مراکز نظامی مورد بحث و گفتگو قرار می‌دهند و یا حداکثر وعده ممنوعیت آن را به افکار عمومی جهانی می دهند! و می خواهند عواطف انسانی عده ای از مخالفان جنگ و آدمکشی را از این طریق آرام کنند.

 چند سال پیش یکی از سیاستمداران کشور فرانسه – حال یادم نیست که نخست وزیر آن کشور بود یا وزیر دفاع و یادگیری – در یک اظهارنظری در این زمینه گفت: ما می‌دانیم کشور عربستان با سلاح هائی که ما به آنها می فروشیم کودکان یمن را می‌کشد، اما ما باید برای جوانان کشورمان شغل ایجاد کنیم – شبیه به این الفاظ – ای کاش افراد نوعدوست در آن کشور و کشورهای دیگر که هنوز عواطف انسانی در وجود آنها برقرار است. مسخره و ننگ آور بودن این سخن آن سیاستمدار را حداقل با سخن و الفاظ اعلام می‌کردند! و او اگر سکوت می کرد و اظهار نظری در این زمینه نداشت بهتر از آن موضع‌گیری ننگین بود.

 آیا برای ایجاد شغل برای جوانان باید اسلحه تولید کرد و جنگی ایجاد کرد و سیاستمداران تبهکار دروغگو و فاسد را به جان کودکان بی‌گناه انداخت تا آنها کشته و مجروح شوند و در نتیجه وضع اقتصادی کشور فرانسه بهتر شود!

 آیا این است اخلاق و حقوق انسانی و شرافت و نوعدوستی و ادعای حمایت از حقوق انسان‌ها در سطح جهانی!

 در این جریان و جریانات سیاسی مشابه آن سکوت کشورهای بظاهر اسلامی بسیار شگفت انگیز است و از آن عجیب تر و رسواتر اتّحاد چند کشور اسلامی است با عربستان در جریان حمله به یمن و برقراری جنگ چندین ساله در آنجا.

 از حکّام آن چند کشور متحد و همراه با عربستان و از ملت‌های آنها سؤال می کنیم که آیا حکومت عربستان و مجموع آن کشور مورد ظلمی واقع شده بود، یا از طرف کشور یمن مورد تهدید نظامی قرار گرفته بود؟ و چه حادثه ای پیش آمده بود که احساسات شما تحریک شد و به کمک آن کشور شتافتید؟ اتحاد با یک کشور متجاوز و مهاجم و ادامه کشتار کودکان بی گناه چه توجیه عقلی و اخلاقی و مجموعاً شرعی دارد؟ و چرا شما به دروغ عنوان مقدس «ملت اسلامی» را برای جنایات و تبهکاری های خود به کار می‌برید؟

 بسیار مناسب است که اهل دیانت و انسان‌های نوعدوست و صاحبان عواطف انسانی، این کلام نورانی امام جواد – علیه السلام – را با اعمال این گروه از مدعیان دینداری مورد بررسی و مقایسه قرار دهند و فاصله عظیم این نوع از حکومت‌ها با اخلاق دینی را مورد مطالعه و بررسی و ریشه یابی قرار دهند.

الیاس کلانتری

پاورقی ها:

۱ – اصول کافی، شیخ کلینی، کتاب الحجة، مولد ابی جعفر محمد بن علی الثانی علیه السلام، (انتشارات علمیّه اسلامیّه، ج ۲، ص ۴۱۲)

۲ – وبسایت حکمت طریف ، بخش کلام ایام ، عنوان و شماره :

کلام ایام – ۲۳۶ ، شهادت امام جواد (علیه السلام) و شماره های ۲۳۵ و ۲۳۶

کلام ایام -۲۶۳ ، ماه رجب نهری سرشار از رحمت و برکات خدا و شماره های ۲۶۴ تا ۲۶۷

کلام ایام-۳۵۶، آموزش معارف دین توحیدی در سیره و کلام امام جواد (علیه السلام)

۳- نهج البلاغه، حکمت ۱۵۴

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن