کلام ایام – ۴۱۵، راه های آسمان

بخش دوم *

کلیات *

• موضوع راه های آسمان و ارتباط این موضوع با زندگی انسان ها.

• در قرآن کریم به موضوع «درهای آسمان» تصریح شده است.

•  احتمال دارد که منظور از راه‌های آسمان، راه های نزول رحمت و برکات خدای منّان به عالم انسان ها باشد.

•  کلامی از وجود مبارک رسول اکرم – صلّی الله علیه و آله و سلّم – درباره «درهای آسمان» و باز شدن آنها در ماه رمضان.

•  ارتباط عالم انسانی با عالم ملائکه.

•  در حال حاضر و در عالم دنیا گروه های بیشماری از ملائکه جهت برقراری نظام زندگی انسان در حال مأموریت و فعالیت هستند.

•  گروه‌هائی از ملائکه واسطه‌های انتقال فیض و رحمت پروردگار عالمیان به عالم انسان ها هستند.

•  عوالم برتر و متعالی تر از عالم دنیا.

•  راه های صعود اعمال انسانها به آسمان.

•  گروهی از ملائکه حافظان وجود انسان ها هستند.

• تردّد و رفت و آمد ملائکه بین عالم دنیا و عالم فوق دنیا.

•  گروهی از ملائکه حافظان اعمال انسان هستند و دارائی‌های انسان‌ها را به محل زندگی بعدی آنها منتقل می‌کنند.

• کلامی از امام امیرالمؤمنین – علیه السلام – درباره ملائکه کاتبان و حافظان اعمال.

•  راه‌های صعود دعاهای انسان و رسیدن آنها به محل استجابت.

• احتمال دارد منظور از راه های آسمان راه های صعود دعاهای انسان ها به محل استجابت آنها باشد.

  ---

در بخش قبلی وارد بحثی درباره آسمان ها شدیم به جهت اینکه موضوع آسمان و راه‌های آن محور اصلی کلام مورد بحث نقل شده از وجود مبارک امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – است. در ضمن بحث از موضوع آسمان ها، موضوع ملائکه و حکمت خلقت آنها مطرح شد، اما بحث اصلی درباره ملائکه و اوصاف آنها و ارتباط آنها با زندگی انسانها در ادامه این بحث خواهد آمد و فعلاً برمی گردیم به موضوع «راه های آسمان» و ارتباط این موضوع را با حیات انسان‌ها بررسی می‌کنیم:

قبلاً گفته شد که در آیاتی از قرآن کریم، موضوع «درهای آسمان» و باز شدن آنها ذکر شده و استشهاد کردیم به آیه ای در سوره نبأ و آیه ای در سوره اعراف. در ادامه آن بحث عرض می‌کنیم که یکی از احتمالات درباره راه‌های آسمان، همان «درهای آسمان» است و به تعبیر قرآن کریم «ابواب السماء» که در روز قیامت برای صعود اهل بهشت به روی آنها باز می‌شود، اما برای اهل جهنم که روح آنها در عالم ماده محبوس می شود، هرگز باز نخواهد شد.^(۱)

 احتمال دیگر درباره راه‌های آسمان وجود دارد و آن اینکه منظور از آنها راه‌های نزول رحمت و برکات خدای منّان به فضای زندگی انسان ها است. و ما قبلاً در بعضی از مقالات در این زمینه وارد بحثی شدیم تحت عنوان «مجاری رحمت خدا» و محور بحث لزوم آشنائی با راه‌های جریان رحمت و برکات خدای منّان بود.

 در مقاله ای هم که در ماه رمضان سال ۱۳۹۵ تحت عنوان «ماه رمضان زمان باز شدن درهای آسمان» منتشر شد کلامی از وجود مبارک رسول اکرم – صلّی الله علیه و آله و سلّم – مورد استناد و بحث و تحلیل قرار گرفت. بطوریکه از آن وجود مبارک نقل شده است که فرمود:

«إِنَّ أَبْوَابَ السَّمَاءِ تُفَتَّحُ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَا تُغْلَقُ إِلَی آخِرِ لَیْلَةٍ مِنْهُ»^(۲)

 در این بخش قطعه ای از آن مقاله را نقل می‌کنیم:

موضوع باز شدن درهای آسمان در احادیث

«جهت روشن شدن معنای اراده شده از باز شدن درهای آسمان، تعدادی از احادیث را در این زمینه ذکر و بررسی می کنیم:

در روایتی از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که فرمود:

«إنَّ اللّهَ عز و جل يُحِبُّ مِن عِبادِهِ المُؤمِنينَ كُلَّ (عَبدٍ) دَعّاءٍ فَعَلَيكُم بِالدُّعاءِ فِى السَّحَرِ اِلى طُلوعِ الشَّمسِ فَاِنَّها ساعَةٌ تُفْتَحُ فيها اَبوابُ السَّماءِ وَ تُقسَمُ فيهَا الاَرزاقُ وَ تُقضى فيهَا الحَوائِجُ العِظامُ»^(۳) یعنی: خداوند دوست دارد از بندگان خود بنده ای را که زیاد دعا کند، پس بر شما باد به دعا در وقت سحر تا طلوع آفتاب، زیرا آن ساعتی است که درهای آسمان در آن ساعت باز می شود و رزق ها در آن تقسیم می شود، و حوائج بزرگ در آن برآورده می شود.

از قرائن موجود در این روایت بر می آید که درهای آسمان برای دعا و درخواست بندگان باز می شود. یعنی در چنین ساعتی دعاهای بندگان به مقام استجابت صعود می کند. و همچنین امکان دارد مراد باز شدن درهای آسمان برای نزول رزق انسان ها باشد. و باز امکان دارد مراد باز شدن درهای آسمان جهت صعود اعمال بندگان باشد، از جمله دعاهای آن ها.

در روایتی از وجود مبارک رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده است که فرمود:

«یُفَتَّحُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ بِالرَّحْمَةِ فِی أَرْبَعِ مَوَاضِعَ عِنْدَ نُزُولِ الْمَطَرِ وَ عِنْدَ نَظَرِ الْوَلَدِ فِی وَجْهِ الْوَالِدَیْنِ وَ عِنْدَ فَتْحِ بَابِ الْكَعْبَةِ وَ عِنْدَ النِّكَاح» یعنی: در چهار موضع درهای آسمانی برای رحمت خداوند باز می شود، زمان نزول باران، و در جائی که فرزند ]با محبت و احترام[ به صورت والدین نگاه می کند، و زمان باز شدن در کعبه، و در جائی که عقد ازدواج برقرار می شود.

در این روایت اشاره شده است که درهای آسمان برای نزول رحمت خداوند باز می شود، و رحمتی از خداوند برای اهل آن چهار موضع نازل می شود.

در تفسیر المیزان در بحث روائی مربوط به آیه «وَ فُتِحَتِ السَّماءُ فَكانَتْ أَبْواباً» به نقل از تفسیر قمی آورده است که امام (علیه السلام) فرمود: درهای بهشت باز می شود،^(۴) یعنی مراد از این آیه باز شدن درهای بهشت به روی اهل بهشت است.

باز شدن درهای آسمان جهت صعود به بهشت

با توجه به آیات قرآن و احادیث نقل شده از حضرات معصومین (علیهم السلام) یکی از معانی باز شدن درهای آسمان، فراهم شدن زمینه ورود به بهشت است. البته این عبارت معانی دیگری هم دارد مثل امکان صعود اعمال بالخصوص دعای بنده ها و نزول رحمت خداوند.

در آیه سوره اعراف- که قبلاً ذکر شد- فرمود: «درهای آسمان برای آن ها باز نمی شود و آن ها وارد بهشت نمی شوند» به این معنی تصریح شده است. یعنی مراد از باز شدن درهای آسمان، امکان ورود به بهشت است. اما اینکه در کلام شریف رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) آمده است که «درهای آسمان از شب اول ماه رمضان باز می شود» یا مراد این است که امکان ورود انسان ها به بهشت در این ماه فراهم می شود و انسان ها از ناحیه اعمال خاص این ماه و در رأس آن ها عبادت شکوهمند روزه، استعداد ورود به بهشت را پیدا می کنند. و یا مراد این است که امکان صعود اعمال انسان ها و در رأس آن ها روزه و تلاوت قرآن و دعاها در تمام این ماه به صورتی متفاوت با ایام دیگر فراهم می شود. و یا مراد آن است که درهای آسمان در تمام این ماه برای نزول برکات خاص و مرتبه متعالی از رحمت خداوند به سوی بندگان باز می شود! و یا در یک دید وسیع می شود گفت: کلام مورد بحث امکان دارد شامل همه این معانی باشد،و این معانی با یکدیگر ارتباط دارند و بین آن ها تعارضی وجود ندارد.»^(۵)

ارتباط عالم انسانی با عالم ملائکه

احتمال دیگری هم برای منظور امام امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – از «طرق السماء» یعنی راه های آسمان وجود دارد و آن اینکه در حال حاضر گروه بی شماری از ملائکه جهت برقراری نظام زندگی دنیوی انسان مأموریت و فعالیت مستمری دارند و اراده و مشیّت خدای سبحان درباره زندگی انسانها توسط آنها اجراء می‌شود. آنها واسطه‌ های انتقال فیض و رحمت پروردگار عالمیان – سبحانه و تعالی – به عالم انسان ها هستند! و نزول و صعود آن گروه از ملائکه به عالم دنیا و انتقال رحمت خدای سبحان و رزق او به انسان‌ها از راه‌های معینی جریان پیدا می‌کند و احتمال دارد منظور امام – علیه السلام – در کلام مورد بحث، لزوم دریافت علمی نسبت به آن راه ها باشد.

اصل موضوع تردّد و رفت و آمد ملائکه جهت تحقّق اراده خدای سبحان در همین خطبه – یعنی خطبه اول نهج البلاغه – درباره ملائکه ذکر شده، بطوریکه امام – علیه السلام – فرمود:

«وَ مُخْتَلِفُونَ [یَتَرَدّدن] بِقَضَائِهِ وَ أَمْرِهِ» یعنی: گروهی از آنها [ملائکه] در حال تردّد و رفت و آمد برای اجرای فرمان و اراده و امر او [خدای سبحان] هستند. و در این زمینه در ادامه بحث، توضیحات لازم خواهد آمد. (ان شاء الله تعالی)

 لازم به تذکر است که معنی حقیقی و کامل راه های آسمان و درهای آن و موضوع ملائکه و افعال آنها از جمله رفت و آمد آنها در جریان تحقّق اراده و اوامر خدای سبحان، در عالم دنیا و از ناحیه ادراکات عادی ممکن نیست چون ادراکات عادی انسانی در عالم دنیا در محدوده کوچکی قرار دارد که نظامات حاکم بر عالم ماده آن محدوده را به وجود آورده است! و اکثر انسانها پدیده‌های عالم فوق ماده و عالم آخرت را غالباً و عملاً با معیارها و پدیده‌های عالم ظاهری و مادی می سنجند. لذا امام – علیه السلام – در این کلام شریف می‌خواهد ادراکات انسان ها را از این محدودیت آزاد کند و از عالم دنیا و ظواهر این عالم فراتر ببرد و افکار و ادراکات آنها را متوجه پدیده‌ها و حقایق عوالم برتر و متعالی تر از عالم دنیا بنماید.

 و باز احتمال دیگری را هم می شود درباره راه‌های آسمان در نظر گرفت و آن راه‌های صعود اعمال و دارائی‌های انسان ها به عالم بعدی یعنی عالم آخرت است. توضیح اینکه: اعمال انسان اعمّ از اعمال آشکار و ظاهری و اعمال غیر ظاهری مثل نیّت‌ها و اراده ها و مثل «ذکرالله قلبی» دارائی‌های حقیقی او محسوب می شود و این دارائی ها توسط عده‌ای از ملائکه دریافت و حفظ می‌شود و توسط آنها به عالم فوق دنیا و محل زندگی انسان در عالم بعدی منتقل می‌شود.

 این دارائی ها تا مرتبه و مرحله معینی صعود می‌کند و محل و مرتبه صعود و نگهداری آنها با میزان اخلاص و نیّت صاحبان آن اعمال و بطور کلی با وضعیت روحی آنها ارتباط دارد.

 اصل موضوع حفاظت ملائکه درباره انسان ها و حفاظت اعمال و دارائی‌های آنها در آیاتی از قرآن مجید و در احادیث زیادی از معلمان آسمانی ذکر شده است. بعنوان نمونه، خدای سبحان می فرماید:

  «وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَيرْسِلُ عَلَيكُمْ حَفَظَةً حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَهُمْ لَا يفَرِّطُونَ– ثُمَّ رُدُّوا إِلَى اللَّهِ مَوْلَاهُمُ الْحَقِّ أَلَا لَهُ الْحُكْمُ وَهُوَ أَسْرَعُ الْحَاسِبِينَ» (الأنعام/۶۲) یعنی: و او قاهر [و غالب و مسلّط] بر بندگانش است و حافظانی [بطور مستمر] برای شما می فرستد، تا اینکه زمان رحلت یکی از شما برسد، [در آن وقت] فرستاده های ما [از ملائکه] او را دریافت می کنند و آنها هیچ کوتاهی نمی کنند – سپس برگردانده می شوند بسوی الله مولای حقیقی آنها، آگاه باشید حکومت مخصوص اوست و او سریعترین حسابرسان است.

 در این آیه کریمه ظاهراً حفاظت از اصل وجود انسان ها از بعضی خطرات و حوادث مرگبار مورد نظر است! اگرچه حفاظت کامل و حقیقی شامل حفظ دارائی‌ها و پدیده های مربوط به انسان هم می شود.

 اما در آیات دیگری این موضوع مورد بحث با صراحت بیشتری ذکر شده. بطوریکه خدای سبحان می فرماید:

«وَإِنَّ عَلَيكُمْ لَحَافِظِينَ– كِرَامًا كَاتِبِينَ– يعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ» (الإنفطار/ ۱۰ – ۱۲) یعنی: قطعاً برای شما حافظان [و نگهبانانی] وجود دارند. [موجوداتی کریم از ملائکه] که اعمال شما را می نویسند [ضبط و حفظ می کنند] – و آنها می‌دانند آنچه را عمل می کنید.

در این آیات آن جهت از نگهبانی ملائکه برای انسان‌ها درباره اعمال آنها و بطور کلی حفاظت از انسان ها و اعمال و دارائی‌های آنها مورد نظر می‌باشد.

 امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – در عباراتی از «دعای کمیل» این موضوع را با صراحت بیان فرموده بطوریکه خطاب به خدای سبحان عرض می‌کند:

«وَ كُلَّ سَيِّئَةٍ اَمَرْتَ بِاِثْباتِهَا الْكِرامَ الْكاتِبينَ الَّذينَ وَكَّلْتَهُمْ بِحِفْظِ ما يَكُونُ مِنّى وَ جَعَلْتَهُمْ شُهُوداً عَلَىَّ مَعَ جَوارِحى» و تمام گناهان و اعمال زشتی که فرشتگان گرامی را امر کردی به اثبات [ثبت و حفظ] آنها، همان هائی که آنها را موکّل کردی به حفظ اعمال من [یعنی انسان بطور کلی] و شاهد ساختی آنها را بر من با اعضاء بدن من.

در این عبارات از دعای شریف کمیل، امام – علیه السلام – به کتابت اعمال انسان ها به معنای حفاظت از آنها تصریح فرموده است.

 پس یک احتمال هم در معنی «طرق السماء» یعنی راه‌های آسمانها می شود راه‌های صعود و نزول ملائکه حافظان اعمال انسانها باشد و همچنین حاملان رحمت خدای سبحان به بندگانش و به بیان دیگر راه‌های صعود اعمال و دارائی‌های انسانها توسط گروهی از ملائکه.

خدای سبحان می فرماید:

«إِلَيهِ يصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يرْفَعُهُ» (فاطر/۱۰) یعنی: بسوی او [خدا] صعود می‌کند کلام طیّب و عمل صالح را او رفعت می بخشد.

در این آیه کریمه به صعود اعمال بسوی خدای سبحان اشاره ای شده و این مطلب بسیار متعالی است و احتیاج به یک بحث تفصیلی دارد، اما در این نوشتار جهت اثبات موضوع صعود و رفعت اعمال از عالم دنیا به آن استناد شد.

و باز احتمال دیگری وجود دارد و آن اینکه مراد از راه های آسمان راه های صعود دعاهای انسان باشد همچنانکه قبلاً به آن اشاره شد و در این زمینه ان شاء الله در مقالات مربوط به شرح و تفسیر دعاهای ماه رجب و ماه شعبان و ماه رمضان مباحثی مطرح خواهد شد.

 حاصل مباحث گذشته این است که انسان ها احتیاج به آشنائی با راه‌های آسمان دارند و علم مربوط به آنها در اختیار صاحبان مقام عصمت یعنی نبوت و رسالت و امامت و معلمان آسمانی می باشد و امام امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – انسان ها را توصیه می کند به اینکه از علم مخصوص فوق‌ عادی صاحبان مقام عصمت و امامت استفاده کنند و از او سؤال کنند و به راه‌های آسمان آشنا شوند. و می شود گفت همه آن احتمالات درباره راه‌های آسمان می تواند مورد نظر باشد و دانستن آنها مورد نیاز انسانها.

 اما بطور قطع موضوع راه های آسمان محدود به این مباحث و احتمالات و آنچه به ذهن و ادراک محدود و عادی انسان ها می رسد نمی باشد و لازم است جویای حقایق رفیعی از سخنان دیگر ذوات مقدسه معلمان آسمانی شویم و ای کاش وقتی آن وجود قدسی این کلام را فرمود عده ای نکته ‌سنج جویای حقایق رفیع در محضر آن حضرت بودند و از علوم متمرکز در وجود شریف او سؤال می کردند. بیشتر از آنچه گفته و شنیده شده است.

الیاس کلانتری

پاورقی ها:

۱- آیه ۱۹ سوره نبأ و آیه ۴۰ سوره اعراف که در شماره قبلی مورد استشهاد قرار گرفت.

۲- بحارالانوار، علّامه مجلسی، ج ۹۴، ص ۳۴۴

۳- اصول کافی، کتاب الدعاء باب الاوقات و الحالات التی ترجی فیها الاجابة، چاپ انتشارات علمیّه اسلامیّه، ج ۴، ص ۲۲۸

۴- المیزان، تفسیر آیه ۱۹ از سوره نبأ و بحث روائی مربوط به آیه.

۵- وبسایت حکمت طریف، شماره و عنوان:

کلام ایام – ۵۴، ماه رمضان زمان باز شدن درهای آسمان.