روش صحیح حفظ قرآن کریم (۲۰)

برنامه حفظ به آیه ۱۵۵ سوره آل عمران منتهی شد.برای این مرحله بقیه آیات سوره آل عمران و ۷۵ آیه از سوره نساء تعیین می شود

هفته اول:از آیه ۱۵۶ تا آیه ۱۸۰، یعنی ۲۵ آیه و هر روز ۵ آیه.

هفته دوم:از آیه ۱۸۱ تا آیه ۲۰۰ (آخر سوره) یعنی ۲۰آیه. در روزهای آخر هفته یکبار سوره آل عمران تلاوت شود.در این هفته حفظ دو سوره بزرگ قرآن مجید؛یعنی سوره های بقره و آل عمران به پایان می رسد.

هفته سوم:از اول سوره نساء تا آیه ۱۵، در این قسمت چند آیه طولانی وجود دارد، آیات ۶ و ۱۱ و ۱۲ که لازم است آیات ۶ تا ۱۰ در دو روز و آیات ۱۱ تا ۱۵ در سه روز حفظ شود.

هفته چهارم:از آیه ۱۶ تا ۳۵ (۲۰ آیه) آیات ۱۶ تا ۲۰ در یک روز و آیه ۲۱ تا آیه ۲۵ در دو روز، بجهت طولانی بودن آیات ۲۳ و ۲۴ و ۲۵ و ۲۶ تا ۳۰ و ۳۱ تا ۳۵ هر کدام در یک روز

هفته پنجم:از آیه ۳۶ تا آیه ۵۵؛در این قسمت هم دو آیه طولانی قرار دارد، آیات ۳۶ و ۴۳ و ۴۶ فلذا آیات کمتری تعیین شد تا حفظ آنها با سهولت انجام گیرد.

هفته ششم:از آیه ۵۶ تا ۷۵

جهت طولانی بودن آیات سوره و لزوم تلاوت بیشتر آیات سوره های بقره و آل عمران، برنامه این مرحله تا هفته ششم تعیین شد و در فرصت باقیمانده به تلاوت قسمت های حفظ شده از سوره، در چند مرتبه پرداخت شود و درفاصله ای که حاصل می شود، آمادگی بیشتری برای حفظ بقیه سوره نساء در مرحله بعدی پیدا کرد.

تلاوت سوره های حفظ شده

تلاوت سوره های نصف دوم یعنی از سوره کهف تا آخر قرآن بر طبق توضیح مذکور در دو شماره قبلی یعنی نشریه شماره ۵۰ و ۵۱ انجام گیرد، یعنی در صورت امکان هر روز نصف جز(به طور تقریبی) و در غیر این صورت،هفته ای دو جز انجام شود و بهتر است وقت بیشتری از تلاوت صرف سوره های بقره و آل عمران شود که اخیراً در برنامه حفظ قرار گرفته است؛مگر اینکه اشتیاق به تلاوت بیشتر حاصل شود، در آن صورت در هر روز نصف جز بهتر خواهد بود.

آیات سوره بقره و آل عمران هم لازم است هر روز باندازه ۵۰ آیه تلاوت شود و در روزهای اضافه هفته ها ـ که دراین مرحله آیات کمتری جهت حفظ تعیین شد ـ و تلاوت اجزای ۵۰ آیه ای این دو سوره، بیشتر شود، توجه شود که تلاوت آیات سوره بقره و آل عمران اهمیت زیادی دارد و لازم است این سرمایه عظیم حاصل شده با مراقبت و دقت بیشتری محافظت شود.تلاوت پی در پی آیات این دو سوره آیات را در ذهن تثبیت خواهد کرد.

برنامه حفظ فوق العاده

برنامه حفظ فوق العاده، در شماره قبلی به آخر سوره نحل رسید، در این مرحله از آیه اول سوره اسراء (اسرائیل)تا آیه ۴۰ تعیین می شود و به طوریکه در شماره های قبلی تذکر داده شد،کسانی که این برنامه را به کار می بندند، لازم است همچنانکه در قسمت حفظ فعالیت بیشتری دارند، قوای روحی و فرصت هایی را که دراختیار دارند، به مطالعه در معانی آیات و کتاب های تفسیری به کار ببندند و به تلاوت سوره های حفظ شده در قسمت فوق العاده توجه بیشتری معطوف کنند.و مطابق آنچه گفته شد، قسمت های حفظ شده به صورت فوق العاده را ـ علاوه بر تلاوت تعیین شده عادی ـ از اول تا سوره تعیین شده در این مرحله، یعنی سوره اسراء ادامه دهند.

توجهی به روابط آیات و سوره ها

قبلاً اشاره شدکه سوره هایی از قرآن مجید با یکدیگر ارتباطات خاصی دارند.علاّمه طباطبایی (رضوان الله تعالی علیه) در تفسیر آیات اول سوره شوری در بحث «حروف مقطعه» اشاره کرده است به این که بین سوره هایی که دارای حروف مقطعه مشترک می باشند، تشابهی در موضوعات آنها وجود دارد.از بررسی سوره هایی از قرآن این نظر اثبات می شود.به عنوان نمونه:

دو سوره بقره و آل عمران با حروف مقطعه مشترک (الم) شروع شده اند.با دقت و بررسی در آیات این دو سوره مشخص می شود که آیات متشابهی در آنها وجود دارد و گاهی این آیات عین هم می باشند و یا بخشی از آنها با آیه ای در سوره دیگر و یا بخشی از آن، مثل هم می باشند به عنوان نمونه:

۱. در اول سوره آل عمران این آیه قرار دارد:«الله لا اله الا هو الحی القیوم»

این آیه عیناً بخشی از آیه ۲۵۵ سوره بقره می باشد که مشهور است به آیة الکرسی «الله لا اله الا هو الحی القیوم لاتأخذه سنة و لا نوم…»

۲. در سوره بقره، آیه ۶۱ آمده:«… ذلک بانّهم کانوا یکفرون بآیات الله و یقتلون النّبیین بغیرالحق ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون»

و در سوره آل عمران، آیه ۲۱ می فرماید:«انّ الذین یکفرون بآیات الله و یقتلون النّبیین بغیر حقّ و یقتلون الّذین یأمرون بالقسط من النّاس فبشرهم بعذاب الیم»

و باز در سوره آل عمران آمده است:«… ذلک بانّهم کانوا یکفرون بآیات الله و یقتلون الانبیاء بغیر حقّ بما عصوا و ما کانوا یعتدون»

۳.در سوره بقره، آیه ۱۰۵ می فرماید:«… و الله یختص برحمته من یشاء و الله ذوالفضل العظیم»

و در سوره آل عمران، آیه ۷۴آمده است:«یختصّ برحمته من یشاء و الله ذوالفضل العظیم»

۴.در سوره بقره ، آیه ۶۱:«و ضربت علیهم الذلّة و المسکنة و باءُو بغضب من الله ذلک بانّهم کانوا یکفرون بآیات الله و یقتلون النّبیین بغیر الحقّ… (قسمتی از این آیه قبلا نوشته شد)»

سوره آل عمران، آیه ۱۱۲«ضربت علیهم الذلّة این ما ثقفوا الاّ بحبل من الله و حبل من النّاس و باءُو بغضب من الله و ضُربت علیهم المسکنة…»

۵. سوره بقره، آیه ۱۶۴«انّ فی خلق السماوات و الارض و اختلاف اللّیل و النّهار و الفلک التی تجری فی البحر بما ینفع النّاس…»

سوره آل عمران، آیه ۱۹۰«انّ فی خلق السّماوات و الارض و اختلاف اللیل و النهار لآیات لاولی الالباب»

۶. سوره بقره، آیه ۴۲:«و لا تلبسوا الحقّ بالباطل و تکتموا الحقّ و انتم تعلمون»

سوره آل عمران، آیه ۷۱:«یا اهل الکتاب لم تلبسون الحقّ بالباطل و تکتمون الحقّ و انتم تعلمون»

۷.سوره بقره، آیه ۱۳۶:«قولوا آمنّا باللّه و ما انزل الینا و ما انزل الی ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و الاسباط و ما اوتی موسی و عیسی و ما اوتی النبیون من ربهم لانفرّق بین احد منهم و نحن له مسلمون»

۸. سوره بقره، آیه ۱۵۴:«و لا تقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموات بل احیاء و لکن لاتشعرون»

سوره آل عمران، آیه ۱۶۹:«و لا تحسبنّ الّذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاء عند ربهم یرزقون»

موارد اشاره مشابه دیگری در آیات و موضوعات دو سوره وجود دارد که ذکر آنها موجب طولانی شدن این مقاله می شود و برای حصول غرض مورد نظر توجه به موارد ذکر شده کافی است، البته برای بررسی موضوع و نتیجه گیری از آن به بعضی از موارد دیگر اشاره خواهد شد.

از توجه به آیات مشابه در این دو سوره و جهات متفاوت آیات، نکات بسیار مهمی در موضوع اسلوب اختصاصی قرآن کریم بدست خواهد آمد در اینجا به اشاراتی در این زمینه اکتفا می کنیم:

در مثال پنجم از آیات مشابه مذکور در هر دو آیه موضوع خلقت آسمان ها و زمین و اختلاف شب و روز ذکر شده است ـ لازم است مجدداً به هر دو آیه در این مثال توجه شود ـ آیه ۱۹۰سوره آل عمران به طور کامل نوشته شده، اما آیه ۱۶۴ سوره بقره طولانی است و به ذکر قسمتی از آن اکتفا شد.

در انتهای آیه سوره آل عمران بعد از قسمت مشترک با آیه سوره بقره، موضوع آیه برای «اولوالالباب» ذکر شده، یعنی ـ خلقت آسمانها و زمین و اختلاف شب و روز، نشانه هایی برای آنها وجود دارد…

اما در آیه سوره بقره بعد از ذکر اصل موضوع مشترک اشاره ای به موضوع حرکت کشتی در دریا بجهت منافع انسان ها و آنچه خداوند از آسمان نازل می کند و زمین را بعد از آن احیا و گردش بادها و ابرهای تسخیر شده بین آنها و زمین می کند.

و در انتهای آیه آمده است:«… لآیات لقوم یعقلون»

در اشتراک و اختلاف بین دو آیه چند نکته قابل توجه است.

۱. در آیه سوره بقره اشاره به منافه انسان ها ـ ناس ـ شده است و این موضوع با اسلوب سوره بقره تناسب بیشتری دارد و در آیات این سوره موارد توجه به انسان ها کاملاً چشمگیر است و از ۲۴۱ مورد کلمه «ناس» که در مجموع قرآن بکار رفته و ۳۹ مورد آن د سوره بقره دارد

۲. در سوره بقره آیات موجود در خلقت آسمان ها و زمین… را برای اهل تعقل ذکر کرد. و در سوره آل عمران آیات را برای گروه دیگری از انسان ها یعنی «اولوا الالباب» اختصاص یافته است.و از بررسی این دو آیه آهنگی که در آن قرار دارند، تفاوت دقیق «عقل» و «لب» و اشتراک معانی آن دو، بدست خواهد آمد.

۳. از بررسی تفاوت های بین این دو آیه، روشن می شود «اولوا الالباب» یکی از موضوعات مشترک بین این دو سوره است، اما ذکر این موضوع متناسب با اسلوب اختصاصی هر دو سوره است.آیات مورد نظر را از هر دو سوره ذکر می کنیم:

در سوره بقره آمده است:

الف:«و لکم فی القصاص حیاة یا اولی الالباب لعلّکم تتّقون»(آیه ۱۷۹)

ب:«…و تزودّوا فانّ خیرالزّادالتقوی و اتقون یا اولی الالباب»(آیه ۱۹۷)

و در سوره آل عمران آمده است:

الف:«…یقولون آمنّا به کلّ من عند ربّنا و ما یذکر الاّ اولوا الالباب»(آیه ۷)

ب:«انّ فی خلق السّماوات و الارض و اختلاف اللیل و النّهار لآیات لاولی الالباب».(آیه ۱۹۰)

قابل توجه است که در سوره بقره در دو مورد موضوع «اولوا الالباب» کنار موضوع «تقوا» مطرح شده ، و تقوا بطوری که قبلا درباره آن بحث شد از محورهای مباحث سوره بقره است.

این بحث ادامه دارد و بخواست خداوند در شماره های بعدی نقش این موضوع در تفسیر قرآن مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

پدید آورنده : الیاس کلانتری ، نشریه بشارت شماره ۵۲، صفحه ۶۶