روش صحیح حفظ قرآن کریم (۳۰)

در ادامه مقالات چاپ شده در شماره های قبل،در این مرحله،از ایه ۲۱ سوره ابراهیم تا پایان سوره و نیز سوره حجر و ۱۰۵ ایه از سوره نحل در نظر گرفته شده است؛

هفته اول:از ایه ۲۱ سوره ابراهیم تا آخر سوره (ایه ۵۲)،هر روز، ۵ ایه.

هفته دوم:از اول سوره حجر تا ایه ۵۰،هر روز،دو واحد ۵ ایه ای.توضیح اینکه ایات این سوره کوتاه و حفظ آن آسان تر است.بنابراین،برای ۵ روز اول هفته،هر روز دو واحد حفظ؛یعنی دو تا ۵ ایه در نظر گرفته شده و در دو روز آخر هفته،وقت مورد نظر،به تلاوت ها و فراگیری تفسیر ایات اختصاص داده شده است.

هفته سوم:از ایه ۵۱ تا ۹۹ (آخر سوره) طبق همان توضیحات داده شده در مورد هفته دوم.

هفته چهارم:از اول سوره نحل تا ایه ۳۰،هر روز ۵ ایه.

هفته پنجم:از ایه ۳۱ تا ۶۰

هفته ششم:از ایه ۶۱ تا ۸۵،برای ۵ روز اول هفته،هر روز ۵ ایه.

هفته هفتم:از ایه ۸۶ تا ایه ۱۰۵ سوره نحل.

برای هفته هفتم،فقط ۲۰ ایه تعیین شده است،این کار دو علت دارد؛یک علت آن،طولانی بودن بعضی ایات در این قسمت و دلیل دوم آن تفاوت آمادگی روحی حفظ کنندگان در بخش های پایانی یک سوره طولانی،نسبت به روزهای اول شروع آن می باشد.به طور طبیعی،در مدت زمانی که برنامه حفظ ادامه داشته،این تجربه به دست آمده است که در روزهای آغازین حفظ یک سوره، آمادگی ذهن در مقایسه با روزهای پایانی بیشتر است،بنابراین،لازم به یادآوری است،زمانی که مقداری از توانایی ذهن برای حفظ سوره های طولانی کاسته شد،می توان تنوعی در کار ایجاد کرد و بین قسمت هایی از یک سوره طولانی فاصله ای به وجود آورد و به حفظ یک سوره کوچک تر پرداخت. همچنان که در گذشته این تذکر داده شده و با عمل به آن،برنامه حفظ به آسانی و با جذابیت انجام شده است،باید این نکته در تلاوت و تکرار نیز،رعایت گردد و بین قسمت های معینی از سوره های طولانی یک یا چند سوره کوچکتر در برنامه تلاوت و تکرار قرار داده شود.

تلاوت سوره های حفظ شده

تلاوت و تکرار میزان تعیین شده،با توجه به نکته های یادآوری شده در مقالات گذشته،به ویژه مقاله چاپ شده در شماره ۶۳ ادامه یابد و در سوره های طولانی؛یعنی از سوره بقره تا آخر سوره توبه،موضوع تقسیم ایات سوره های یاد شده،به قسمت های۵۰ ایه ای و تلاوت هر یک از این قسمت ها در یک روز یا در صورت امکان،دو قسمت در یک روز،با ایجاد فاصله ای بین آنها مورد توجه بیشتر قرار بگیرد.به عبارت دیگر،هر روز،بهتر است یک یا دو قسمت ۵۰ ایه ای از سوره های طولانی و نیز تعدادی از ایات سوره های دیگر(مطابق حدود تقریبی تعیین شده در شماره های گذشته) تلاوت شود.

توجهی به روابط ایات

در شماره پیشین،به طور خلاصه،نکاتی در مورد داستان های قرآن و روش های به کار رفته در بیان آنها و استخدام روش داستان گفتن در آموزش انسان ها مطرح شد.

بررسی داستان های قرآن،روش طرح و موارد بیان متفاوت داستان ها در سوره های مختلف، مطالب علمی فراوانی را در مورد روش های آموزشی برای انسان ها به دست می دهد.در این سلسله مقالات،به بیان و تحلیل فشرده ای از این داستان ها خواهیم پرداخت.به عنوان نمونه،ابتدا به تحلیل داستان حضرت نوح(ع) که در شماره قبلی به آن اشاره شد،می پردازیم:

از نحوه طرح داستان و از توجه به موضوعات این سوره (سوره نوح) می توان به مباحث مهم توحیدی،روش های مبارزه با بت پرستی و آثار آن و حکمت عذاب های خداوند که با قالب داستان در این سوره مطرح شده است،پی برد.

اینک،برای تحلیل موضوع چند ایه اول سوره را مورد توجه قرار می دهیم:

بسم الله الرحمن الرحیم.إنا ارسلنا نوحاً الی قومه ان انذر قومک من قبل ان یأتیهم عذاب الیم. قال یا قوم انی لکم نذیر مبین.ان اعبدوا الله و اتقوه و اطیعون.یغفرلکم من ذنوبکم و یؤخّرکم الی اجل مسمّی ان اجل الله اذا جاء لایؤخّر لو کنتم تعلمون.قال ربّ انی دعوت قومی لیلاً و نهار

نکات مهم این قسمت از سوره را با توجه به ارتباط ایات در سوره های دیگر بررسی می کنیم:

۱.در ایه اول موضوع انذار قوم نوح از عذابی دردناک یادآوری شده و بر خلاف روش عمومی قرآن مجید در زمینه «تبشیر» و «انذار»،بیشتر به انذار توجه گردیده است،حال آن که اگر چه در روش آموزشی قرآن مجید،هم موضوع بشارت و هم انذار مورد توجه قرار گرفته و از هر دو موضوع در ایجاد تأثیرات مورد نظر استفاده شده،اما معمولاً موضوع بشارت بیشتر از انذار مورد توجه و بهره برداری قرار گرفته است،به عنوان نمونه:

الف) در ایات متعددی از قرآن موضوع بشارت مقدم بر انذار ذکر شده است:

مثل:

و ما ارسلناک الا مبشراً و نذیر .(سوره اسراء، ایه ۱۰۵)

یا ایها النبی انا ارسلناک شاهداً و مبشراً و نذیر .(سوره احزاب،ایه ۴۵)

انا ارسلناک بالحق بشیراً و نذیر .(سوره بقره،ایه ۱۱۹)

و ما نرسل المرسلین الا مبشرین و منذرین .(سوره کهف،ایه ۵۶)

ب)در مجموع قرآن،موضوع بهشت بیشتر از موضوع جهنم ذکر شده است.کلمه «جنت»؛به معنای بهشت۶۴ مرتبه و به صورت جمع «جنات» 57 مرتبه (در مجموع ۱۲۱مرتبه) به کار رفته است،در حالی که حکم «جهنم» 77 مرتبه و «جحیم» به معنای جهنم ۲۵ مرتبه،(در مجموع ۱۰۲ مرتبه)در قرآن یاد شده است.

ج) ایاتی که در قرآن،بهشت و نعمت های بهشتی را توصیف کرده،خیلی بیشتر از ایاتی است که در وصف جهنم و عذاب آن می باشد،به عنوان نمونه:

در سوره واقعه ۲۷ ایه در وصف بهشت و ۱۲ ایه در وصف جهنم،در سوره الرحمن ۱۵ ایه در مورد بهشت و ۲ ایه در مورد جهنم،در سوره دهر ۱۴ ایه مربوط به بهشت و ۱ ایه مربوط به جهنم،در سوره طور۱۰ ایه درباره بهشت و ۴ ایه درباره جهنم و در سوره یس ۴ ایه در مورد بهشت و ۲ ایه در مورد جهنم می باشد.

اگر در سوره های دیگر نیز داستان حضرت نوح(ع) را بررسی کنیم؛این ویژگی؛یعنی توجه بیشتر به موضوع انذار به چشم می خورد،مثل:

لقد ارسلنا نوحاً الی قومه فقال یا قوم اعبدوا اللّه ما لکم من اله غیره انی اخاف علیکم عذاب یوم عظیم .(سوره اعراف، ایه ۵۹)

همین سوره،در مورد حضرت هود(ع) می فرماید:

و الی عاد اخاهم هوداً قال یا قوم اعبدوا اللّه ما لکم من اله غیره أفلا تتّقون .(سوره اعراف،ایه ۶۵)

و در ایه دیگری از ماجرای حضرت صالح(ع) این گونه یاد می کند:

و الی ثمود اخاهم صالحاً قال یا قوم اعبدوا اللّه ما لکم من اله غیره قد جاءتکم بینة من ربکم… .(سوره اعراف،ایه ۷۳)

و در مورد حضرت شعیب نیز می فرماید:

و الی مدین اخاهم شعیباً قال یا قوم اعبدوا اللّه ما لکم من اله غیره قد جاءتکم بینة من ربّکم… . (سوره اعراف،ایه ۸۵)

ملاحظه می شود که در چهار ایه یاد شده،عبادت و یکتایی خدا موضوع مشترک میان آنها می باشد، اما در مورد حضرت نوح(ع)،بعد از موضوع توحید و عبادت الله، بی درنگ،از عذاب یاد شده است، حال آنکه در سه ایه دیگر،روش بیان مطالب با ایه اول متفاوت می باشد.

بنابراین،موضوع عذاب و انذار و تهدید،در روش حضرت نوح(ع) جایگاه ویژه ای دارد و بر آن تکیه بیشتری شده است،اما در مورد سایر پیامبران روش کار متفاوت است.

۲.در دو ایه اول سوره،۳ مرتبه کلمه «قوم» به کار رفته است:«قومه»،«قومک» و(«قوم»؛به جای قومی).از نحوه قرار گرفتن کلمه قوم در این دو ایه چنین برمی اید که روش دعوت حضرت نوح(ع) مثل همه پیامبران دیگر،با ملاطفت و مهربانی خاصی همراه بوده و او،در دعوت خود،کلمه «قوم من» را به کار می برده؛زیرا این روش ملاطفت آمیز،موضعگیری خصمانه و حالت مقابله آنها را از بین می برده و یا ضعیف می کرده است،همچنین این گونه سخن گفتن تأثیر بیشتری نسبت به روش«استدلالی صرف» دارد.

۳.در ایه ۴،نتیجه عبادت خدا و تقوای او واطاعت رسول را ـ که در ایه ۳ مطرح شده بود ـ آمرزش گناهان و به تأخیر انداختن آنها تا زمان تعیین شده اعلام کرده است و این،در اصل،استفاده از روحیه نفع طلبی انسانها در امر آموزش می باشد؛یعنی انسانها دائماً در فکر جلب منافع و دفع ضررها هستند و همین حالت روحی است که آنها را به سوی منافع خود سوق می دهد و می توان از آن،در جهات مختلف آموزشی بهره برد.

۴.در ایه ۵،حضرت نوح(ع) خطاب به خداوند می فرماید:پروردگارا،من قوم خود را،شب و روز، دعوت کردم.به طور طبیعی،مراد از دعوت در شب و روز این نیست که آنها را یک بار،در شب و یک بار،در روز دعوت کرده است،بلکه مراد از آن استمرار در دعوت است؛یعنی آن حضرت قوم خود را، به طور پیوسته و در هر فرصتی که پیش می آمد،دعوت می کرد.

آنچه از این مطلب برمی اید،آن است که آموزش انسانها با یک بار گفتن انجام نمی شود و لازمه تأثیرات مطلوب و مورد انتظار در انسانها،تداوم در آموزش و یادآوری پی در پی موضوعات مورد آموزش می باشد؛و علت اینکه در قرآن کریم بعضی از موضوعات ـ اعم از اصل موضوعات مورد آموزش و یا جهت و بیان خاصی از آنها ـ به طور مکرر ذکر شده است،همین می باشد.

به خواست خداوند،این بحث در شماره بعدی ادامه خواهد داشت.

پدید آورنده : الیاس کلانتری ، نشریه بشارت شماره ۶۴، صفحه ۶۲