۶۹-آیا موضوع سوزاندن مصاحف در زمان عثمان صحت دارد؟

سؤال:آیا موضوع سوزاندن مصاحف در زمان عثمان صحت دارد؟ مصاحف سوزانده شده یا نسخه هائی که بر روی چوب یا سنگ بوده نابود شدند؟ واکنش حضرت علی (ع) نسبت به سوزاندن مصاحف چه بوده است؟

پاسخ:در مورد موضوع جمع آوری قرآن نقل شده است که زمان حکومت عثمان اختلاف در قرائت های قرآن در بین مسلمین زیاد شد، و این موضوع بالخصوص در مناطقی که تازه اسلام آورده بودند مشکلاتی ایجاد می کرد.

فلذا عثمان تصمیم گرفت همه مسلمین را بر یک قرائت واحده که همان قرائت شناخته شده بین آن ها بود جمع کند و قرائت های دیگر را از بین ببرد. او قرآنی را که در نزد حفصه بود تحویل گرفت و دستور داد از روی آن چند نسخه بنویسند و همان نسخه ها بین مسلمین منتشر شود، و بقیه مصحف ها را سوزاند.

اصل کار عثمان مورد انتقاد مسلمین قرار نگرفت چون به قصد بر طرف کردن اختلاف قرائت ها و جلوگیری از نفوذ لهجه های مختلف در قرآن بود.اما انتقادی که به عثمان شد از جهت سوزاندن مصاحف بود که آن را نوعی بی احترامی به قرآن تلقّی کردند. چون از بین بردن مصحف ها امکان داشت از طریق دیگری مثل شستن در آب و دفن کردن در زیر خاک انجام گیرد.

اما این که نوشته اید واکنش حضرت علی علیه السلام نسبت به سوزاندن مصاحف چه بوده است؟! عرض می کنیم که از امیرالمؤمنین علی (ع) عکس العمل آشکاری در این زمینه نقل نشده است چون معلوم نیست که عثمان به آن حضرت در این زمینه مشورتی کرده باشد اما اگر تصوّر شود که اصل کار عثمان در این زمینه اهانتی به قرآن محسوب می شود، این تصوّر اشتباه است و نهایتاً کار عثمان در نحوه از بین بردن مصاحف مختلف مورد انتقاد عدّه ای از مسلمین قرار گرفته است.

در انتهای این بحث نظر مرحوم آیت الله سیّد ابوالقاسم خویی را در این زمینه  از کتاب "البیان فی تفسیر القرآن" نقل می کنیم:

«اما این که عثمان مسلمین را به یک قرائت واحد جمع کرد و آن هم قرائتی بود که بین مسلمین متعارف بود، و آن را به صورت متواتر از نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) دریافت کرده بودند و این که منع کرد از قرائت های دیگری که مبتنی بر احادیث نزول قرآن بر هفت حرف بود، همان ها که بطلان آن ها قبلاً توضیح داده شد، این عمل عثمان مورد انتقاد هیچ یک از مسلمین واقع نشد. به جهت این که این اختلاف در قرائت ها منجر می شد به اختلافات بین مسلمین و از هم پاشیدن صفوف آن ها و از بین رفتن وحدت آن ها و بلکه منتهی می شد به این که آن ها یکدیگر را تکفیر کنند.

در مباحث قبلی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایاتی نقل شده که در آن ها از اختلاف در قرآن نهی شده بود، اما انتقادی که از کار عثمان شده، سوزاندن بقیه مصاحف و دستور او به اهالی شهرها جهت سوزاندن مصاحف نزد آن ها بود و جماعتی از مسلمین در این جهت به عثمان اعتراض کرده اند و او را «حرّاق المصاحف» نامیدند» (البیان فی تفسیر القرآن ص ۲۷۷)

الیاس کلانتری

۹۴/۲/۳۰