۱۱۸- حکمت معراج پیامبر اسلام (ص) چه بود؟!

سؤال: معراج پیامبر اسلام (ص) به چه منظوری انجام گرفت و چرا خداوند او را به آسمان ها برد؟!

پاسخ: در دو سوره از قرآن مجید اشاره ای به یک سفر آسمانی برای پیامبر اکرم (ص) شده است و آن دو عبارتند از: سوره اسراء و سوره نجم. در عرف معارف دینی به این سفر «معراج» گفته می شود. مقدمه این سفر آسمانی در نزدیک زمین انجام گرفته و به آن «إسراء» گفته می شود. و بعد از این مرحله، «معراج» یعنی عروج به آسمان ها شروع شده است. و گاهی به این مرحله مقدماتی و مرحله بعدی که اصل سفر آسمانی است، مجموعاً معراج گفته می شود.

قسمت اول این سفر آسمانی از مسجدالحرام در مکه شروع شده و به مسجدالاقصی در بیت المقدس ختم شده است و در مرحله دوم وجود مبارک پیامبر اکرم (ص) از مسجد الاقصی حرکت کرده و از آسمان های اول، دوم، و … گذشته و به آسمان هفتم رسیده و سپس به عالم دنیا و شهر مکه مراجعت کرده است.

اصل موضوع این سفر شگفت انگیز و حکمت و علت آن در آیاتی از دو سوره مذکور به نحو اجمالی بیان شده است.

در سوره «إسراء» فقط در یک آیه، آن هم آیه اول به این موضوع اشاره شده و آن عبارت است از مرحله اول این سفر یعنی «إسراء» خداوند می فرماید:

«سُبْحَانَ ﭐلَّذِي أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلاًَ مِّنَ ﭐلْمَسْجِدِ ﭐلْحَرَامِ إِلَى ﭐلْمَسْجِدِ ﭐلْأَقْصَى ﭐلَّذِي بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ ءَايَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ ﭐلسَّمِيعُ ﭐلبَصِيرُ» (الاسراء/۱) یعنی منزه است آن که بنده خود را در یک شب از مسجد الحرام به مسجد الاقصی سیر داد، همان مسجدی که اطراف آن را مبارک گردانیدیم، تا بعضی از آیات خود را به او نشان دهیم، و همانا او [ خداوند] شنوای بینا است. در این آیه به علت و حکمت این سفر به نحو اجمالی اشاره ای شده و آن این که خداوند عالم پیامبرش را به این سفر آسمانی برده، تا بعضی از آیات خود را به او ارائه دهد.

در سوره نجم موضوع با تفصیل بیشتری ذکر شده است و بیان موضوع، از اول سوره یا حداقل از آیه پنجم شروع شده و تا آیه هجدهم ادامه یافته است. اگر کسی بگوید که همه موجودات عالم نشانه های خلقت و ربوبیت پروردگار عالمیان هستند و همین عالم دنیا مملوّ از آیات اوست، پس چه نیازی بود که رسول خدا (ص) به این سفر آسمانی برده شود، تا آیات پروردگار به او ارائه شود؟! در پاسخ این سؤال عرض می کنیم که خود خداوند در آیه ای از سوره نجم به طور ضمنی به این سؤال پاسخ داده است و آن اینکه فرمود:

«لَقَدْ رَأَىٰ مِنْ ءَايَاتِ رَبِّهِ ﭐلْکُبْرَىٰ» (النجم / ۱۸) یعنی او [ در این سفر ] آیات بزرگتر پروردگارش را مشاهده کرد. درست است که همه عالم پر از آیات پروردگار عالمیان است، اما در بعضی از عوالم آیاتی با عظمت بیشتر نسبت به عوالم دیگر وجود و ظهور دارد.

وجود مبارک رسول خدا (ص) در این سفر از عالم دنیا صعود فرموده و به عوالم فوق دنیا وارد شده او در این سفر با تعدادی از ملائکه مقرّب پروردگارش ملاقات و مصاحبت داشته و با پیامبران قبلی مجالست فرموده. او از کنار جهنم عبور کرده و آن را مشاهده فرموده و وارد آسمان هفتم و بهشت شده و موجودات بهشتی را دیده و با اهل بهشت هم صحبت شده است.

آیاتی را که آن بزرگوار در این سفر آسمانی مشاهده فرموده با عظمت تر از عالم دنیا بوده اند. و عالم دنیا ظرفیت لازم برای آن ها را نداشته است.

رسول خدا (ص) در این سفر آسمانی به درجاتی از تقرّب به خداوند رسیده که هیچ موجودی در تمام عالم به آن درجه نمی تواند برسد. آن بزرگوار به مقامی رسید که حضرت جبرئیل امین، پروردگار عالم و پیک وحی او ظرفیت و قدرت صعود به آن مقام را نداشت. در این مرحله از سفر و آن درجه از تقرّب رحمتی خاص از پروردگار عالم روح شریف او را احاطه کرد، و برکاتی عظیم از عنایات خداوند در وجودش جاری شد و آن مرتبه از رحمت خداوند، که بر وجود شریف آن حضرت نازل شده، انعکاسی برای انسان ها داشته است.

یعنی آن سفر آسمانی یک امر تشریفاتی و تفنّنی و یا شبیه به آن ها و برای لذت بردن شخص آن بزرگوار نبود، بلکه مقام «نبوت خاصه» ای که آن حضرت داشت مستلزم این سفر و دریافت رحمت و برکات خاص از ساحت مقدس ربوبیت و انتقال مرتبه ای از آن رحمت و برکات به انسان ها بود.

او در کلام و رفتار خود بهشتی را که وارد آن شده بود و نعمت های عظیم آن را مشاهده کرده بود، برای انسان ها توصیف می فرمود و انسان ها را برای رفتن به آن تشویق می کرد و از جهنم که جلوه ای از آن را از نزدیک مشاهده کرده بود، انسان ها را بر حذر می داشت. به طور کلی این سفر با عظمت آسمانی، ومشاهده آیات عظیم تر پروردگار عالمیان تأثیرات عظیم فوق تصوری در روح شریف آن بزرگوار به وجود آورد و انعکاسی از آن حالات که برای او به وجود آمد، نصیب انسان ها شده است.

در این نوشته به حادثه با عظمت معراج رسول خدا (ص) در حد پاسخ به سؤال مورد نظر اشاره ای شد و بحث بیشتر در این زمینه را به خواست خداوند، موکول می کنیم به مقاله ای در این زمینه! و توصیه می کنیم برای اطلاع اجمالی از این حادثه با عظمت خاص، به تفسیر شریف المیزان، تفسیر آیه اول سوره اسراء و بحث روایی مربوط به آن و تفسیر آیات سوره نجم مراجعه شود.

الیاس کلانتری

۹۴/۶/۱۰