کلام ایام – ۶۲، شب قدر نهر عظیمی از رحمت خداوند

شب قدر نهر عظیمی از رحمت خداوند99181220552522451591923817015237198255233244

بخش دوم

در آیات اول سوره دخان موضوع شب قدر با تفصیلی نسبت به آیات سوره قدر ذکر شده است. خداوند می فرماید:

«إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ–  فِيهَا يفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ–  أَمْرًا مِنْ عِنْدِنَا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ» (الدخان/ ۳-۵) در این آیات اشاره شده است به اینکه شب قدر شب مبارکی است، یعنی علاوه بر اصل موضوع شب قدر و نزول قرآن در آن، به نزول برکات خاصی از پروردگار عالم هم در آن اشاره شده است.

همچنین در مورد موضوع «امر خداوند» در سوره قدر فقط به اصل موضوع اشاره شده، اما در آیات سوره دخان آن را «امر حکیم» نامیده و اینکه در شب قدر همه امرهای حکیم تفصیل و تفریق می یابد.

دیگر اینکه در این آیات اشاره شده است به اینکه «امر» از نزد خداوند است. توضیح موضوعات در ادامه بحث خواهد آمد و جهت اثبات این مطلب که گفته شد در آیات سوره دخان تفصیلی نسبت به آیات سوره قدر وجود دارد، به این نکات اشاره شد.

از مجموع آیات سوره قدر بطور اجمال و از آیات سوره دخان بطور صریح بر می آید که شب قدر شب مبارکی است. این شب در سال تفاوت آشکار عظیمی نسبت به شب های دیگر دارد، بطوری که ارزش و آثار اعمال حسنه انسان در آن شب بیش از هزار ماه محسوب می شود.

اگر بخواهیم این ارزش و عظمت را به زبان عرفی متداول در عالم دنیا بیان کنیم و این ارزش و عظمت را که یک امر معنوی است به نحوی مجسّم کنیم تا به ذهن انسان نزدیکتر شود، مثل این خواهد بود که یک انسان در یک ماه هزار برابر ماه های دیگر درآمد پیدا کند، مثلاً اگر او یک کارمند است و هر ماه مقداری حقوق دریافت می کند، در یک ماه حقوق او هزار برابر شود. و یا اگر او یک کاسب است در یک ماه هزار برابر درآمد عادی ماه های دیگر را بدست آورد و یا در یک فرصتی و شرایط خاصی یک انسان بتواند خانه ای را به یک یا چند هزارم قیمت حقیقی آن خریداری کند و یا کالائی را به چند هزار برابر قیمت حقیقی آن از او خریداری کنند. مثل اینکه او چند جلد کتاب در اختیار دارد و قیمت هر یک از آن ها یک هزار تومان است و کسی هر جلد از آن ها را سی میلیون تومان از او خریداری کند. البته تحقّق این شرایط و شبیه به آن ها در عالم دنیا و در شرایط عادی متعارف زندگی امکان پذیر نیست؛ اما خداوند به لحاظ دارائی بی انتها و قدرت بی انتها و کرم بی انتهای خود، چنین شرایطی را بر انسان ها در حوزه ربوبیّت خود ایجاد کرده است و زیانکار حقیقی کسی است که دچار غفلتی شود و از این فرصت استثنائی فوق عادی بهره مند نشود.

مثال دیگری را ذکر می کنیم و آن اینکه در یک منطقه ای از زمین هزاران انسان سکونت دارند و معاش آن ها از طریق کشاورزی و زراعت تأمین می شود. و مدتی است در آن منطقه باران نباریده و مردم دچار کمبود آب شده اند. و ناچار هستند با آوردن آب از راه دور با ظروف متعارف مثل سطل ها و امثال آنها مزارع خود را آبیاری کنند و این کار یعنی آبیاری مزارع و گیاهانی که می کارند با سختی و مشقّت انجام می گیرد، در چنین شرایطی ناگهان باران پر حجمی ببارد. در آن صورت عده ای از کسانی که زمین های زراعی را آماده زراعت کرده بودند و بذرها را در آن زمین ها پاشیده بودند، بهره عظیمی خواهند برد و اما کسانی که زمین های زراعی خود را آماده زراعت نکرده بودند و بذری هم فراهم نکرده بودند، دچار محرومیت عظیمی خواهند شد.

در شب قدر بارانی از رحمت و برکات خداوند در فضای روح انسان ها نازل می شود، بطوریکه ارزش و فواید آن با معیارهای عادی و متعارف قابل ارزیابی و محاسبه و سنجش نیست.

بحث محوری در سوره قدر و آیات اول سوره دخان عظمت شب قدر و توصیف آن است؛ اما بطور ضمنی به عظمت قرآن مجید هم اشاره ای شده است و آن اینکه عظمت قرآن مجید در حدّی است که در شب ها و روزهای عادی ظرفیت مناسب برای نزول آن وجود ندارد و نزول آن احتیاج به زمینه مناسب خاصی داشت که آن ظرفیت فقط در شب قدر وجود دارد و در این صورت طبعاً در ورای ظواهر قرآن و معانی الفاظ آن، مرتبه ای برتر از علم و حکمت و تأثیرات خاص روحی و ایمانی و اخلاقی وجود دارد که رسیدن به آن مرتبه خارج از قدرت عادی بشری است. و فقط – بطوری که قبلاً ذکر شد – آن گروه معین از انسانها که با عنوان «مطهرون» در قرآن از آنها ذکری به میان آمده به آن مراتب متعالی از حقایق قرآن راه می یابند و جلوه هایی از آن مرتبه از علم به حقایق قرآن در سخنان و رفتارهای آنها برای دیگران آشکار می شود.

۴- «تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» در آن شب ملائکه و روح به عالم دنیا نازل می شوند. مراد از نزول ملائکه و روح در شب قدر، نزول اختصاصی شب قدر است. یعنی در آن شب ملائکه با قدرت و اختیارات اختصاصی جهت مأموریت معینی به عالم دنیا نازل می شوند. اولاً مراد از ملائکه در این سوره غیر از آن گروه از ملائکه می باشند که به طور متعارف در عالم دنیا استقرار دارند، مثل ملائکه کاتبان اعمال و ملائکه محافظان انسان ها و گروه هایی از ملائکه که زندگی عادی انسان ها را به طور مستمر تدبیر می کنند و اجرای فرمان های خداوند را در جریان زندگی عادی انسان ها به عهده دارند.

در روایتی از رسول اکرم ( صلّی الله علیه و آله و سلّم ) نقل شده است که ملائکه مورد نظر ساکنین سدرة المنتهی هستند و جبرئیل از آنها است.(۱)

«به اذن ربّهم» در این آیه اشاره ای دارد به اینکه ملائکه و روح در آن شب به اذن پروردگارشان نازل می شوند. مراد از «اذن» در این آیه و آیات دیگری که نوعی مشابهت با این آیه دارند، معنای عرفی آن نیست. مثل اینکه کسی بخواهد وارد اتاقی و خانه ای و یا امثال آنها بشود، از ساکنان و صاحبان آنها اجازه می گیرد، یا برای خروج از جایی یا اقدام به کاری؛ بلکه مراد از «اذن» در این آیه و امثال آن، قدرت بخشیدن به یک موجود از طرف خداوند برای انجام کاری است.

مثل اینکه خداوند می فرماید:

«وَالْبَلَدُ الطَّيبُ يخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ» (الأعراف/۵۸) یعنی زمین مستعد، گیاهش به اذن پروردگارش می روید. اینجا طبعاً اذن پروردگار به زمین به معنای عرفی نیست؛ بلکه مراد استعدادی است که خداوند برای رویاندن گیاهان به آن عطا کرده است.

کلام ایام - 141، شب قدر کنار ملائکه و روح
بخوانید

و در مورد معجزات حضرت عیسی بن مریم (علیهما السلام) می فرماید:

«وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيئَةِ الطَّيرِ بِإِذْنِي فَتَنْفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي» (المائدة/۱۱۰) مراد از ساختن چیزی بصورت پرنده از گل و دمیدن در آن و درآمدن آن بصورت یک پرنده زنده و شفا دادن امراض غیر قابل علاج در علم طب آن روز و زنده کردن مرده ها، این نیست که حضرت عیسی (علیه السلام) قدرتی بر این نوع کارها در وجود خود داشت و هر وقت خداوند اجازه می داد، آن قدرت را بکار می برد و مثلاً مرده را زنده می کرد؛ بلکه مراد این است که قدرت زنده کردن مرده را لحظاتی خداوند به حضرت عیسی عطا می کرد. چون زنده کردن مرده ها یک کار خدایی است و فقط خداوند چنین قدرتی را دارد.

و آیات دیگری در قرآن این مطلب، یعنی این معنی را برای کلمه «اذن» گفتیم، ثابت می کند. حاصل بحث اینکه: قدرت و اختیاراتی که ملائکه در شب قدر دارند و تأثیراتی که آنها در زندگی انسانها ایجاد می کنند، در آن شب از طرف خداوند به آنها عطا می شود. و این اقتدار در شب قدر، در اختیار ملائکه می باشد و آنها جهت اجرای امر پروردگار در زندگی انسانها در آن شب، اختیارات و قدرت های خاصی را از پروردگارشان دریافت می کنند.

در این آیه کلمه «امر» بدون قید ذکر شده و اشاره شده است به اینکه ملائکه برای اجرای هر امری نازل می شوند. اما در آیه سوره دخان کلمه «امر» با کلمه «حکیم» مقید شده است. بطوریکه فرمود:

«فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ» ظاهراً مراد این است که ملائکه در آن شب برای تقدیر اوامر پروردگار عالم در مورد انسانها نازل می شوند و قدرت این کار را در آن شب از خداوند دریافت می کنند و امور زندگی انسانها را از صورت اجمالی به صورت  تفصیلی و تعیین شده در می آورند، و سهم هر انسانی را از عطایای پروردگار برای آنها تقسیم می کنند و حوادث زندگی انسانها را از شب قدر تا شب قدر سال بعدی رقم می زنند. یعنی سرنوشت یکسال انسان در شب قدر تعیین می شود و وضعیت انسانها در شب قدر مثل اشتغال به عبادات و انجام کارهای خیر و ارتباط با خداوند و توبه و استغفار و تلاوت قرآن و دعا و درخواست از پروردگار در سرنوشت آنها و حوادثی که در یکسال برای آنها روی خواهد داد، مؤثر است.

انسانها می توانند با انجام اعمالی که گفته شد، بهره و نصیب خود را از رحمت پروردگارشان و برکات او، چندین هزار برابر شب های عادی بیشتر کنند و با دعاهای خود موجب دفع و رفع بلاها و گرفتاری های خود شوند، حتی بلاها و گرفتاری های تقدیر شده.

محل نزول ملائکه

در این آیه اصل نزول ملائکه و روح در شب قدر ذکر شده و اما به محل نزول آنها اشاره ای نشده ای است اما در احادیث ذوات مقدسه معصومین آمده است که ملائکه در شب قدر در زمان حیات پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم ) به حضور آن حضرت نازل می شدند و تقدیر امور انسانها را به آن حضرت عرضه می کردند و آن وجود مبارک، آن تقدیرات را امضا می کرد. و در زمان رحلت رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) ملائکه به حضور حجت پروردگار عالم نازل می شوند و تقدیرات زندگی انسانها توسط حجت هر زمانی امضا می شود و در زمان ما آنها به حضور ولی عصر، امام زمان (علیه السلام) نازل می شوند. در کتاب کافی از ابن عباس و از وجود مبارک امیرالمؤمنین نقل شده است که فرمود:

«إِنَّ لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي كُلِّ سَنَةٍ وَ إِنَّهُ يَنْزِلُ فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ أَمْرُ السَّنَةِ وَ إِنَّ لِذَلِكَ الْأَمْرِ وُلَاةً بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص فَقُلْتَ مَنْ هُمْ فَقَالَ أَنَا وَ أَحَدَ عَشَرَ مِنْ صُلْبِي أَئِمَّةٌ مُحَدَّثُونَ»(۲) یعنی شب قدر در هر سالی برقرار است و در آن شب امر آن سال نازل می شود و برای آن امر سرپرستانی هستند بعد از رسول خدا ( صلّی الله علیه و آله و سلّم ) ابن عباس گفت آنها چه کسانی هستند؟! امام (علیه السلام) فرمود: من و یازده نفر از فرزندان صلبی من که امامان محدّث هستند.  

لازم به ذکر است که موضوع عرضه اعمال انسانها به حجّت پروردگار و عرضه تقدیرات و امضاء آنها به معنای دنیوی و تشریفاتی متعارف نیست؛ بلکه قدرت روحی و ایمانی حجت پروردگار عالم تأثیراتی در اعمال انسانها و تقدیرات آنها ایجاد می کند. یعنی قدرتی که خداوند به حجت های خود عطا کرده است، عامل تغییرات و تحولاتی در زندگی و سرنوشت انسانها می باشد. همچنانکه به عنوان مثال قدرت و خواصی که خداوند به خورشید عطا کرده است، عامل حیات و رشد نباتات و جانداران و انسانها می شود.

شبیه این وضعیت در عالم معنی هم برقرار است، یعنی قدرتی که حجت خداوند از ارتباط با خداوند به دست می آورد، عامل رشد و تقویت و تکمیل اعمال صادر شده از انسانها و در نتیجه عامل تغییر تقدیرات مربوط به آنها می شود و این لطفی است از طرف پروردگار عالم به انسانها.

۵-  «سَلَامٌ هِي حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْر» اوصاف شب قدر تا زمان طلوع فجر همان شب، استمرار دارد یعنی آن شب عاری از آفات برای کسانی است که در مسیر جریان رحمت خاصه پروردگار قرار بگیرند. بطوریکه از برخی احادیث استفاده می شود فعالیت شیاطین در شب های قدر محدود می شود و آنها در نوعی محبوسیّت قرار می گیرند و انسانها در آن شب ها به راحتی می توانند با پروردگارشان ارتباط برقرار کنند. البته فضائل شب قدر و برکات آن برای کسانی قابل بهره برداری خواهد بود که خود را در معرض جریان رحمت خاصّه پروردگار در آن شب قرار دهند. مثلاً با بیداری و اشتغال به عبادات و انجام کارهای خیر مثل کمک به نیازمندان و تلاوت قرآن و امثال آنها.

نکات بسیار دقیق تفسیری دیگری در آیات این سوره و سوره دخان وجود دارد ولی به جهت اینکه این مقاله مورد استفاده در فرصت شب های قدر قرار بگیرد، باز به بحث اجمالی در تفسیر آن اکتفا شد. امید است در فرصت مناسب دیگری آن نکات هم مورد بحث قرار بگیرد. و بطور کلّی در مقاله مربوط به حادثه شهادت امیرالمؤمنین علی ( علیه السلام ) به بحث دیگری در مورد این سوره خواهیم پرداخت.  ان شاء الله تعالی.

 

الیاس کلانتری

پاورقی ها:

  1. تفسیر المیزان، بحث روائی مربوط به آیات ۵-۳ سوره قدر به نقل از تفسیر مجمع البیان
  2. اصول کافی، انتشارات علمیه اسلامیه، ج۲، ص۴۸۱
برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن