کلام ایام – ۱۳۷، ماه رمضان ماه برکات بی پایان

بخش ششم

کلیات

*چه کسانی اهل سعادت و یا اهل شقاوت هستند؟!

*سعادت انسان در چه صورتی بطور کامل تحقّق پیدا می کند؟!

*در فضای قیامت نوعی زندگی برقرار خواهد بود و انسان ها در آن احتیاج به لوازم زندگی از جمله غذا و آب خواهند داشت.

*محرومیت های انسان در زندگی دنیوی و خودداری از اسراف، و انفاق به نیازمندان، موجب ذخیره شدن لوازم زندگی برای قیامت و بعد از آن خواهد بود.

*اعمال انسان را ملائکه محافظ او در عالم دنیا دریافت می کنند و به «قرارگاه ملکوتی» او منتقل می کنند.

*فقیر و مسکین به چه کسی گفته می شود و آن دو چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟!

*صدقه هم، به انفاقات واجب یعنی زکات به معنای عرفی گفته می شود، و هم به انفاقات مستحبی.

*در برقراری نظام جامعه فقراء و مساکین هم، حقی و سهمی دارند و اگر آن ها نبودند اختلالی در وضع جامعه پیدا می شد.

**********

۷- «فَإِنَّ الشَّقِيَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِي هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِيمِ» یعنی پس براستی شقی کسی است که در این ماه عظیم از غفران خدا محروم شود! شقاوت مقابل سعادت است و سعادت یعنی رسیدن به خیری که سبب کمال و لذت است و در مورد انسان رسیدن به مقصد مطلوبی است که انسان بخاطر آن آفریده شده و آن عبارت است از ورود به بهشت و زندگی در آنجا و رسیدن به آسایش و لذت های بی پایان، و شقاوت بر عکس آن است و به معنی محرومیت و بدبختی و سقوط از پرتگاه های کنار جاده زندگی و ورود در جهنم است. شقاوت به درد و رنج و افتادن در سختی های شدید هم گفته می شود. در این بخش از خطبه شریف، وجود مبارک رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) کسی را که از غفران خداوند محروم شده «شقی» تلقی می کند. یعنی در این ماه عظیم که امواج رحمت خدا پی در پی و بطور مکرر به فضای زندگی انسان ها جریان می یابد، انسان سعادتمند کسی است که از این رحمت بی انتها بهره مند شود و مشمول غفران خدا قرار بگیرد و استعداد ورود به فضای زندگی بهشتی را کسب کند و اگر او موفق به رسیدن به این مقصود نشود، یک انسان شقی و محروم از رحمت خدا خواهد بود.

انسان در ماه رمضان در کنار نهر عظیمی قرار گرفته است و این جریان عظیم تا زمان معینی برقرار است و در این زمان معین انسان می تواند بدن و لباس های خود را در این نهر بشوید و از این آب فراوان بهره برداری و ذخیره سازی کند و بخشی از آن را به فضای زندگی و یا باغ و مزرعه خود جاری سازد. و اما کسی که این فرصت را از دست بدهد، دچار محرومیت عظیمی خواهد شد.

۸- «وَاذکُروا بِجوعِکُم وعَطَشِکُم فیهِ جوعَ یَومِ القِیامَةِ وعَطَشَهُ» یعنی از جهت گرسنگی و تشنگی در این ماه، از گرسنگی و تشنگی روز قیامت یاد کنید. در این عبارت از کلام شریف، آن بزرگوار اشاره به سختی ها و شدت های روز قیامت و لزوم ذخیره سازی انسان در عالم دنیا برای آن روز عظیم و آن حادثه بزرگ را متذکر شده است. روزی که انسان ها اقامت طولانی در آن خواهند داشت و اگر اهل بهشت باشند بعد از سپری شدن زمانی طولانی و تحمل سختی ها و مشقت ها و در نتیجه از بین رفتن آثار گناهان و پاک شدن روح، وارد بهشت خواهند شد.

در آیات قرآن اوصاف عجیبی برای آن روز عظیم ذکر شده است، از جمله مدت و مقدار آن است که درباره آن می فرماید:

«تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيهِ فِي يوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ» (المعارج/۴) یعنی ملائکه و روح در روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است بسوی او عروج می کنند! مراد از آن روز، زمان قیامت کبری است. که در مقایسه با زمان متعارف در دنیا طول آن روز این مقدار خواهد بود. البته همه اهل بهشت این زمان بسیار طولانی را در عرصه قیامت مکث نمی کنند و عده ای از آن ها بجهت ایمان قوی و اعمال صالح زیاد و فشارها و سختی هائی که در دنیا تحمل کرده اند، زمان کمتری در عرصه قیامت خواهد ماند و مکث آن ها کوتاه تر خواهد بود. و گروهی از اهل بهشت با سرعت بسیار زیاد و در زمانی بسیار کوتاه از فضای قیامت عبور خواهند کرد و وارد بهشت اخروی و ابدی خواهند شد.

اما در هر صورت انسان ها در فضای روز قیامت احتیاج به غذا و آب خواهند داشت، چون آنجا هم نوعی زندگی برای انسان برقرار است، و در آن زندگی هم، انسان احتیاجاتی خواهد داشت از جمله احتیاج به غذا و آب! و تشنگی و گرسنگی در اثر روزه گرفتن، حتی محرومیت های انسان در زندگی دنیوی از ناحیه فقر و مریضی و امثال آن ها و همچنین صرفه جوئی در مصرف لوازم زندگی و خودداری از اسراف و انفاق مال به نیازمندان، موجب ذخیره شدن اشیاء مورد نیاز انسان، برای زندگی در عرصه های قیامت و بعد از آن خواهد بود!!!

یعنی انسان لوازم زندگی اخروی را که به یک معنی از لحظه رحلت او شروع می شود، لازم است از زندگی دنیا و ایام حیات دنیوی کسب کند و قبل از خود به عالم بعدی بفرستد که محل استقرار و زندگی دائمی او خواهد بود.

لازم به ذکر است که اعمال انسان ها را ملائکه محافظ او و بطور کلی گروهی از ملائکه در عالم دنیا دریافت می کنند و آن ها را به «قرار گاه ملکوتی»^(۱) او منتقل می کنند و حفاظت از آن ها یعنی دارائی های انسان را بعهده دارند.

ماه رمضان و تک تک شب ها و روزها و ساعات آن بهترین فرصت برای بدست آوردن و ذخیره سازی لوازم زندگی در روز عظیم قیامت و بعد از آن می باشد و کسی که از این فرصت مبارک بهره مند نشود دچار خسران عظیمی خواهد شد، بطوریکه براحتی و یا در هیچ صورتی قابل جبران نخواهد بود!!!

اما بحث در «روز قیامت» و موضوع معرفی آن بحث گسترده و عظیمی است که فعلاً مجال ورود در آن وجود ندارد – در حدی که متناسب با عظمت خاص آن باشد – لذا بحث در این موضوع را به فرصت دیگری موکول می کنیم.

۹-«وَ تَصَدَّقُوا عَلَی فُقَرَائِکُمْ وَ مَسَاکِینِکُمْ» یعنی صدقه بدهید به فقراء و مساکین خود. صدقه به چیزی گفته می شود که انسان از مال و دارائی خود به دیگران می دهد، و در آن جلب رضایت پروردگار و اجرای فرمان او موردنظر است صدقه هم به انفاقات واجب یعنی زکات به معنای عرفی گفته می شود و هم به انفاقات مستحبی در معنای این کلمه صداقت هم ملحوظ است.

فقیر به کسی گفته می شود که دارائی و درآمد او از مخارجش کمتر باشد و همه نیازهای زندگی او تأمین نباشد. مسکین هم به کسی گفته می شود که کاملاً نیازمند است و چیزی از لوازم زندگی را در اختیار ندارد یعنی فقیری که کاملاً نیازمند است. گاهی هم فقیر و مسکین به یک معنی بکار می روند. البته صورت صحیح آن به کار بردن این دو کلمه در جای حقیقی خودشان است، بالخصوص وقتی که این دو کلمه کنار هم در یک کلام بکار بروند.

 در این عبارت وجود مبارک رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مؤمنان را به صدقه و انفاق مال به نیازمندان تشویق فرموده و ارزش و آثار مبارک این عمل پسندیده را متذکر شده است. صدقه دادن در همه زمان ها و فرصت های زندگی باید در بین انسان ها جریان یابد بطوریکه خداوند در آیات زیادی از قرآن مجید انسان ها را به این عمل بسیار ممدوح توصیه کرده از جمله می فرماید:

«الَّذِينَ ينْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيهِمْ وَلَا هُمْ يحْزَنُونَ» (البقرة/۲۷۴) یعنی کسانیکه اموال خود را شب و روز و بطور سرّی و آشکار انفاق می کنند، پاداش آن ها نزد پروردگارشان خواهد بود و برای آن ها خوفی نخواهد بود و آن ها اندوهگین نخواهند شد. در منابع تفسیری ذکر شده است که این آیه کریمه در شأن وجود مبارک امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نازل شده است، وقتی آن حضرت چند درهم در اختیار داشت و آن ها را در شب و روز و بطور سری و پنهانی و در یک مورد بطور آشکار به نیازمندان انفاق کرد.

 لازم به ذکر است که صدقه دادن بطور سری ممدوح است و به آن سفارش شده و روش دائمی آن حضرت انفاق بصورت سرّی بود، اما گاهی جهت تشویق دیگران و متذکر شدن موضوع به آن ها لازم است بطور آشکار هم انجام بگیرد. از این رفتار کریمانه امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بر می آید که صدقه دادن یک رفتار مستمر همیشگی انسان باید باشد چون انسان ها هم در شب نیاز به کمک دارند و هم روز، و حتی وقتی انسان مال اندکی دارد، باز هم نباید عمل ضروری صدقه دادن را ترک کند، بلکه می تواند از این طریق الطاف خداوند را بسوی خود جاری کند و نیازهای خودش هم برطرف شود.

قابل توجه است که در عبارت مورد بحث فرمود، فقراء خودتان! و مساکین خودتان! یعنی فقراء و مساکین هم عضوی از اعضاء جامعه شما هستند و با شما بیگانه نیستند و حقوقی در جامعه شما دارند. یعنی لازم است افراد جامعه بالخصوص افراد مرفه در نظر بگیرند که برقراری نظام جامعه که موجب شده آن ها درآمدی پیدا کنند، و گاهی این درآمد هم بیشتر از هزینه های زندگی آن ها است! پس در برقراری این نظام در یک جامعه همه افراد آن جامعه از جمله فقراء و مساکین هم حقی و سهمی دارند و اگر آن ها نبودند، اختلالی در وضع جامعه پیدا می شد و در آن صورت جریان درآمدها و کسب و کار هم دچار اختلال می شد. پس باید افراد جامعه، نیازمندان را از خودشان بحساب آورند، و در تأمین نیازهای آن ها سهیم باشند.

۱۰-«وَ وَقِّرُوا كِبَارَكُمْ، وَارْحَمُوا صِغَارَكُمْ، وَصِلُوا أَرْحَامَكُمْ» یعنی سالمندان خود را تکریم کنید و خردسالان خود را مورد محبت و عواطف خود قرار دهید و با بستگان خود ارتباط قوم و خویشی برقرار کنید ]یعنی صله ارحام کنید[ در ردیف کارهای ممدوح و اعمال حسنه در این عبارت به تکریم و احترام بزرگسالان و محبت و توجه عاطفی به خردسالان و صله ارحام سفارش شده است. یعنی برقراری نظام اخلاقی مطلوب در جامعه و رسیدن انسان به آرامش و لذت های روحی و نیازهای افراد سالمند و کودکان در درجه اول و تمام افراد جامعه در درجه دیگر احتیاج به برقراری روابط مطلوب اخلاقی و عاطفی دارند این افراد سالمند هستند که نظام جامعه قبلاً بوسیله آن ها برقرار شده بود و آن ها سهمی در انتشار فضائل اخلاقی و انتقال فرهنگ مطلوب جامعه به نسل های بعدی داشتند.

همچنین کودکان نیاز به محبت ها و توجهات بزرگترها دارند و اعضاء فعال جامعه در زمان های بعدی را تشکیل خواهند داد و آن ها به محبت و توجه و تربیت و آموزش ها نیازمند هستند. و اینکه اقوام و بستگان انسان هم حقوقی بر یکدیگر دارند و نیازمند توجه و محبت یکدیگر هستند.

وقتی در ماه رمضان اعمال حسنه و عبادات پروردگار دارای اجر و پاداش بسیار عظیم و ده ها و صدها و هزاران برابر زمان های دیگر خواهد بود، پس باید از فرصت های این ماه مبارک برای تقرّب بسوی خداوند و بدست آوردن پاداش های او بهره برداری کرد. و رفتارهائی که در اجزاء این خطبه پر برکت ذکر شده از جمله اعمال صالح و پرفضیلت ترین آن ها هستند. و چقدر این رفتارها امروزه در فضای زندگی انسان ها مورد نیاز هستند. زمانی که انسان ها نسبت به یکدیگر این قدر بیگانه شده اند و محبت ها و انسان دوستی ها جای خود را به احساس بیگانگی و خشونت ها داده است.

الیاس کلانتری

۱۳۹۶/۳/۱۳

پاورقی ها:

۱-ما فضائی را که در عالم فوق دنیا به انسان ها عطا می شود و ابتدا اعمال و دارائی های انسان به آنجا منتقل می شود و بعداً خود انسان در حادثه رحلت به آنجا وارد خواهد شد، «قرارگاه ملکوتی انسان» می نامیم و بخواست خداوند در این زمینه مقالاتی نوشته خواهد شد.