۱۴- آموزش های آسمانی، تفسیر سوره حمد

در درس قبلی بحث منتهی شد به این موضوع که دارائی های انسان گاهی به نعمت ها تبدیل می شو ند و گاهی به نقمت و بلا و عامل گرفتاری! و بطورکلی نعمت عبارت است از چیزی که بهره مندی انسان از آن استمرار پیدا کند، و اگر انسان از بعضی دارائی ها و امکانات زندگی مدتی بهره برداری کند و اما بعد از مدتی آن دارائی از بین برود و یا تبدیل به عامل گرفتاری و درد و رنج بشود، در آن صورت آن دارائی، در حقیقت نعمت نخواهد بود.

با این توضیح ابهام ظاهری مورد نظر بر طرف می شود. توضیح اینکه قبلاً اشکالی در ارتباط به آیه آخر سوره حمد مطرح شد و آن عبارت بود از اینکه: آیا فقط عده ای از انسان ها مشمول نعمت های خداوند قرار می گیرند، یا همه آن ها !! و موضوع بصورت تفصیلی با ذکر چند مثال مورد بحث قرار گرفت. حال در ادامه بحث و در جهت تکمیل آن ـ با توجه به آنچه در بخش های قبلی گفته شد ـ عرض می کنیم:

پروردگار عالمیان نعمتی به انسان ها عطا کرده است که با شناختن آن و بهره برداری از آن، همه دارائی های انسان ها به نعمت ها تبدیل می شوند! و انسان ها بطور دائم از آن نعمت ها بهره برداری می کنند!یعنی بهره برداری از آن ها محدود به زندگی دنیوی نمی شود و  بلکه در زندگی اخروی هم جریان می یابد! اما در صورت عدم آشنائی با آن و عدم بهره برداری از آن و بی اعتنائی به آن و کنار گذاشتن آن، دارائی ها به نقمت ها و بلاها تبدیل خواهدشد. و حتی خود آن نعمت عظیم و بدون شبیه و نظیر هم در آن صورت عامل گرفتاریها و بلاها خواهد شد. و آن نعمت عظیم عبارت است از «دین آسمانی و معارف و احکام آن»! توضیح اینکه معارف دین آسمانی متضمن نظامی است برای زندگی که با علم و قدرت خداوند تنظیم و برقرارمی شود.

در این نظام آسمانی زندگی، همه دارائی ها و امکانات و قدرت های جسمی و روحی انسان ها در جایگاه حقیقی خود قرار می گیرند و با همدیگر ارتباط می یابند و با نوعی مدیریت فوق بشری به کار بسته می شوند و حاصل این انسجام و ارتباط تشکل ارکان یک بنای عظیم با شکوهی است که انسان در فضای آن زندگی توأم با آرامش و آسایش و رفاه بدست خواهد آورد و در مسیر منتهی به زندگی شکوهمند اخروی حرکت خواهد کرد.

در نظامی که دین آسمانی آن را برقرار می کند چشم و گوش و قلب انسان با ادراک ارزش ها و زیبائی های اشیاء دنیوی او را به عالمی که اشیاء و پدیده های آن هزاران بار زیباتر و مطلوب تر و ارزشمندتر و لذت بخش تر از نفیس ترین و زیبا ترین اشیاء دنیوی است، سوق می دهند، یعنی اعضاء بدن انسان و قوای ارزشمند روحی او در مسیر هدایت الهیه عامل تحقق آن هدایت قرار می گیرند.خداوند در کتاب کریمش می فرماید:

« وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ كُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقًا قَالُوا هَذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا وَلَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ وَهُمْ فِيهَا خَالِدُونَ»(البقرة/۲۵) یعنی: بشارت بده کسانی را که ایمان آوردند و اعمال شایسته انجام دادند به اینکه برای آن ها خواهد بود باغ های بهشتی که نهرها در آن باغ ها جریان دارد و هر وقت از ثمری رزقی به آن ها عطا شود، خواهند گفت،این همان است که قبلاً هم از آن بهره مند شدیم و مشابه آن نعمت ها به آن ها آورده خواهد شد و برای آن ها در بهشت همسران پاکیزه ای خواهد بود، و آنها در آنجا جاودانه خواهند بود.

در این آیه کریمه و آیات نظیر و مشابه آن، علاوه بر تذکر نعمت های عظیم بهشتی و اینکه آن ها مشابهتی با نعمت ها و پدیده های دنیوی خواهند داشت به یک حقیقت لطیفی هم  اشاره شده است و آن اینکه اعمال انسانها و حالات روحی آنها به آن نعمت های عظیم و آن رزق کریم تبدیل خواهد شد. نکته دیگر اینکه انسان ها بطور عادی تا وقتی در دنیا قرار دارند،قدرت درک عظمت بهشت و پدیده ها و اشیاء آن را ندارند و خداوند جهت تقریب مطالب به ذهن آن ها، آن حقایق را به اشیائی در دنیا تشبیه فرموده است. و این موضوع در مورد جهنم  و عذابهای آن هم ـ پناه می بریم از آن به عفو و غفران خداوند ـ صدق می کند.

 و نکته دیگر اینکه در توصیف همسران بهشتی فرمود:«ازواج مطهرة»این تعبیر، هم حاکی از طهارت از عیوب و آلودگی های جسمی می شود و هم عیوب و آلودگی های روحی و آخلاقی. یعنی انسان ها در بهشت در نهایت پاکی و طهارت و زیبائی جسمی و روحی خواهند بود. اوصاف و کمالات بیشتری از همسران بهشتی در احادیث ذوات مقدسه معصومین (علیهم السلام )ذکر شده است^(۱) تفاوت روش زندگی تعیین شده از طرف خداوند، با آنچه که از علم آمیخته به جهل انسان ها نشأت گرفته است،به اندازه تفاوت خداوند و صفات و افعال او ، با علم و قدرت و صفات و افعال انسان ها است! و این تفاوت فوق حد بررسی و ارزیابی است.

در نظام زندگی مبتنی بر دین آسمانی علاوه بر دارائی ها، حتی کمبودها و مصیبت ها هم به نعمت ها تبدیل می شوند، چون در اثر کمبودها انسان ها بیشتر به پروردگارشان متکی می شوند و از او در خواست می کنند و ارتباطشان با خداوند قویتر و نزدیکتر می شود و این خود نعمتی است که با هیچ ترازوئی ارزش آن قابل اندازه گیری نیست، یعنی ارزش آن بالاتر از حد ارزیابی و محاسبه است! منظور ارتباط با خداوند و دعا و درخواست از او است!

 از امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ روایتی نقل شده است که می شود گفت تأییدی بر این مطلب می باشد. آن حضرت فرمود:« ما مِن بَلِيّةٍ إلّا وللّهِ فيها نِعمَةٌ تُحيطُ بِها »^(۲) یعنی هیچ بلائی [و گرفتاری] نیست جز اینکه نعمتی از خداوند آن را احاطه کرده است.البته وقتی بلا به نعمت تبدیل می شود که سبب اتصال و ارتباط با خداوند و دعا و درخواست از او شود، در نتیجه به تقرب بیشتر به خداوند منتهی گردد. خلاصه اینکه نعمتی بنام « دین آسمانی» عامل تبدیل اصل حیات انسان و قوای جسمی و روحی او و همچنین همه دارائی ها و امکانات او به نعمت ها می شود،یعنی از طریق آشنا شدن،با آن نعمت عظیم خداوند و به کار بردن ،معارف آن و عمل به احکام آن انسان در مسیر زندگی حقیقی قرار می گیرد و شکوه و جلال آن زندگی تمامی توجهات و قوای وجودی او را بطرف خود معطوف می کند و در آن صورت اصل زندگی و لوازم آن و حوادث آن حتی حوادثی که موجب نقصان ها و زیان ها و کمبودها به معنای عرفی می شود، برای انسان سرور آور و لذت بخش خواهد بود. و هیچ عاملی نخواهد توانست در آن نظام زندگی انسان ها را به خوف و وحشت و حزن و اندوه شکننده مبتلا کند.

انسان هائی که خداوند به آن ها نعمت داده است!

بعد از این توضیحات بر می گردیم به اصل مطلب و آن اینکه عده ای از انسان ها به دلالت آیه کریمه مورد بحث، مشمول إنعام خداوند قرار دارند، و آن عده طبق مدلول آیه ای از قرآن که مورد استناد قرار گرفت یعنی آیه کریمه: «وَمَنْ يطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيهِمْ مِنَ النَّبِيينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا»(النساء/۶۹)پیامبران و صدیقین و شهدا و صالحین هستند! و گروه پنجم که مؤمنین مطیع الله و رسول او هستند با آن چهار گروه ممتاز در بهشت همراه خواهند بود و با هم رفاقت خواهند داشت. البته لازمه همراهی و رفاقت مؤمنین مورد بحث با آن چهار گروه ممتاز و متعالی، موقعیت و رفتارهای دنیوی آن ها خواهد بود. یعنی اگر این گروه از مؤمنان در عالم دنیا با آن انسان های متعالی در ارتباط باشند و با زندگی و علوم و رفتارهای آنها آشنا شوند، و از این  ارتباط و آشنائی تاثیراتی در آنها بوجود آید در عالم آخرت و در بهشت  با آن ها همراه خواهند بود

علت اختصاص  اِنعام خداوند به انسان ها

با توجه به تعریفی که از کلمه «نعمت» به عمل آمد، لازم است که روشن شود که چرا آن عده مذکور در آیه کریمه مشمول إنعام خداوند قرار گرفته اند و تفاوت آنها با انسان های دیگر چیست؟! در جواب می توانیم بگوئیم موقعیت آنها در ارتباط با «دین آسمانی» موقعیتی خاص و متفاوت با سایر انسان ها است. آن ها تمامی قوای وجودی و امکانات زندگی خود را در راه بر قراری دین خدا و عمل به معارف و احکام آن و معرفی آن ها به سایر انسان ها به کار می گیرند تا جائی که خطر درگیری با مخالفان و حتی کشته شدن در این  راه آن ها را از جهاد مقدس در امر ترویج دین خدا و تقویت آن باز نمی دارد. ترویج معارف دین خدا و تقویت آن و اقدام به بر طرف کردن مشکلات زندگی انسان ها و نجات آن ها از گرفتاری ها و مشقت ها و کمک به آن ها با معارف آن، اصل زندگی آنها را تشکیل می دهد.

دین داری حقیقی و در مقام عمل

انسان ها در برابر دین خدا به سه گروه اصلی تقسیم می شوند، گروه اول کسانی هستند که به آن ایمان می آورند و ایمان آنها حقیقی و کامل است و  آن ها به معارف و اخلاق و احکام آن دین بطورکامل عمل می کنند.گروه دوم کسانی هستند که برحسب ظاهر خود را پای بند به دین خدا معرفی می کنند و یا تصور می کنند که دین دار هستند، اما در مقام عمل پیرو دین خدا نمی باشند. گروه سوممخالفان دین خدا و دشمنان آن هستند! و در این مقاله وارد بحثی در مورد آن ها نمی شویم.

طبعاً دین داری حقیقی و کامل فقط در مورد گروه اول صدق می کند. و اخلاق و رفتار گروه  دوم را نباید به حساب دین خدا گذاشت. عمل به معارف و احکام دین خدا هم مراتبی دارد و انسان ها پای بند به دین حتی دین داران حقیقی هم در عمل به آن در ، درجاتی متفاوت قرار دارند.

در رأس دین داران حقیقی، پیامبران خدا ـ علیهم السلام ـ قرار دارند و در این جهت امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ در ردیف پیامبران هستند و می شود آنها را جداگانه در وصف دیگری در نظر گرفت و یا با پیامبران در یک درجه محسوب کرد.

درجهت عمل به دین خدا می شود دین داران حقیقی را با مدعیان دین داری و یا کسانی که دچار توهم در امر دین داری شده اند، از هم تفکیک کرد.

الیاس کلانتری

۱۳۹۶/۵/۱۴

پاورقی ها:

۱ـ علاقمندان به تفصییل می توانند به تفسیرآیات سوره هائی از قرآن مجید، از جمله سوره های ، الرحمن، الواقعه،یس، الدخان، النباء، و امثال آنها مراجعه کنند.

۲ـ تحف العقول، حرّانی، بخش سخنان امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ