۲۳۹ – اخبار حادثه عاشورا چگونه به دست ما رسیده است؟

• حادثه ای که در روز عاشورا در صحرای کربلا اتفاق افتاده چگونه به دست ما رسیده؟

• آیا در آنجا کسانی به عنوان کاتب بودند و می نوشتند! یا از زبان بازماندگان کسانی نوشتند؟ یا حضرت زینب (س) وقتی آن حوادث را بازگو می کردند، کسانی یادداشت می کردند؟

• اولین مقتل را چه کسی نوشته؟

• آیا اتفاقات حادثه عاشورا و رجزها همانی است که در تعزیه ها خوانده می شود؟

جاذبه خاص حادثه عاشورا عامل توجه عمیق و گسترده به اخبار آن در بین مردم شده است.

حکام بنی امیه و بنی عباس در طول چند قرن حکومت خود غالباً مانع انتشار اخبار حادثه عاشورا می شدند.

بعضی از مقتل نویسان در زمان حادثه عاشورا حیات داشتند.

اولین مقتل حضرت سیدالشهداء (علیه السلام).

علل اصلی تحریفات حادثه عاشورا.

اخبار جعلی و غیر معتبر در مورد حادثه عاشورا بیشتر از اخبار حقیقی است.

اخبار حادثه عاشورا از زمان وقوع آن تا زمان ما بطور مستمر مورد توجه زیادی قرار گرفته است! و این بجهت جاذبه خاص آن حادثه عظیم است و الا دستگاههای خلافت که قرنها بر جامعه اسلامی حاکم بودند، غالباً از انتشار اخبار آن جلوگیری می کردند. اما در هر صورت اخبار آن حادثه عظیم در عالم اسلام و بخش عظیمی از جهان منتشر شد.

در بررسی و تحقیق این موضوع و چگونگی انتشار اخبار آن حادثه روشن می شود که نوشتن اخبار مربوط به آن و باصطلاح کتاب «مقتل» در مورد آن حادثه اندکی بعد از وقوع و عمدتاً از قرن دوم شروع شده و تا زمان ما ادامه پیدا کرده است . بعضی از مقتل نویسان حتی در زمان وقوع حادثه عاشورا حیات داشته اند، بطوریکه بنا بر نقل شیخ صدوق «اَصبَغ بن نُباته» در زمان حادثه عاشورا زنده بوده و قدیمی ترین مقتل هم به او نسبت داده شده است.از اولین کتابهای مقتل کتاب قاسم بن اصبغ است یعنی فرزند اصبغ بن نباته و بعضی احتمال داده اند که مقتل متعلق به او باشد که بنام پدرش مشهور شده و یااینکه هر کدام از آن دو یعنی پدر و فرزند مقتلی نوشته اند^(۱)

اولین مقتل حضرت سید الشهداء (ع)

بخشی از حوادث عاشورا بطور پراکنده از وجود مبارک حضرت امام سیدالساجدین (ع) و بعضی دیگر از حضرت زینب کبری – سلام الله علیها – نقل شده است که هر دو بزرگوار در حادثه عاشورا حضور داشته اند، این قبیل اخبار کوتاه و پراکنده در عرف مورخین مقتل نامیده نمی شود، اما می شود دو تا روایت مفصل را که مشتمل بر حوادث قیام مقدس حسینی (ع) هستند و از امام باقر و امام صادق – علیهما السلام – نقل شده اند، اولین مقتل به حساب آورد!از قدیمی ترین و مشهورترین کتاب های مقتل، کتاب «مقتل الحسین» علیه السلام تألیف ابومِخنَف لوط بن یحیی ازدی است که در اوائل قرن دوم هجری نوشته شده است.

خلاصه اینکه حوادث عاشورا از قول بعضی از حاضران در آن حادثه نقل شده و بعداً در کتاب های مقتل نوشته شده است. در میان شخصیت هائی که در آن حادثه شرکت داشتند و آن حوادث را ذکر کرده اند طبعاً وجود مبارک امام سیدالساجدین (ع) و حضرت زینب کبری- سلام الله علیها- مقام و موقعیت ممتاز خاصی دارند. اگرچه بلحاظ اختناق شدید حکومت بنی امیه و فضای سیاسی حاکم بر جامعه، سخنان نقل شده از آن دو بزرگوار و دیگر حاضران در آن حادثه  در زمان خودش امکان انتشار کامل پیدا نکرده و در زمان های بعدی بالخصوص در زمان امامت حضرت امام صادق (ع)  مجال انتشار یافته است.

اما در پاسخ قسمت دوم سؤال عرض می کنیم که حادثه عاشورا بجهت اهمیت و جلالت خاصی که دارد مورد توجه عمیق و گسترده ای در تاریخ قرار گرفته است. این جاذبیّت موضوع از یک طرف و اقدامات سیاسی حکومت های جبّار در جلوگیری از انتشار حقایق دینی و همچنین فعالیت های پنهانی مخالفان دین خدا و فرهنگ تشیّع از طرف دیگر و بعضی عوامل دیگر موجب تحریفات زیادی در مورد آن حادثه عظیم شده است. بطوریکه بیشتر از اخبار حقیقی آن حادثه، اخبار و مطالب جعلی و غیر معتبری هم در کتاب های مقتل ذکر شده و بین مردم مشهور شده است. لذا لازم است آن حادثه عظیم را در منابع معتبر تاریخی و مقتل های معتبر مورد مطالعه قرار داد. در این زمینه می توانید به کتاب نفیس «تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء» (ع) مراجعه بفرمائید که توسط گروهی از تاریخ پژوهان زیر نظر استاد مهدی پیشوائی نوشته شده است.

۱۳۹۶/۱۰/۱۶

پاورقی:

۱-تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء (ع) مهدی پیشوائی، ج ۱، ص ۴۵