۲۴۲ـ تعریف غیبت و راههای خود داری از آن.

سؤال: غیبت را تعریف کنید؟ و اینکه چگونه می توانیم روحیه ترک غیبت را در خود ایجاد کنیم!

پاسخ: طبق احادیث ذوات مقدسه معصومین ـ علیهم السلام ـ غیبت به سخنی گفته می شود که پشت سر کسی گفته شود، بطوریکه اگر او شنید ناراحت شود. پس، سخنی که اگر صاحبش آن را بشنود ناراحت نمی شود غیبت نیست. از وجود مبارک رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ نقل شده است که فرمود:

«اَلغيبةُ أَن يُذكَرَ الرَّجُلُ بِما يَكرَهُ أَن يَسمَعَ.» ^(۱) یعنی: غیبت آن است که یک انسان با سخنی یاد شود که اگر آن، سخن را بشنود ناراحت می شود. پس اگر پشت سریک انسان چیزی گفته شود که او از شنیدن آن ناراحت نمی شود، آن سخن غیبت محسوب نخواهد شد.

از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده  است که فرمود:

« الْغِيبَةُ أَنْ تَقُولَ فِي أَخِيكَ مَا سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ، وَأَمَّا الْأَمْرُ الظَّاهِرُ مِثْلَ الْحِدَّةِ وَ الْعَجَلَةِ فَلَا، وَالْبُهْتَانُ أَنْ تَقُولَ فِيهِ مَا لَيْسَ فِيهِ »^(۲) یعنی: غیبت آن است که درباره برادرت چیزی بگوئی که خداوند آن را پوشانده است، اما امری که آشکار است مثل تندخوئی و عجله!  [گفتن آن ] غیبت نیست و بهتان؛ آن است که چیزی بگوئی که در او نیست.

قابل توضیح است که بعضی ها تصور می کنند که گفتن چیزی که واقعیت دارد، غیبت محسوب نمی شود و بارها اتفاق افتاده است که این مطلب را بعضی از اصحاب رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ و ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ از آن ذوات مقدسه سؤال کرده اند. لذا در تعریف غیبت گاهی این مطلب مورد توجه قرار گرفته است. یعنی غیبت عبارت است از گفتن چیزی که واقعیت دارد ولی صاحب آن تمایلی به افشاء آن ندارد و اگر جائی آن صفت و آن عمل بازگو شود او ناراحت می شود، اما اگر مطلبی علیه کسی گفته شود که واقعیت ندارد، آن سخن تهمت محسوب می شود یعنی بالاتر از غیبت چون در تهمت زدن به کسی عمل غیبت هم انجام گرفته بعلاوه یک دروغ.

راههای خود داری از غیبت

خیلی از انسانها به زشتی عمل غیبت و حرمت آشکار آن در احکام و اخلاق دینی توجه دارند، اما در عین حال مرتکب آن گناه بسیار زشت و پلید می شوند. مؤمنانی که از این گناه بزرگ، نجات یافته اند و آن را ترک کرده اند ، یا اصلاً به آن مبتلا نشده اند، متأسفانه زیاد نیستند یعنی عده زیادی از مؤمنان به این گناه عظیم آلوده می شوند ـ خدا کند اینطور نباشد و این نظر از روی واقع بینی نباشد ـ  اما در حالی که این عده از مؤمنان به راحتی از بعضی گناهان فاصله می گیرند و هرگز مرتکب آنها نمی شوند. منظور این  است  که عده ای در مقابل بعضی از گناهان به راحتی خود داری می کنند و هرگز مرتکب آنها نمی شوند! اما در مورد این گناه بزرگ خود داری نمی کنند و بطور مستمر مرتکب آن می شوند، حتی بعضی ها بعد از عمل غیبت و یا در ضمن آن پشیمان می شوند و آن را قطع می کنند، یا بعد از غیبت کردن استغفار می کنند!

 این نوع رفتار یعنی خود داری نکردن از غیبت و ارتکاب مکرر آن و خود داری کردن از سایر گناهان امکان دارد علل متعددی داشته باشد! که یکی از آنها از بین رفتن قبح اجتماعی آن است. یعنی اینکه بعضی از گناهان در عرف فرهنگی یک جامعه هم قبیح تلقی می شود و انسانها بخاطر قبح ظاهری و اجتماعی آن  گناه هرگز تمایل به انجام آن ندارند! اما تعدادی از گناهان به جهت متداول بودن و کثرت جریان آن بین مردم و یا هر علت دیگری قبح ظاهری و اجتماعی آنها از بین رفته و یا کم شده است، لذا عده ای به راحتی آن را انجام می دهند

اما برای ترک این گناه و خود داری از  ارتکاب آن لازم است آثار شوم آن در زندگی دنیوی واخروی مورد توجه قرار بگیرد . و آن آثار شوم در قرآن مجید و احادیث حضرات معصومین ـ علیهم السلام ـ بصورتی آشکار ذکر شده است.

آثار شوم و زیانبار غیبت بسیار زیاد است و در کتابهای حدیثی و احادیث اخلاقی بطور مکرر ذکر شده و ما بعد از اشاره ای به آیه ای از قرآن و بعضی از احادیث، راههای عملی ترک این گناه  بزرگ و زیانبار را توضیح خواهیم داد ( ان شاء الله )

۱ـ خداوند می فرماید : «يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ » (الحجرات/۱۲)یعنی: ای کسانی که ایمان آورده اید از بسیاری از گمان ها بپرهیزید که بعضی از گمان ها گناه است و تجسس نکنید [در زندگی دیگران ] و بعضی از شما از بعضی دیگر غیبت نکند ! آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد پس از آن کراهت پیداکرده اید و ملتزم تقوا از الله بشوید که الله تواب و رحیم است.

در این آیه کریمه بصورت شگفت انگیزی نتیجه عمل پلید غیبت تذکر داده شده است که نتیجه ای نفرت انگیز و چندش آور است

۲ـ از وجود مبارک پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ نقل شده است که فرمود:

 «إِنَّ القَذْفَ و الغيبَةَ يَهدِمانِ عَمَلَ مِأَةِ سَنَةٍ!» ^(۳) یعنی نسبت دادن عمل خلاف عفت به کسی وغیبت، عمل  [عبادت ] صد سال انسان را نابود می کنند!

یعنی امکان دارد عبادت صد ساله یک انسان و زحمات و تلاش های او با نسبت دادن عمل خلاف عفت به یک انسان و یا غیبت کردن از یک انسان بطور کامل هدم شود و از بین برود

۳ـ امیرالمؤمنین علی  ـ علیه السلام ـ فرمود:

«أبغَضُ الخَلائِقِ إلی اللهِ المُغتابُ»^(۴) یعنی منفورترین مخلوقات در نظر خداوند شخص غیبت کننده است

۴ـ باز از امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام ـ نقل شده است که فرمود:

«المُغتابُ هُوَ المحَجوبُ عَنِ الجَنّةِ» ^(۵)  یعنی: کسی که غیبت می کند به بهشت وارد نخواهد شد .

اما عجیب است از انسانهائی به راحتی مرتکب عملی می شوند که نه تنها هیچ سودی برای آنها ندارد بلکه مانع ورود به بهشت هم خواهد شد

 بقیه این بحث و راه های ترک غیبت ـ ان شاء الله ـ در مقاله بعدی خواهد آمد

۱۳۹۶/۱۰/۲۱

پاورقی ها:

۱ـ الشهاب فی الحکم و الآداب، ص ۱۰

۲ـ اصول کافی ، کتاب الایمان و الکفر ، باب الغیبه و البهت، انتشارات علمیه اسلامیه، ج۴، ص ۶۲

۳ـ لئالی الاخبار، ج۵ ،ص ۲۵

 4ـ غررالحکم و دررالکلم، ترجمه رسولی محلاتی، ج ۲، حدیث ۷۷۱۷

۵ـ مستدرك، ج ٩، ص  ١٢٥