کلام ایام – ۴۲۴، ملائکه عرشی و استغفار آنها برای اهل ایمان
بخش اول*
کلیات*
-
توصیف رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم- از ماه رمضان.
-
ماه مهمانی خدای کریم.
-
ماه رمضان ماه برکات بی پایان.
-
شماره ها و عنوان مقالات قبلی در شرح و تفسیر خطبه رسول خدا– صلی الله علیه و آله و سلم- درباره ماه رمضان.
-
ماه رمضان زمان باز شدن درهای آسمان.
-
ملائکه عرشی و استغفار آنها برای اهل ایمان.
-
عناوین و شماره های مقالات قبلی مربوط به ماه رمضان.
-
ارتباط ملائکه با زندگی انسانها.
-
نقش و تأثیر«استغفار زیاد» در زندگی انسانها.
-
عامل برطرف شدن یأس ها و نا امیدی ها.
-
تمام موجودات زمینی برای انسان آفریده شده اند.
-
سجده ملائکه بر آدم یا انسانها.
-
تکریم انسانها در کتاب آسمانی.
-
تخطئه و نکوهش انسانها به جهت بعضی از اعمال آنها.
-
چرا خدای حکیم و علیم صفات نقص را در انسان قرار داده است.
-
تأثیر حالات روحی انسان در استجابت دعاها.
ماه خدای سبحان همراه با برکت و رحمت و مغفرت فراوان در حال رسیدن است. در این ایام نهری از عالم قدس با امواجی حیاتبخش بطرف عالم انسانی به جریان می افتد. خبر سرور آور این جریان مبارک را که هر سال تکرار می‌شود، آخرین پیام‌آور قدسی در آخرین روزهای ماه شعبان با کلامی نورانی و دلنشین به انسانها اعلام فرمود و منادی صادق او در فضای تاریخ آن را منتشر کرد.
از امام امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – نقل شده است که فرمود: روزی رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – خطابه ای برای ما خواند و فرمود:
«أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَيْكُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَيَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَيَّامِ وَ لَيَالِيهِ أَفْضَلُ اللَّيَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ وَ هُوَ شَهْرٌ دُعِيتُمْ فِيهِ إِلَى ضِيَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أَهْلِ كَرَامَةِ اللَّهِ»(۱) یعنی: ای مردم، روی آورده است بسوی شما ماه خدا، با برکت و رحمت و مغفرت. آن ماهی است که نزد خدا برترین ماه ها است و روزهای آن برترین روزها و شب‌های آن برترین شب ها و ساعات آن برترین ساعت‌ها است.
برای این خطبه شریف در ماه رمضان سال های قبل شرح و توضیحی در چند مقاله نوشته شد، و علاقه‌مندان می‌توانند به مقالات «کلام ایام» با شماره ها و عنوان ذیل مراجعه کنند:
کلام ایام – ۱۳۲، ماه رمضان ماه برکات بی پایان (و شماره‌های بعدی تا ۱۳۹ و همچنین شماره‌های ۱۴۴ تا ۱۴۷ با همین عنوان.)
البته توصیه می کنیم این مراجعه انجام بگیرد و خود حقیر هم هر سال در آخرین روزهای ماه شعبان این خطبه شریف را مجدداً و گاهی چند بار می خوانم چون سخنان ذوات مقدسه صاحبان مقام نبوت و امامت و عصمت هم مثل آیات قرآن لازم است بطور مکرّر و مستمراً مورد توجه قرار بگیرد و در هر توجهی به آنها، تأثیرات اخلاقی جدیدی در روح اهل ایمان به وجود می‌آید. طبعاً توجه مجدّد به مقالات فوق الذکر که اصل خطبه شریف با ترجمه و شرح در آنها نوشته شده در ابتداء ماه مبارک رمضان اثر روحی جدیدی به وجود خواهد آورد.
در ماه رمضان سال های قبل مقالات متعدّدی درباره فضائل این ماه نورانی و قرآن مجید و موضوع نزول قرآن و فضائل عظیم شب های قدر در همین «وبسایت حکمت طریف» منتشر شد و بعضی از مقالات هم مشتمل بر شرح و تفسیری برای بعضی از دعاهای آن بود، و این نوع مباحث مربوط به شرح و تفسیر دعاهای ماه رمضان در این ایام هم ،ادامه خواهد یافت. (ان شاء الله تعالی) . قبل از ادامه مباحث این مقاله عمده عناوین و شماره های مقالات سال‌های قبل را ذکر می‌کنیم تا علاقه مندان با سهولت به آنها مراجعه نمایند.
مقالات ماه رمضان سال های قبل
کلام ایام – ۵۴، ماه رمضان زمان باز شدن درهای آسمان در ۶ بخش و با شماره‌های ۵۵ تا ۵۸ و ۶۶
کلام ایام – ۷۰، یادی از شکوه ماه رمضان در ۴ بخش و با شماره های ۷۱ تا ۷۳
کلام ایام – ۱۳۲، ماه رمضان ماه برکات بی‌پایان در ۱۲ بخش و با شماره‌های ۱۳۳ تا ۱۳۹ و ۱۴۴ تا ۱۴۷
کلام ایام – ۱۴۱، شب قدر کنار ملائکه و روح (در دو بخش و با شماره – ۱۴۲)
کلام ایام – ۲۰۲، ماه رمضان و اوصاف آن در کلام رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در ۷ بخش و با شماره های ۲۰۳ تا ۲۰۸
کلام ایام – ۲۱۱، شب قدر و همراهی با ملائکه در ۳ بخش و با شماره های ۲۱۲ و ۲۱۳
کلام ایام – ۲۷۸، ماه رمضان و رحمت و برکات بی پایان در ۷ بخش و با شماره های ۲۷۹ تا ۲۸۴
کلام ایام – ۲۸۵، استقبال از شب قدر همراه ملائکه (در دو بخش و با شماره- ۲۸۶)
کلام ایام -۲۸۷، ماه رمضان و رحمت و برکات بی پایان (در ۲ بخش و با شماره-۲۸۸ )
کلام ایام-۲۹۰، عذر تقصیر به پیشگاه ماه مبارک رمضان (در دو بخش و با شماره-۲۹۱)
ملائکه عرشی و استغفار برای اهل ایمان
این عنوان را برای مقالات ماه رمضان سال جاری انتخاب کردیم و مقالات مورد نظر را از این شماره و امروز شروع می کنیم که در آستانه ورود به قضای نورانی ماه خدا قرار دادیم. این عنوان با توجه به آیه ای از قرآن کریم انتخاب شد. خدای سبحان می فرماید:
« الَّذِينَ يحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيؤْمِنُونَ بِهِ وَيسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ» (غافر/۷) یعنی: آنهائی که عرش را حمل می کنند [از ملائکه] و آنان که حول عرش هستند، پروردگارشان را تسبیح به حمد می کنند و به او ایمان می آورند و برای مؤمنان استغفار می کنند. آنها می گویند: پروردگارا علم و رحمت تو بر همه چیز احاطه یافته ، پس توبه کنندگان و پیروان راه خودت را مورد غفران قرار بده و آنها را از عذاب جهنم حفظ بفرما.
در این آیه کریمه اجمالاً به فعالیتی از ملائکه عرشی درباره اهل ایمان اشاره ای شده و آن عبارت است از استغفار دائمی آنها برای ایمان آورنده ها . در این نوشتار و ادامه آن، به بحثی تفصیلی درباره این آیه کریمه و ارتباط ملائکه مقرب و حاملان عرش و اطراف عرش با انسانها خواهیم پرداخت و این بحث ارتباط پیدا خواهد کرد با مقالاتی که قبلاً درباره ملائکه و ارتباط آنها با زندگی انسانها نوشته شد و آنها عبارتند از مقالات ذیل :
کلام ایام – ۴۱۴، راه های آسمان (بخش اول)
کلام ایام – ۴۱۵، راه های آسمان (بخش دوم)
کلام ایام – ۴۱۶ ، توحید ملائکه
اما قبل از شروع آن مباحث تفصیلی ، به موضوعی در آیه کریمه مورد بحث اشاره ای می کنیم و آن اینکه مراتب رفیع و گسترده رحمت خدای منّان شامل کسانی می شود که زمینه دریافت آن را در روح خود به وجود آورده باشند و ظرفیت روح آنها از ناحیه میزان ایمان و مرتبه آن و از ناحیه اعمال و رفتارهای آنان وسعت یافته باشد.
نکته دیگر اینکه استجابت دعای بندگان و عدم استجابت آن به وضعیت روحی و ایمان و رفتارهای آنها ارتباط دارد و در ماه رمضان که مناسبترین زمانها و شبها و روز ها و ساعات برای دعا و دریافت رحمت و برکات بیشتر از خدای سبحان است ، لازم است وضعیت روحی انسان تغییر کند و متحول شود و إلا او دچار خسران و زیان عظیمی خواهد شد و فرصت های گرانبهائی را از دست خواهد بود. پس لازم است اوصاف ماه رمضان و فضائل آن و اعمال سفارش شده برای آن و دعاهای مخصوص آن بطور مکرر مورد توجه قرار بگیرد و هیچ فرصتی از ایام آن و روزها و شبها و همچنین ساعات آخر ماه عظیم شعبان از دست نرود.
لازم به تذکر است که یکی از اعمال این سه ماه نورانی و بالخصوص ماه رمضان استغفار زیاد است و استغفار زیاد عامل پاکسازی روح انسان و رشد آن و حصول استعداد دریافت رحمت و برکات فراوان از خداوند می شود.
امام امیرالمؤمنین علی -علیه السلام- درباره استغفار می فرماید:
« عَجِبْتُ لِمَنْ يَقْنَطُ، وَ مَعَهُ الِاسْتِغْفَارُ»(۲) یعنی: تعجب می کنم از کسی که مأیوس و ناامید است در حالیکه استغفار با او همراه است. مراد این است که با وجود استغفار و امکان آن دیگر جائی برای ناامیدی و یأس نمی‌ماند! و انسان می تواند با استغفار زیاد به خواسته‌های خود برسد و نیازهای خود را از عطایای پروردگار عالمیان دریافت کند.
بطور ضمنی از این کلام شریف و امثال آن بر می‌آید که تنگی معیشت و ابتلاء به گرفتاریها، ارتباطی با گناهان انسانها دارد و بلکه در احادیث متعددی به این موضوع تصریح شده است! پس استغفار سبب تغییر وضعیت زندگی انسان و باز شدن درهای رحمت خدا برای او می شود.
لازم است در این فرصت اندک باقی مانده جهت ورود به فضای نورانی و باشکوه ماه رمضان با استغفار زیاد از پروردگار عالمیان و دعا و درخواست از او ، خود را برای ماه مهمانی او و دریافت کرامت ها آماده کنیم.
در این فرصت اندک باقی مانده از ماهی که منسوب به وجود مبارک رسول خدا- صلی الله علیه و آله و سلم- می باشد، از توسل به آن وجود قدسی و درخواست شفاعت از او در درگاه خدای سبحان می توانیم کوتاهی ها و تقصیرات خود را تا حدی جبران کنیم و خدای رئوف و رحیم را به مقام آن حضرت قسم بدهیم تا عنایتش را شامل حال ما بگرداند و بصیرت لازم را برای درک عظمت ماه رمضان به ما عطا فرماید.
روح انسان یکی از انواع مخلوقات خدای سبحان است و این مخلوق اوصاف و صفات و خواصی دارد. اولین و اصلی ترین صفت و خصوصیت آن ارزش برتر و متعالی آن می باشد. بطوریکه او شریف ترین و گرانبهاترین مخلوقات محسوب می شود و خدای سبحان بجهت خلقت او خود را «احسن الخالقین» خوانده است .
خدای سبحان این موجود را تکریم فرموده و فضائل متعددی برای او بطور مکرر در کتاب خود ذکر کرده است.از جمله درباره او می فرماید:
«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا» (الإسراء/۷۰) یعنی :و ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا حمل کردیم و آنها را از اشیاء طیب (پاک و نفیس و مرغوب) بهره مند ساختیم و آنها را بر مخلوقات کثیر خود برتری دادیم.
وهمچنین خطاب به فرزندان آدم ـ علیه السلام ـ یعنی:انسانها می فرماید:
« وَلَقَدْ خَلَقْنَاكُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاكُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ لَمْ يكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ»(الأعراف/۱۱) یعنی : و ما در حقیقت شما را آفریدیم سپس به صورتگری شما پرداختیم سپس به ملائکه گفتیم که برای آدم سجده کنید. سپس آنها سجده کردند جز ابلیس که از سجده کنندگان نبود.
طبق مدلول این آیه کریمه و آیات دیگری در قرآن،خدای سبحان فرزندان آدم یعنی انسانها را در بهترین و متعالی ترین صورتها آفریده و موجودات و مخلوقات عظیم خود را در جهت به راه انداختن زندگی او مـأموریت داده و از آنها خواسته است که برای او و بخاطر او و فرد اول از این نوع مخلوق سجده کنند. و بطور کلی گروههای عظیم و کثیری از آن مخلوقات متعالی یعنی ملائکه را برای ایجاد نظام خاص زندگی او و ادامه برقراری آن نظام به خدمت گرفته است.
در گروهی از آیات قرآن مجید هم گفته شده است که موجودات دیگر و مخلوقات دیگر و تمام آنچه در زمین است دست برای انسان آفریده شده و حتی موجوداتی در آسمانها هم در جهت به راه انداختن زندگی انسانها و برای آنها مسخّر شده اند.
بطوریکه خدای سبحان می فرماید:
«هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيءٍ عَلِيمٌ»(البقرة/۲۹) یعنی: اوست آنکه آفرید برای شما تمام آنچه را در زمین است، سپس به آسمانها پرداخت،سپس آنها را بصورت هفت آسمان تنظیم و برقرار کرد و او نسبت به همه چیز داناست.
« أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَيكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا كِتَابٍ مُنِيرٍ»(لقمان/۲۰)یعنی: آیا ندانسته اید که خدا به راستی مسخر ساخته است برای شما آنچه را در آسمانها و آنچه را در زمین است و کامل و تمام کرده است برای شما نعمت های ظاهری و باطنی خود را.
اما با وجود این تکریم از طرف خدای کریم و حکیم لازم است این نکته بسیار دقیق و لطیف مورد توجه کامل قرار بگیرد که ارزشهای وجودی انسان و فضائل خلقتی او بصورت زمینه هائی در وجود او قرار گرفته و لازم است این زمینه ها و استعدادها فعال شود و رشد یابد و به کمال برسد.مثل بذرهای که استعداد تبدیل به گلها و درختان و ثمرات گرانبها در درون آنها قرار گرفته اما لازم است آن بذرها در زمانهای مناسب و در زمین و فضای مناسب کاشته شود و پرورش یابد. و لازم است انسانها با قوانین و خواص مربوط به کاشت و پرورش بذر گیاهان و درختان مختلف آشنا باشند و با روشهای عالمانه باغی و مزرعه ای را به عمل آورند تا محصولات مورد نظرشان بدست آید.
لذا خدای سبحان در آیاتی از قران هم، انسانهائی را بجهت اعمال ناپسند شان مورد عتاب قرار داده و یا اوصافی از آنها را بیان فرمود است که از صفات ناپسند و نواقص وجودی و رفتاری آنها حکایت دارد . بعنوان مثال:
- «قُتِلَ الْإِنْسَانُ مَا أَكْفَرَهُ»(عبس/۱۷) یعنی : مرگ بر این انسان که چقدر ناسپاس است.
- «إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا- إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا- وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيرُ مَنُوعًا» (المعارج/۱۹ـ۲۰) یعنی: همانا انسان کم طاقت و کم ظرفیت [و یا حریص] آفریده شده بطوریکه اگر صدمه ای و شری به او برسد بی تابی می کند و اگر خیری به او برسد بخل می ورزد.
- « يرِيدُ اللَّهُ أَنْ يخَفِّفَ عَنْكُمْ وَخُلِقَ الْإِنْسَانُ ضَعِيفًا»(النساء/۲۸) یعنی: خدا می خواهد به شما تخفیف بدهد و بارتان را سبک کند و انسان ضعیف آفریده شده است.
در بعضی موارد خدای سبحان انسان را بخاطر کفر و اعمال نامطلوب و گناهان او مورد تخطئه و انتقاد و عتاب قرار می دهد، و گاهی هم بلحاظ خلقت او و داشتن صفاتی که مجموعا صفات نقص محسوب می شود! پس لازم است حکمت این نوع بیان روشن شود! یعنی اگر طبق آیات فوق « هلوع» بودن و«ضعیف» بودن و یا «ظلوم و جهول» بودن طبق آیه کریمه ذیل:
«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَينَ أَنْ يحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا»(الأحزاب/۷۲) یعنی : ما عرضه کردیم امانت را به آسمانها و زمین و کوه ها آنها از پذیرش آن خودداری کردند و از آن ترسیدند، اما انسان آن را حمل کرد، همانا او بسیار ظالم و بسیار جاهل است.
صفت ذّم محسوب می شود. طبعاً این سؤال مطرح می‌شود که چرا خدای حکیم و علیم از ناحیه خلقت این موجود صفات نقص مورد بحث و غیر آنها را به او داده است؟
در جواب عرضه می کنیم که انسان بلحاظ خلقت دارای صفات نقصی می باشد، اما آیا لازم است این صفات در او بماند! یا لازم است با آموزش ها و اعمالی آنها به صفات کمال و ارزش‌ها تبدیل شود؟
ماه رمضان و شبها و روزها و ساعات آن مناسبترین زمان برای پرورش روح انسان و تبدیل آن به ارزشمندترین و متعالی ترین موجود است ، در این ماه پربرکت هم زمینه رشد و کمال یابی در فضای حیات انسانی برقرار است و هم انسانها از ناحیه اعمال و رفتارهای معین شده، استعداد دریافت کمالات عظیم را پیدا می‌کنند و آن اعمال عمدتاً عبارتند از:
- روزه گرفتن
- تلاوت زیاد کتاب آسمانی یعنی قرآن مجید
- دعا و استغفار زیاد
- کمک به نیازمندان
- تقویت قوای روحی از طریق مخالفت با هوای نفس و مجموعاً کسب تقوا
- ذکر الله کثیر
- بیداری ساعاتی از شب و اشتغال به عبادات معین شده
الیاس کلانتری
۱۴۰۰/۰۱/۲۳
پاورقی:
۱ – وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، دار احیاء التراث العربی، بیروت – لبنان، ج ۷، ص ۲۲۷
۲ – نهج البلاغه ،حکمت۸۷