۱۲۵-منظور از روح خدا که در آدم دمیده شده چیست؟!

سؤال: با سلام و تشکر از سایت بسیار مفیدتان، منظور از آیه «نفخت فیه من روحی» چیست؟! و آیا در باب تفسیر آن روایاتی وجود دارد؟!

پاسخ: با سلام متقابل و تشکر از اظهار لطف و تشویق شما به عرض می رسانیم: در چند آیه از قرآن کریم، در مورد خلقت انسان و سجده ملائکه به موضوع نفخ روحی از پروردگار عالمیان در انسان اشاره شده است. خداوند می فرماید:

«وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَراً مِّن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ — فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُواْ لَهُ سَاجِدِينَ» (الحجر / ۲۸-۲۹) در این آیات خداوند موضوع خلقت بشر و یا فرد اول از این نوع یعنی حضرت آدم (ع) را به ملائکه اطلاع می دهد و همچنین ماده خلقتی این موجود را هم که ماده زمینی است به آن ها متذکر می شود و به آن ها دستور می دهد که وقتی این موجود آفریده شد و روحی از پروردگار عالم در او دمیده شد، به او سجده کنند.

در آیه مورد بحث به طور ضمنی اشاره شده به این که ارزش حقیقی این موجود به جهت دمیده شدن آن روح مورد نظر در اوست. یعنی ماده خلقتی او ارزش خاصی ندارد و تمامی ارزش های وجودی او به جهت دمیده شدن روحی از خداوند در او می باشد.

خداوند عالم این روح را به ذات مقدس خود نسبت داده است و فرموده: «نفخت فیه من روحی» یعنی وقتی از روح خودم در او دمیدم و یا روحی از خودم در او دمیدم. این نوع انتساب یعنی نسبت دادن آن روح به خود خداوند علتی دارد که آن را توضیح می دهیم: منظور از این نوع انتساب یعنی نسبت دادن آن روح به خود خداوند این نیست که خداوند از روح خود بخشی را جدا کرده و در وجود انسان دمیده است بلکه این انتساب معنای خاصی دارد.

علامه طباطبائی در تفسیر المیزان آورده است: این که خداوند روح را در این آیه «من روحی» به خودش اضافه کرده به منظور تکریم و تشریف است.^(۱)

علامه طباطبائی (ره) در بحث روائی مربوط به این آیات در سوره حجر (آیات ۲۶-۴۸) چند روایت در این زمینه آورده و نکاتی از آن ها را توضیح داده است:

۱-در تفسیر عیاشی از محمد بن مسلم از ابی جعفر (علیه السلام) آمده است که از آن حضرت معنی آیه «و نفخت فیه من روحی» را سؤال کردم، فرمود: آن روحی است که خداوند آن را آفرید و از آن در آدم (ع) دمید.

روایت شده است که در مورد این آیه: «فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُواْ لَهُ سَاجِدِينَ» فرمود: خداوند خلقی را آفرید و روحی آفرید و سپس به فرشته ای دستور داد، آن روح را در آن بدن بدمد، و این کار طوری نبود که از خود خدا چیزی کم شود، و آن از قدرت او است، تبارک و تعالی.

۳-در همان کتاب در روایت سماعة از آن حضرت نقل شده است که فرمود: خداوند آدم را آفرید و در او دمید و از آن بزرگوار در مورد روح سؤال کردم، فرمود: آن از قدرت خداوند است از ملکوت.

علامه طباطبائی در توضیح این روایت گفته است که یعنی آن از قدرت فعلیه خداوند است که از قدرت ذاتی او نشأت گرفته همچنان که روایت قبلی به آن دلالت می کند.

۴-و در کتاب المعانی به سند خود از محمد بن مسلم روایت کرده از امام محمد باقر (ع) در مورد آیه: «و نفخت فیه من روحی» سؤال کردم فرمود: روحی است که خداوند آن را اختیار فرموده و برگزیده و آفریده و به خودش نسبت داده و آن را بر همه روح ها برتری داده و امر کرده آن را در آدم بدمند.

۵-در کافی به سند خود از محمد بن مسلم نقل شده از امام محمد باقر (ع) سؤال کردم از این که روایت می کنند که خداوند آدم را به صورت خود آفرید، فرمود: مراد از آن صورتی است که خلق شده و حادث است که خداوند آن را برگزید و اختیار کرد بر سایر صورت ها ی مختلف، پس آن را به خودش نسبت داد، همچنان که کعبه را به خودش نسبت داد و فرمود: «خانه من» «و نفخت فیه من روحی»

علامه طباطبائی بعد از نقل این روایات می فرماید: این روایات، از جمله روایات درخشان و متعالی است در معنی روح که مشتمل بر معارف فراوانی است و ما بعداً در معانی آن در بحث از حقیقت روح توضیحاتی خواهیم داد.^(۲)

حاصل بحث این که: این روح مورد بحث که در انسان دمیده شده و خداوند آن را به خودش نسبت داده روحی است که خداوند آن را آفریده و از جهت تکریم و بیان شرافت و عظمت آن به خودش نسبت داده است، همچنان که خداوند خانه کعبه را به خودش نسبت داده و ماهی از ماه های سال را به خودش نسبت داده یعنی ماه رمضان. و معنی این کلام که خداوند آدم را به صورت خود آفرید، هم همین است، یعنی به علتی خداوند آن صورت را به خودش نسبت داده است، و انتساب یک چیز به خداوند در این قبیل موارد به معنای متداول عرفی نیست.

الیاس کلانتری

۹۴/۷/۴

پاورقی ها:

۱-المیزان، تفسیر آیه ۲۹ سوره حجر

۲-همان، (بحث روائی مربوط به تفسیر آیات ۲۶-۴۸ سوره حجر)