۵۳-موضوع به روز رسانی دین چگونه باید باشد؟

سؤال: آیا معارف و احکام دینی صورت ثابتی دارد و یا می شود آن ها را به روز کرد؟ در این صورت به روز رسانی چگونه و در چه حدّی باید انجام بگیرد؟!

پاسخ: در ادیان قبلی موضوع به روز شدن مطرح نیست، چون معارف آن ها برای زمان معیّن و محدودی منظور شده بود و اگر لازم باشد موضوع به روز شدن در آن ها را به کار ببریم در حقیقت همان موضوع تجدید نبوت ها مطرح خواهد شد، یعنی به روز شدن ادیان قبلی همان تکامل آن ها و ظهور پیامبران صاحب شریعت جدید بوده است. توضیح این که همه پیامبران صاحب شریعت نبودند و از آن ها عدّه ای مروّج و معلم شریعت پیامبران دیگر بودند. و به آن ها پیامبران تشریعی و به بقیّه پیامبران تبلیغی گفته می شود. در زمان ظهور و حیات پیامبران صاحب شریعت و بعد از رحلت آن ها عدّه ای از پیامبران، شریعت آن ها را به انسان ها آموزش می دادند، و در زمانی که پیامبر صاحب شریعت بعدی ظهور می کرد، شریعت جدید آموزش داده می شد.


اما در مورد صورت کامل دین توحیدی یعنی اسلام موضوع به روز شدن صورت دیگری دارد. ما در جواب سؤالات قبلی گفتیم که قرآن مجید خصوصیتی دارد که قابل تطبیق به شرایط متحوّل می باشد، یعنی هم قابل استفاده در زمان نزول بود، هم قابل بهره برداری در زمان های دیگر و شرایط متغیّر!

یعنی معارف و علوم به کار رفته در این کتاب دائماً در تحوّل و تغییر خواهد بود. و این حالت ناشی از علوم نا محدود به کار رفته در آن می باشد، یعنی به طور کلی در قرآن مجید معانی و علوم نا محدودی وجود دارد، و دائماً معانی تازه ای از آن کشف خواهد شد. البته این موضوع به آن معنا نیست که احکام اخلاقی و عملی آن به طور کلی در حال تغییر باشد. بلکه احکام ثابت همیشگی هم در آن وجود دارد. یعنی بعضی از احکام عملی دین خدا ثابت و دائمی است و بعضی هم متناسب با شرایط متغیّر، تغییر می کند. ما در دین خدا احکام ثابت دائمی داریم مثل واجب بودن نماز های روزانه و یا روزه ماه رمضان و یا حج خانه خدا برای کسی که استطاعت این کار را دارد. به طوری که امام صادق (ع) فرمود:

« حلال محمّد (ص)حلال ابداً الی یوم القیامة و حرامه حرام ابداً الی یوم القیامة لا یکون غیره و لا یجیء غیره»(۱)یعنی حلال محمّد (ص) همیشه حلال است تا روز قیامت و حرام او هم همیشه حرام است تا روز قیامت، غیر حکم او حکمی نخواهد بود و غیر او نخواهد آمد. پس احکام تکلیفی در صورت ثابت بودن موضوعات آن ها ثابت و دائمی خواهد بود. همین طور است احکام اخلاقی یعنی در شرایط معیّن احکام اخلاقی ثابت در دین خود وجود خواهد داشت. مثل این که: دروغگوئی از نظر اخلاق دینی عمل زشت و حرام محسوب می شود، طبعاً با گذشت زمان این زشتی و حرمت از بین نخواهد رفت و زشتی آن عمل همیشگی است. یا ظلم بر انسان ها، عملی است ممنوع و حرام و طبعاً این ممنوعیّت و این حرمت همیشگی است و هیچ وقت تغییر نخواهد کرد. یا کمک به انسان ها و خوشرفتاری با آن ها در احکام اخلاقی دین توحیدی رفتاری ممدوح و ارزشمند می باشد، این ممدوح بودن و این ارزشمندی ثابت و همیشگی است.

68-آیا قوانین مربوط به حقوق بشر با مبانی قرآنی در تضاد است؟
بخوانید

البته ممکن است در شرایط خاص، یک حکم استثنائی یا موقّتی جای یک حکم ثابت دائمی شناخته شده را بگیرد مثل این که دروغگوئی در شرایط عادی عمل حرامی است اما اگر فرضاً به خاطر حفظ جان یک انسان بی گناه که تحت تعقیب کسانی قرار گرفته، دروغی گفته شود، آن دروغ دیگر حرام نخواهد بود و در اخلاق دینی تجویز خواهد شد. البته این نوع احکام استثنائی معیارهای معیّنی دارد و حدود و چگونگی آن ها را معیارهای معیّن دینی تعیین می کند.

اگر مراد از به روز رسانی تغییر احکام ثابت و معیّن و شناخته شده تکلیفی و اخلاقی باشد، چنین چیزی در معارف دینی وجود ندارد. اما اگر مراد تحوّل معارف دینی متناسب با نیازهای علمی و اخلاقی و امثال آن ها باشد، یعنی برای موضوعات جدید و شرایط متحوّل احکام جدیدی کشف شود، این نوع به روز رسانی در معارف دین توحیدی وجود دارد، چون موضوعات جدید احکام جدیدی را احتیاج خواهد داشت. فرضاً در عالم طب امروز امکان پیوند زدن بعضی از اعضاء بدن یک انسان به انسان دیگر امکان پذیر شده، حال اگر لازمه این نوع عمل این است که تا یک انسان زنده است می توان عضوی را از بدن او خارج کرد و به دیگری پیوند زد، و لازمه جدا کردن عضو یک انسان فوت اوست، آیا این عمل یعنی قطع کردن عضوی از بدن یک انسان که منجر به فوت او خواهد شد- حتی اگر این انسان دچار مرگ مغزی شده است- جایز می باشد یا نه؟! در این قبیل موارد و امثال آن ها احتیاج به احکام جدیدی وجود داردکه از معیارهای کلی اخلاق و احکام دینی می شود آن ها را به دست آورد و استخراج این احکام جدید، احتیاج به تدبّر و تحقیق دانشمندان متبحّر در معارف دینی دارد.

یا به عنوان مثال: روش رفتارهای مسلمین با ملل دیگر- که دارای فرهنگ و اخلاق متفاوتی می باشند- باید مورد بررسی و تحقیق مستمر قرار بگیرد فرضاً اگر در جامعه دینی پوشش و حجاب و رفتارهای خاصّی برای بانوان تعیین شده است، و در ایان دیگر هم آن ها موظّف به پوشش مناسب و حجاب و رفتارهای خاصّی بودند اما در شرایط متحوّلی فرهنگ آن ملت ها تغییر کرده و حجاب و پوشش مناسب در بین اکثر آن ملت ها رعایت نمی شود و بی حجابی و پوشش های نامناسب دیگر عمل زشت تلقّی نمی شود در این صورت وظیفه پیروان دین توحیدی در رفتار با آن ها چگونه باید باشد و آن ها در چه محدوده ای باید به احکام مرتبط با این موضوع ملتزم شوند.

موضوع به روز رسانی معارف و احکام دینی موضوع بسیار گسترده و عمیقی است و احتیاج به مباحث مستقلی دارد و این جا در حدّ یک جواب فشرده به یک سؤال به آن اشاره شد.

الیاس کلانتری

۱۳۹۳/۱۱/۲۶

پاورقی:

۱-اصول کافی،ج ۱، ص ۷۵، (چون نسخه ی چهار جلدی ترجمه به فارسی کتاب اصول کافی در کشور ما بیشتر چاپ و منتشر شده ما در استنادات به این کتاب همین نسخه را مبنا قرار می دهیم.)

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن