کلام ایام تاریخی -۵۶۱ ، ماه مبارک رمضان و مهمانی ملکوتی خدای سبحان
بخش هشتم*
کلیات
* * * * * * * * *
- انتشار رحمت و برکات فوق عادی پروردگار عالمیان در ماه مبارک رمضان
- ایجاد زمینه ای برای بهره مندی انسانها از برکات ماه رمضان و شب قدر، اقتضای ربوبیت اوست
- برقراری جریان رحمت خاص و فوق عادی در شب قدر برای اهل ایمان
- لازم است انسانها نقش پدیده های عالم را در نظام زندگی خودشان مورد توجه قرار بدهند، بدون اینکه برای آنها استقلالی تصور کنند
- تفکیک امور حکیم در شب قدر از طرف خدای سبحان
- ملائکه و فعالیت ها و مأموریت های آنها درباره زندگی انسان
- نیاز مستمر انسانها به اعمال و عبادات معین شده برای ماه مبارک رمضان
- انتظار برای رسیدن ماه رمضان آینده
- در شب قدر ملائکه حامل رحمت و برکات فراوانی از طرف خدای سبحان برای انسانها هستند
- ایمان به ملائکه در ردیف عقاید اصلی دین توحیدی قرار دارد
- ارتباط ملائکه مجموعاً، با ما انسانها اختصاص به شب قدر ندارد
- در بین عوامل و اسباب انتقال رحمت خدای سبحان عده ای از مخلوقات بسیار متعالی و برتر او قرار دارند.
- اخلاق کریمه و ارتباط دائمی با پروردگار عالمیان جاذبه های فوق عادی در آنها به وجود می آورد.
- قرائت یک آیه از قرآن در ماه رمضان معادل یک ختم قرآن کامل در ماههای دیگر محسوب می شود.
- باز شدن درهای آسمان در تمام شبهای ماه رمضان
- قدرت علمی عظیم عطا شده به پیامبران
- لازم است ظرفیت روحی بندگان جهت دریافت نعمت های خداوند وسعت یابد.
در شماره قبلی متذکر زمینه جریان و انتشار رحمت و برکات فوق عادی پروردگار عالمیان در ماه مبارک رمضان و در شب قدر شدیم. زمینه ای که اقتضای «ربوبیت» پروردگار عالمیان و حاصل علم و قدرت و رحمت و مجموعاً اسماء و صفات و افعال خدای سبحان است. و باز متذکر شدیم که عواملی در بهره مندی فراوان انسان ها از جریان عظیم و حقیقی محسوب می شود و آن مشیت و اراده پروردگار عالمیان است که در اشکال و صورت های مختلف در فضای زندگی انسان ها جریان می یابد.
لازم به تذکر است که مشیت و اراده خدای سبحان عاملی در کنار عوامل دیگر و سببی در کنار اسباب دیگر نیست. بلکه در اصل و در حقیقت همان مشیت و اراده عامل و سبب وجود همه پدیده ها و خواص آنها می باشد، یعنی همه پدیده ها و موجودات عالم سببیت و کارایی و تأثیرات خود را «آن به آن» از پروردگار عالمیان دریافت می کنند. اما انسان ها علاوه بر توجه استقلالی به ذات قدوس «الله» و با اذن او می توانند نقش پدیده های عالم را در نظام زندگی انسان ها مورد توجه قرار دهند، بدون این که برای آن ها استقلالی در نظر بگیرند.
در ادامه مطالب مذکور در شماره قبلی به توضیح نکات دیگری می پردازیم:
دوم: موضوع نزول ملائکه برای اصلاح امور انسان ها و تعیین سرنوشت ها و برقراری جریان رحمت خاص و فوق عادی در شب قدر و توسعه میزان بهره مندی انسان ها از رحمت و برکات خدای سبحان، قبلاً مورد توجه و توضیح اجمالی و فشرده قرار گرفت و در این بخش جهت تکمیل آن متذکر مطالبی می شویم:
خدای سبحان در کتاب آسمانی و در سوره قدر اصل موضوع «تنزل ملائکه» را متذکر شده و فرمود:
«تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ»(القدر/۴)
در این آیه کریمه، تفصیلی برای اعمال و مأموریت های ملائکه وجود ندارد، جز اشاره ای که ظاهراً به امور زندگی انسان ها مربوط می شود و عمومیت آن یعنی همه امور زندگی انسان ها با اعمال و رفتار های ملائکه در شب قدر ارتباط خواهد داشت.
در سوره «دخان» هم به موضوع امور زندگی انسان ها و برکات شب قدر اشاره ای شده، بدون تصریح به چگونگی نقش ملائکه در آن موضوع و به نزول ملائکه هم تصریحی نشده، اما از کنار هم قرار دادن آیات سوره قدر و سوره دخان و توجه به ارتباط های آن آیات کریمه با یکدیگر، موضوع نزول ملائکه(۱) و تأثیرات آن ها در امور مربوط به انسان ها موردنظر می باشد.
در آیه کریمه اشاره ای شده به تفکیک «امورحکیم» از ناحیه ی خدای سبحان درباره ی انسان ها و بطور ضمنی از آن بر می آید خدای سبحان قدرتی به ملائکه عطا می کند تا آنها امور اصلی زندگی انسان ها را به تفکیک کنند و سهمیه ی مقدر شده از رحمت پروردگار عالمیان را به انسان ها عطاء کنند، به بیان دیگر تفکیک رحمت پروردگار عالمیان در آن شب و انتقال آن به فضای زندگی دنیوی و ملکوتی انسان ها توسط ملائکه انجام می گیرد.
موضوع «تقدیرات» خدای سبحان درباره انسان ها در شب قدر و تفکیک امور و رحمت خدای سبحان متضمن مباحث تفسیری و کلامی (عقیدتی) عمیقی است. فرصت مناسب برای طرح آن در این مقاله نیست. علاقه مندان می توانند به تفسیر المیزان، تفسیر سوره دخان و سوره قدر مراجعه نمایند.
اما در مورد ملائکه و فعالیت ها و مأموریت های آن ها درباره انسان ها به ذکر اجمالی چند نکته اکتفاء می کنیم و قبل از آن متذکر نکته ای در این قسمت می پردازیم:
این مقاله یعنی این شماره از سلسله مقالات مربوط به ماه مبارک رمضان وقتی منتشر می شود که آن ماه مبارک به پایان رسیده و اکنون در روزهای اول ماه شوال قرار داریم و شب قدر هم که بر حسب ظاهر و به احتمال قریب به یقین در همین ماه مبارک قرار دارد، سپری شده است. اگر چه این تأخیر از ناحیه بی نظمی و کم توفیقی و تقصیرات یا قصورات خود این بنده حقیر است و از این جهت لازم است استغفار کنم، اما نکته مهمی در این جهت لازم است مورد توجه قرار بگیرد و آن اینکه اعمال و عبادات معین شده برای ماه رمضان و شب قدر با تمام ایام عمر ما ارتباط دارد و ما در طول سال و در ایام پر فضیلت دیگر هم به آن نوع اعمال سفارش شده احتیاج داریم.
البته سعی کردیم عمده مطالب مربوط به ماه مبارک رمضان و شب قدر در همان ایام ذکر شود و تا حدی هم این توفیق حاصل شد، اما در هر صورت از این موضوع تأخیر ناخواسته صرف نظر می کنیم و به بیان لزوم توجهات مستمر بر اعمال و عبادات سفارش شده برای ماه رمضان ادامه می دهیم و از خدای سبحان در خواست می کنیم تا عنایاتش بیشتر از قبل شامل حال همه ما شود تا بیشتر در انتظار ماه رمضان سال های بعدی به سر ببریم. بلکه قبل از آن منتظر رسیدن ماه رجب و ماه شعبان بعدی باشیم.
بر می گردیم به ادامه مطالب این نوشتار و بحث درباره فضائل ماه مبارک رمضان.
گفته شد که خدای سبحان در شب قدر، ملائکه را همراه «روح» به عالم دنیا نازل می کند و آن گروه از ملائکه حامل رحمت و برکات فراوان از طرف خداوند برای انسان ها هستند. اما لازم به تذکر است که نزول ملائکه و فعالیت های آن ها درباره انسان ها، اختصاص به شب قدر ندارد، اگر چه میزان خیریت و نزول رحمت و برکات خداوند در شب قدر از هزاران شب بیشتر است. پس لازم است اهل ایمان هم اصل وجود ملائکه و هم انواع آنها و هم اعمال آن ها را مورد توجه و مطالعه قرار دهند.
ایمان به وجود ملائکه -به طوری که قبلاً به آن اشاره شد- در آیات قرآن مجید در ردیف عقاید اصلی دین توحیدی ذکر شده-سوره بقره آیه ۱۷۷- و ارتباط آن ها با زندگی انسان ها در آیات زیادی مورد تصریح قرار گرفته است. و ما قبلاً و در مقاله شماره -۵۵۹، در این زمینه بحث کوتاهی داشتیم و به همان بحث اکتفاء می کنیم. و فقط متذکر این نکته می شویم که ارتباط ملائکه با ما انسان ها اختصاص به شب قدر و ماه رمضان و زمان نزول وحی ندارد، بلکه گروه هایی از آن ها به طور مستمر و دائمی در برقراری نظام زندگی انسان ها فعالیت دارند.
انسان ها می توانند با اعمال خود و از طریق «ذکر الله کثیر» به ملائکه نزدیک شوند و از آن طریق، مشمول امدادهای بیشتری از آن ها قرار بگیرند.
سوم: خدای سبحان بعضی از مخلوقات خود را واسطه انتقال رحمت و برکات خود به بندگانش قرار می دهد. مثل مادران که آن ها را واسطه انتقال رزق نوزادان انسان ها مقدر فرموده و همچنین بعضی از گیاهان را خواص داروئی در آن ها قرار داده، عامل رفع بیماری های انسان ها و رشد آن ها مقدر فرموده است و مثلاً آفتاب و آب و بعضی از گازها سبب حیات و رشد موجودات زنده می شوند و این پدیده از الطاف عظیم خدای سبحان به انسان ها است.
در بین عوامل و اسباب انتقال رحمت خدای سبحان به انسان ها عده ای از مخلوقات بسیار متعالی و برتر او قرار دارند و آن ها شخصیت های قدسی هستند و تربیت یافته های خاص و مستقیم پروردگار عالمیان و صاحبان فضائل بسیار عظیم و آن شخصیت های قدسی پیامبران خدا و امامان معصوم هستند.
ذات قدوس «الله» آن شخصیت ها را واسطه هدایت بندگان به سوی مقصد اصلی و حقیقی آفرینش قرار داده است و آن ها سفیران او در بین انسان ها هستند.
اخلاق کریمه و ارتباط دائمی با پروردگار عالمیان و علم و عصمت و قدرت عطاء شده به آن ها، جاذبه های فوق عادی در آن ها به وجود آورده و آن جاذبه های اخلاقی ناشی از رفتارهای کریمانه آن ها و محبت و مهربانی با انسان ها، حتی گاهی با مخالفان و دشمنان خود، سبب جذب انسان ها به سوی دین خدا و معارف و احکام آن می شود.
خدای سبحان به آن شخصیت های قدسی علم و قدرت و بصیرت فوق عادی عطاء فرموده و آن ها حاصل آن علم و قدرت و بصیرت فوق عادی را در مسیر هدایت انسان ها به مقصد اصلی حیات به کار می برند و انسان ها را در مسیر منتهی به مقصد آفرینش همراهی می کنند.
اگر خطبه وجود مبارک رسول خدا -صَلَّی اللَّهِ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ- را درباره ماه رمضان و مهمانی خدای سبحان مورد توجه دقیق قرار بدهیم جلوه هایی از علم و ایمان فوق عادی عطاء شده به آن وجود شریف را مشاهده می کنیم.
وقتی او می فرماید: قرائت یک آیه از کلام خداوند در ماه رمضان معادل یک ختم کامل قرآن در ایام دیگر محسوب خواهد شد، طبعاً این علم از طرق عادی متداول بین انسان ها حاصل نشده، بلکه آن وجود قدسی از ناحیه مقام نبوت و وحی، آن را دریافت نموده است.
یا وقتی آن وجود قدسی می فرماید:
درهای آسمان در شب اول ماه رمضان باز می شود و تا شب آخر آن بسته نمی شود. قطعاً علم به این پدیده، از طرق عادی انتقال علم به آن حضرت نرسیده، بلکه از طریق وحی و اتصال نوع خاص به خدای سبحان برای او حاصل شده است.
قدرت علمی عظیم عطاء شده از پروردگار عالمیان به «معلمان آسمانی» و خُلق عظیم آن ها در شب قدر در فضای زندگی اهل ایمان منتشر می شود و سبب ازدیاد حسنات و پاداش های آن ها و نجات آن ها از آثار گناهان و هم چنین ترفیع درجات آن ها در نزد خدا می شود.
این مباحث حاوی اشاراتی بود برای توجه بیشتر به جریان رحمت فوق عادی خدای سبحان در ماه مبارک رمضان و در شب قدر. اما علاوه بر عطایای عظیم خدای منان به اهل ایمان، لازم است ظرفیت روحی بندگان هم جهت دریافت نعمت ها و رحمت و برکات خدای سبحان افزایش یابد، و انجام اعمال سفارش شده، برای افزایش ظرفیت روحی اهل ایمان است و حصول استعداد بیشتر جهت آن بهره مندی عظیم.
چهارم: بهره مندی اهل ایمان از رحمت واسعه خدای سبحان در ماه رمضان و در شب قدر دو جهت اصلی دارد، یکی از آن دو به مشیت و اراده خدای سبحان و الطاف و عنایات و تفضلات او مربوط می شود و دیگری به موقعیت و عقاید و اعمال بندگان.
در جهت اولی، بطوریکه قبلاً هم به آن اشاره شد برترین مراتب رحمت و برکات خدای سبحان در این ماه پر برکت در فضای زندگی انسانها جریان می یابد مثل باز شدن درهای آسمان برای بندگان و اهل ایمان و«تنزل ملائکه و روح» به عالم دنیا و اجرای تقدیرات خداوند درباره انسانها و انتقال مراتب متعالی از رحمت واسعه او برای آنها. و اعطای قدرت واذن مخصوص برای سفرای خود در امداد به اهل ایمان و تقویت آنها در راه عبودیت خدای سبحان و تقرب به او.
اما جهت دیگر آن جریان عظیم به موقعیت اهل ایمان و اعمال و رفتارهای آنها در فرصت های این ماه پربرکت ارتباط می یابد. توضیح اینکه در ماه رمضان و ساعات شبها و روزهای آن رحمت و برکات خدای سبحان مثل نهر زلال عظیمی در فضای زندگی انسانها جریان می یابد و هیچ ممانعتی برای آنها در بهره مندی از آن وجود ندارد، اما بطور قطع میزان بهره مندی انسانها به ظرفیت و توان و استعداد و ابزارها و وسایل آنها وابسته می باشد. بطوریکه امکان دارد عده ای با بی اعتنائی از کنار آن جریان عظیم عبور کنند و هیچ بهره ای از آن نبرند! و عده ای در حد رفع تشنگی و فقط یکبار از آب آن نهر بنوشند و عده دیگری با ایجاد انشعابی در کنار آن نهر و در جای مناسبی یک جریان دائمی بین آن نهر عظیم و محل سکونت خود برقرار کنند و خود آنها و افراد وابسته به آنها و عده دیگری با سهولت و به میزان نیازهای خود از آن جریان بهره مند شوند و جهت مصارف دیگر مثل آبیاری مزارع و پرورش گیاهان و درختان از آن آب ذخیره کنند.
اعمالی که اهل ایمان لازم است در ماه رمضان انجام دهند شامل امساک و خودداری از خوردن و آشامیدن در طول روز و قرائت کتاب آسمانی و دعا و ذکر الله و تلاش برای اصلاح اخلاق است و این اعمال هم در اصل برای اهل ایمان و روزه داران لذتبخش و مطلوب است.
در بین اعمال و عبادات ماه رمضان روزه گرفتن برای افراد سالم و در سنین تکلیف واجب است و کسانیکه در وطن خود حضور دارند و مریض هم نیستند مکلف به این عمل هستند و عبادات و اعمال دیگر عمدتاً بصورت استحبابی برای انسانها معین شده است. یعنی هزینه ای که لازم است انسانها برای ورود به آن مهمانی باشکوه و بدست آوردن سودی سرشار باید بپردازند، خود اعمالی است لذتبخش و مطلوب، بطوریکه عده ای از روزه داران در روزهای آخر ماه رمضان دچار نوعی حزن و اندوه می شوند به جهت پایان یافتن این ماه نورانی و پربرکت و فاصله گرفتن از آن و وداع با آن.
پنجم: استمرار برکات ماه رمضان
قبلاً متذکر موضوعی درباره ضیافت خدای کریم شدیم و آن اینکه مهمانی مورد بحث از نوع مهمانیهای متداول بین انسانها نیست یعنی زمان آن چند ساعت و یا چند روز نیست بلکه پذیرائی از مهمانهای خدای منان و غنی و کریم به شکل و صورتی خاص جنبه استمراری پیدا می کند. و پذیرائی از مهمانها هم در حد بهره مندی از خوردن و نوشیدن و یا دریافت نوعی جایزه به معنی عرفی یا نوعی خوش آمد گوئی نیست، بلکه تکریم انسانها در این مهمانی امکان دارد فضیلت ها و لذت ها و بهره مندی های دائمی به وجود آورد.
خدای سبحان در کتاب آسمانی متذکر فضائلی برای این ماه نورانی شده که در رأس آنها رویداد باشکوه و عظمت بی پایان «نزول قرآن کریم» قرار دارد. فضائل و برکات قرآن کریم و بهره مندی از آن اختصاص به زمان معینی ندارد و می شود در زندگی انسانها صورت استمراری پیدا کند.
قرائت قرآن کریم و توجه به معانی آیات آن و تدبر و تفکر در آنها در همه ایام سال و تک تک روزها مورد نیاز وجود انسان و عامل رشد و پاکسازی روح او می شود.
الیاس کلانتری
پاورقی:
۱-بهتر است به جای نزول «تنزل ملائکه» گفته شود چون در آیه کریمه همین کلمه به کار رفته است. اما از ناحیه عادت غالباً کلمه نزول به کار می رود.